فشار خون قاتل خاموش

مرضیه قنبری

امروزه یکی از بیماری‌های مزمنی که گریبانگیر جمعیت قابل توجهی از جامعه شده است، فشار خون بالاست… بیماری‌ای که از آن به عنوان قاتل خاموش یاد می‌شود.

با توجه به ضرورت پیشگیری از ابتلا به این بیماری و همچنین کنترل آن در بیماران، نیازمند افزایش آگاهی‌هایی در خصوص عوامل زمینه‌ساز در بروز این بیماری و چگونگی پیشگیری از آن هستیم.

رئیس گروه پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر مرکز بهداشت استان در گفت‌وگو با ولایت از عوامل زمینه‌ساز در بروز این بیماری و کنترل آن در مبتلایان گفته و اظهار داشت: در حال حاضر در دنیا از هر ده نفر بزرگسال، سه نفر مبتلا به پرفشاری خون است که این‌ میزان با آمار مبتلایان به این بیماری مزمن در کشور و استان ما مطابقت دارد.

دکتر نسرین تنکابنی با اشاره به آخرین مطالعات انجام شده در استان قزوین در این زمینه؛ ادامه داد: بر اساس بررسی‌های انجام شده، 6/33 درصد از افراد بالای 18 سال استان مبتلا به فشار خون بالا هستند؛ اما مساله‌ای که مهم به نظر می‌رسد آن است که تنها 60 درصد از این افراد از فشار خون بالای خود آگاهی دارند.

رئیس گروه پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر مرکز بهداشت استان یادآور شد: بررسی‌ها نشان می‌دهد از مجموع افراد مطلع از بیماریشان، حدود 50 درصد آنها تحت درمان قرار دارند که از این تعداد نیز تنها 39 درصد درمان موثر دریافت می‌کنند.

وی در توضیح این آمارها؛ تصریح کرد: این امر نشانگر آن است که تعداد قابل توجهی از افراد جامعه که به بیماری پرفشاری خون مبتلا هستند، هنوز از ابتلای خود به این بیماری آگاهی ندارند، از این‌رو درمان نمی‌شوند؛ علاوه بر این آنهایی هم که درمان می‌شوند، فقط 39 درصد درمان موثر داشته و فشار خونشان در محدوده طبیعی قرار دارد.

تنکابنی در ادامه سخنانش به تعریف مختصر از فشار خون پرداخته و افزود: برای اینکه خون در شریان‌ها جاری شود و مواد غذایی را به اعضای مختلف بدن برساند، نیاز به نیرویی دارد که خون را به گردش درآورد که از این نیرو به عنوان فشار خون یاد می‌شود.

وی توضیح داد: این نیرو که به وسیله انقباض و انبساط قلب تولید می‌شود، به صورت ضربان‌دار است و بنابراین فشار خون را به صورت کسر بیان می‌کنیم.

رئیس گروه کنترل و پیشگیری از بیماری‌های غیرواگیر مرکز بهداشت استان به ارائه توضیحاتی از فشار خون دیاستول و سیستول پرداخته و  یادآور شد: زمانی که قلب منقبض می‌شود، فشار خون به حداکثر مقدار خود می‌رسد که به آن فشار خون سیستول گفته می‌شود و در بیان فشارخون در صورت کسر آورده می‌شود. در زمان استراحت قلب با خروج خون از شریان‌ها و جریان آن به مویرگ‌ها، فشارخون کاهش یافته و به حداقل مقدار خود می‌رسد که به آن فشار خون دیاستول می‌گویند و در مخرج کسر عنوان می‌شود.

وی با بیان اینکه فشار خون در حالت طبیعی کمتر از 120 به روی 80 میلی‌متر جیوه است؛ یادآور شد: اگر فشار خون  سیستول افراد بین 120 تا 139 میلی‌متر جیوه و فشارخون دیاستول آنها 80 تا 89 میلی‌متر جیوه باشد، گفته می‌شود افراد در مرحله پیش فشار خون بالا قرار دارند و اگر مراقبت‌های لازم را انجام ندهند در آینده به فشار خون بالا مبتلا خواهند شد.

تنکابنی اذعان داشت: در صورتی که فشار خون سیستول 140 تا 159 میلی‌متر جیوه  و فشار خون دیاستول بین 90 تا 99 میلی‌متر جیوه باشد به آن فشار خون بالای مرحله یک گفته می‌شود.

وی با این توضیح که در حالتی که فشار خون سیستول مساوی یا برابر 160 میلی‌متر جیوه و فشار خون دیاستول مساوی یا برابر با 100 میلی‌متر جیوه باشد، افزود: از آن به عنوان فشار خون بالای مرحله دو یاد می‌شود.

ـ تشخیص ابتلای فرد به فشار خون بالا با اندازه‌گیری منظم فشارخون با دستگاه فشارسنج و با تایید پزشک است

رئیس گروه پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر مرکز بهداشت استان قزوین در ادامه بر ضرورت تایید تشخیص فشار خون بالا توسط پزشک تاکید کرده و خاطرنشان کرد: با اندازه‌گیری‌های متعدد فشار خون در روزهای متفاوت در منزل و در مراکز بهداشتی و درمانی و ارجاع افراد به پزشک می‌توان تشخیص داد که آیا فرد مبتلا به فشار خون بالاست یا خیر.

وی با بیان اینکه فشار خون در واقع عدد ثابتی نیست و در طول روز با وضعیت روحی افراد، خستگی، استرس، فعالیت بدنی، عوامل گوارشی، پر یا خالی بودن مثانه و گرسنگی و … تغییر می‌کند؛ اذعان داشت: این عوامل می‌تواند منجر به تغییراتی در فشار خون شود ولی نکته مهم آن است که در مجموع فشار خون باید در محدوده طبیعی قرار گیرد.

تنکابنی در بخش دیگری از سخنانش با بیان اینکه دو نوع فشار خون اولیه و ثانویه داریم؛ افزود: 95 درصد موارد ابتلای افراد به فشار خون بالا از نوع اولیه است.

ـ ابتلا به فشار خون اولیه، علت مشخصی ندارد

وی با تاکید بر اینکه برای این نوع فشار خون بالا علت مشخصی نمی‌توان عنوان کرد؛ تصریح کرد: عواملی همچون افزایش سن، جنسیت، استفاده از نمک، چاقی، ابتلا به دیابت، مصرف دخانیات، میزان چربی خون و … در ابتلا به فشار خون بالا نوع اولیه موثر است.

رئیس گروه پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر مرکز بهداشت استان با بیان اینکه درواقع سابقه خانوادگی یکی از عوامل خطر زمینه‌ساز در ابتلا به فشار خون اولیه است؛ ادامه داد: افرادی که اقوام درجه یک خانواده آنها دارای فشار خون بالا هستند، احتمال ابتلایشان به فشار خون بالا بیشتر است؛ در این افراد مشاوره ژنتیک می‌تواند در پیشگیری و کنترل این بیماری موثر باشد.

ـ تا 45 سالگی پرفشاری خون در آقایان بیشتر از خانم‌هاست

وی از تاثیرات سن و جنس در ابتلای افراد به پرفشاری خون نیز گفته و یادآور شد: بررسی‌ها نشان می‌دهد تا 45 سالگی پرفشاری خون در آقایان بیشتر از خانم‌هاست. از سن 45 تا 54 سالگی میزان ابتلا به پرفشاری خون در هر دو جنس تقریبا با هم برابر می‌شود و بعد از سن 54 سالگی احتمال ابتلا به پر فشاری خون در خانم‌ها به دلیل تغییرات هورمونی و یائسگی بیشتر می‌شود.

ـ ارتباط مستقیم مصرف نمک و ابتلا به فشار خون بالا

تنکابنی از تاثیرات تغذیه در ابتلای افراد به فشار خون بالا گفت و اذعان داشت: یکی از این عوامل تغذیه‌ای موثر در بروز فشار خون بالا، مصرف زیاد نمک است به طوری‌که بین مصرف زیاد نمک و فشار خون بالا، ارتباط مستقیمی وجود دارد.

وی با بیان اینکه توصیه ما این است که نمک به میزان تعریف شده یعنی 3 تا 5 گرم در روز مصرف شود و از مصرف زیاد نمک و غذاهای شور خودداری شود، یادآور شد:

از دیگر عوامل موثر در افزایش فشار خون، میزان چربی خون است؛ نکته‌ای که باید عنوان کرد آن است که‌ چربی خون به صورت مستقیم فشار خون را بالا نمی‌برد، ولی روی عروق خونی تاثیر گذاشته و باعث رسوب چربی بر عروق و تنگ شدن آن می‌شود که در نهایت این امر‌ می‌تواند منجر به بالا رفتن  فشار خون شود.

رئیس گروه پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر مرکز بهداشت استان؛ مصرف الکل را به عنوان یکی دیگر از عوامل خطر در ابتلا به فشار خون بالا یاد کرده و ادامه داد: اگر افراد به صورت مداوم الکل مصرف کنند، فشار خون در این افراد بالا می‌رود.

ـ تاثیر مصرف دخانیات در بالا رفتن فشار خون

وی از تاثیرات سوء‌مصرف دخانیات بر افزایش فشار خون نیز گفته و اظهار داشت: مصرف دخانیات می‌تواند منجر به تصلب شرایین و تنگی عروق شود؛ از این‌رو می‌توان گفت مصرف دخانیات خود به تنهایی فشار را بالا نمی‌برد ولی افراد را مستعد تنگی عروق و تصلب شرایین کرده در نتیجه فرد مستعد دچار فشار خون بالا می‌شود.

ـ  فشارخون بالا در افراد چاق 2 تا 6 برابر بیشتر از افرادی است که اضافه وزن ندارند

وی از چاقی به عنوان دیگر عامل موثر در ابتلا به فشار خون بالا یاد کرده و در این خصوص توضیح داد: فشارخون بالا در افراد چاق 2 تا 6 برابر بیشتر از افرادی است که افزایش وزن  ندارند به ویژه اگر این چاقی‌ها در ناحیه شکم باشد.

تنکابنی در ادامه سخنانش به تاثیر دیابت در ابتلا به فشار خون بالا اشاره داشته و در این خصوص اظهار داشت: دیابت زمینه‌ساز فشار خون بالا بوده و شیوع فشار خون بالا در افرادی که دیابت دارند، بیشتر از افراد غیردیابتی است.

وی تاکید کرد: توصیه می‌شود؛ افرادی که دیابت دارند حتما فشار خون و قند خون خود را به صورت مرتب کنترل کنند تا از عوارض قلبی عروقی و نیز احتمال مرگ ناشی از بیماری‌های قلبی و عروقی در این افراد پیشگیری کرد.

ـ اختلال در عملکرد کلیه و غدد فوق کلیوی و اختلالات هورمونی عامل بروز فشار خون ثانویه

وی در بخش دیگری از سخنانش به فشار خون بالای ثانویه و عوامل موثر در بروز آن پرداخته و در این زمینه گفت: فشار خون بالای ثانویه که فقط پنج درصد انواع مبتلایان به فشار خون بالا را شامل می‌شود؛ به دلیل اختلال در عملکرد کلیه، غدد فوق کلیوی و یا اختلالات هورمونی ایجاد می‌شود.

رئیس گروه پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر مرکز بهداشت استان؛ اذعان داشت: اگر علل ایجادکننده این نوع فشار خون بالا را شناسایی کنیم، فشار خون بالا در این افراد درمان و کنترل می‌شود.

ـ ابتلا به فشار خون بالا علامت مشخصی ندارد

وی در ادامه در پاسخ به این سوال که “آیا بالا رفتن فشار خون با علائمی همراه است؟” اذعان داشت: فشار خون بالا علامت مشخصی ندارد و به همین دلیل از آن به عنوان قاتل خاموش یاد می‌شود؛ به عبارتی ممکن است فردی سال‌های متمادی، فشار خون بالا داشته باشد ولی هیچ علامتی نداشته و زمانی علامت‌دار شود که بالا بودن فشار خون بر روی قلب، کلیه، چشم، حتی روی مغز فرد تاثیر گذاشته باشد.

به گفته وی گاهی افرادی که فشار خون بالا دارند، دچار علائمی مثل سردرد، درد در ناحیه پشت سر، تاری دید و یا اختلال دید، تپش قلب و تنگی نفس شبانه یا تنگی نفس به دلیل فعالیت می‌شوند و یا حتی ممکن است درد در ناحیه قفسه سینه داشته باشند.

رئیس گروه پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر مرکز بهداشت استان قزوین با تاکید بر اینکه این علایم در برخی از افراد مبتلا به فشار خون بالا دیده می‌شود؛ اضافه کرد: این علایم در همه افراد دیده نمی‌شود و نمی‌توان منتظر ظهور این علایم شد و سپس تشخیص فشار خون بالا را بگذاریم بلکه باید با اندازه‌گیری منظم فشار خون بیماری را زودتر تشخیص داد و کنترل کرد.

تنکابنی یادآور شد: باید توجه کرد بیماری فشارخون بالا در اکثر موارد بدون علامت است.

وی در پاسخ به این سوال که از چه سنی باید فشار خون افراد انداره‌گیری شود؟ گفت: از سه سالگی می‌توان برای اندازه‌گیری فشار خون اقدام کرد ولی در افراد بالای 15 سال اندازه‌گیری فشار خون توصیه می‌شود.

تنکابنی توضیح داد: اگر فرد هیچ عامل خطری نداشته باشد، اندازه‌گیری هر سه سال یکبار فشار خون کفایت می‌کند ولی اگر فردی علائم خطر همچون چاقی، سابقه خانوادگی و … را داشته باشد، حداقل سالی یکبار و یا در هر ویزیتی که نزد پزشک مراجعه می‌کند، نیاز است فشار خون وی اندازه‌گیری شود.

وی بخش دیگر سخنانش را به فرایند درمان فشار خون بالا اختصاص داده و در این خصوص تصریح کرد: افرادی که به فشار خون بالا مبتلا هستند، باید برای تمام عمر دارو مصرف کنند.

به گفته رئیس گروه پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر مرکز بهداشت استان؛ درمان فشار خون بالا در هر فردی متناسب با شرایط فرد و عوامل خطر، سابقه ابتلا به بیماری‌های دیگر، داروهای مصرفی دیگر و … متفاوت بوده و بنا بر نظر پزشک مشخص می‌شود.

وی در این خصوص ادامه داد: برای درمان فشار خون بالا در افراد، گاه از یک دارو و گاهی از چند دارو استفاده می‌شود و یا می‌توان از داروهای ترکیبی جدید با تجویز پزشک استفاده کرد.

تنکابنی با اشاره به اینکه بخشی از درمان فشار خون بالا، دارویی و بخشی غیردارویی است؛ افزود: در درمان غیردارویی، یکی از مهم‌ترین مسائل رعایت سبک زندگی است؛ که شامل کاهش مصرف نمک و فست فودها در رژیم غذایی، پرهیز از مصرف دخانیات، کنترل استرس، کاهش وزن، داشتن فعالیت بدنی و … است.

وی با تاکید بر اهمیت کاهش مصرف نمک در رژیم غذایی به منظور کنترل فشار خون در افراد مبتلا؛ گفت: توصیه‌ای که در خصوص مصرف نمک به تمامی افراد می‌شود، مصرف روزانه‌ نمک به میزان سه تا پنج گرم در روز است ولی در افراد سالمند و همچنین افراد مبتلا به فشار خون بالا، میزان نمک مصرفی روزانه، نباید بیش از سه گرم باشد.

وی با اشاره به ارتباط مصرف سدیم در نمک خوراکی و افزایش فشار خون؛ گفت: یکی از توصیه‌های ما به مبتلایان فشار خون جایگزین کردن نمک‌های پتاسیم‌دار به جای نمک‌های سدیم‌دار است.

ـ اصلاح سبک زندگی، مهم‌ترین راه در پیشگیری و کنترل فشار خون بالاست

تنکابنی با اشاره به کم مصرف کردن نمک، از اهمیت مصرف منظم دارو در بیماران طبق تجویز پزشک گفت و افزود: برای کنترل فشار خون، علاوه بر داشتن سبک زندگی مناسب، پرهیز از مصرف دخانیات، مراجعه منظم به پزشک، بر ضرورت مصرف به موقع دارو نیز تاکید می‌شود.

ـ توصیه به داشتن فعالیت بدنی مناسب در طول هفته

وی در ادامه بر ضرورت داشتن فعالیت بدنی مناسب تاکید کرده و افزود: داشتن فعالیت بدنی به مدت پنج روز در هفته به میزان سی دقیقه در روز می‌تواند در کنترل و پیشگیری از افزایش فشار خون موثر باشد.

رئیس گروه پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر مرکز بهداشت استان قزوین شنا، دوچرخه‌سواری، پیاده‌روی، دویدن و دوچرخه ثابت را به عنوان ورزش‌هایی یاد کرد که می‌تواند در کنترل فشار خون موثر باشد.

وی اضافه کرد: باید توجه داشت افرادی که تاکنون ورزش نکرده‌اند و فشار خون بالا دارند، یکباره نباید ورزش را آغاز کنند بلکه باید با نظر پزشک و با کنترل قبلی و آرام آرام شروع به ورزش کردن کنند.

ـ احتمال بروز سکته قلبی و مغزی با افزایش فشار خون

به گفته تنکابنی در صورتی که فشار خون کنترل نشود، عروق بدن دچار تنگی شده و خون‌رسانی از طریق عروق به قلب و مغز کاهش می‌یابد و فرد دچار سکته قلبی یا سکته مغزی می‌شود.

به گفته رئیس گروه پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر مرکز بهداشت استان قزوین بروز سکته قلبی و یا سکته مغزی منجر به ایجاد مشکل در انجام فعالیت‌های روزمره فرد و در صورت بروز فلجی باعث تبدیل شدن او به یک فرد سربار می‌شود.

وی تاکید کرد: از این‌رو با تشخیص زودهنگام فشار خون بالا و دریافت درمان منظم و موثر، افراد می‌توانند از زندگی معمولی برخوردار شوند.