فرهنگ عزاداری در روستاهای قزوین

اشاره

آیین‌های عزاداری در ایران گوناگونی و تنوع خاصی دارند. در اکثر شهرها و حتی روستاهای کشور شیوه عزاداری محرم متفاوت است. در قزوین نیز با اندکی فاصله گرفتن از شهر، به این تنوع و تفاوت در ایام عزاداری می‌رسیم. در منطقه الموت به دلیل نزدیکی روستاها از هم، شیوه عزاداری خیلی تفاوتی با یکدیگر ندارند و عموم مراسم در این ایام به عَلَم‌گردانی و تجمع در حسینیه و استقبال از عزاداران اختصاص دارد. آنچه مسلم است و به وضوح به چشم می‌آید نوع عزاداری و پرداختن به مصائب شهدای کربلا در روستاها پررنگ‌تر و به دور از تجملات امروزی است. در شهرها عزاداری‌های محرم بیشتر در خیابان‌ها و بر پایه نواختن موسیقی‌های بی‌ربط توسط سازهایی که هیچ جایگاهی در فرهنگ عزاداری شیعیان ندارد، انجام می‌شود؛ در صورتی که در روستاها  هنوز مداح و ذاکر بالاترین جایگاه و منزلت را نزد عزاداران دارد و سعی می‌کند با خواندن اشعار فاخر ارادت خودش را به اهل بیت(ع) بیان کند. در نوشتار پیش‌ رو به تشریح دو مورد از برگزاری مراسم عزاداری در الموت و کوهین پرداخته‌ایم که حاصل سفرهای محمد مهدی توکل به این دو روستا است.

وی با شرکت در مراسم عزاداری و همراهی با مردم سعی کرده است علاوه بر تشریح نوع عزاداری، به خلق و خوی و فضای احساسی و عاطفی حاکم بر مراسم توجه داشته باشد که موضوع قابل توجهی است.

محمدرضا مقدم

مراسم علم‌بندی

«علم‌بندی» یکی از مراسمی که در ایام محرم در روستای امامزاده هارون از توابع الموت غربی برگزار می‌شود. طبق این آیین و سنت دیرینه، مردم همه‌ساله در سومین روز ماه محرم در کنار امامزاده هارون جمع می‌شوند و چندین چوب بزرگ که طول آنها به ارتفاع دو متر می‌رسد را جمع‌آوری می‌کنند و بعد از آن بیرق‌ها را به چوب‌ها آویزان می‌کنند. در هنگام انجام این کار تعدادی از ذاکران امام حسین(ع) با سر دادن نوحه شور و حال خاصی ایجاد می‌کنند.

بسته‌ایم به توفیق خدا طوق علم را

پابوس کنیم در همه جا شاه علم را

اهالی روستا و سوگواران شهید کربلا در ایام محرم و به ویژه در تاسوعا و عاشورا، علم در دست به استقبال هیات‌های عزاداری سایر روستاها می‌روند؛ مقصد این هیات‌ها امامزاده هارون،  فرزند امام سجاد(ع) است.

تعزیه‌خوانی در تکیه بیت الفاطمه

آئین تعزیه‌خوانی هرساله در تکیه بیت‌الفاطمه(س) روستای بکندی در بخش کوهین قاقازان غربی برگزار می‌شود که حال و هوای خاصی دارد و بیانگر ارادت دلسوختگان امام حسین(ع) به آن حضرت است.

کوچه‌ها و معابر روستا هرساله با بیرق‌ها و پرچم‌های مشکی  تزئین شده و حال و هوای محرم را به خوبی نشان می‌دهد.

مقدمات انجام کار و راه‌اندازی تکیه بر عهده جوانان است و از روز نخست ماه محرم مراسم تعزیه‌خوانی آغاز می‌شود.

بکندی از جمله روستاهایی است که برگزاری تعزیه در این روستا به سال‌های گذشته باز می‌گردد و هنوز هم رونق خودش را حفظ کرده است. سنگ بنای آیین تعزیه در بکندی توسط محبان اهل بیت در سال‌های گذشته بنا نهاده شده و این آئین امروز توسط جوان‌ها حفظ شده است.

تکیه بیت‌الفاطمه فضای بزرگی دارد و با عکس‌ها و شمایل‌ها و همچنین وسایل و ادوات تعزیه و همچنین پرچم‌های رنگارنگ تزئین شده است. در وسط تکیه سکویی دایره شکل شناخته شده که با موکت سبز رنگ مفروش شده است. کمی جلوتر دو جایگاه ساخته شده. یکی کاملا قرمز که جایگاه ابن‌زیاد و یارانش است و دیگری سبز رنگ که جایگاه امام حسین و یارانش است. اجرای تعزیه عباس‌بن علی(ع) و سکانس آوردن آب توسط آن حضرت از رود فرات برای خیمه‌ها بسیار دیدنی است.

شخصی به نام آقای علیخانی که خدامی تکیه را برای خود افتخار می‌داند تعریف می‌کند: ما اسامی ۷۲ تن از شهدای کربلا را روی دیوار نصب کردیم و به تعداد آنها سپر، شمشیر و پرچم در تکیه گذاشته‌ایم.

در این روستا همه تعزیه‌خوان‌ها فعالیت در بساط یا گروه تعزیه را برای خود افتخار می‌دانند و بر اهمیت و جایگاه آن ارج می‌نهند. یکی از جوان‌ها علت ورودش به تعزیه را به دلیل خواسته مادرش می‌داند و دیگری معتقد است تعزیه‌خوانی تاثیر مهمی در مراحل زندگی‌اش داشته است. عده‌ای از خانم‌ها و آقایان با توزیع نذری از تماشاچیان تعزیه پذیرایی می‌کنند. به جرأت می‌توان گفت آئین تعزیه‌خوانی در روستای بکندی حیات جدی دارد.

یکی از اهالی روستا خاطره جالبی از اجرای تعزیه در پیش از انقلاب اسلامی و زمانی که تعزیه‌خوانی در زمان رضاخان قدغن شده بود دارد و می‌گوید: «وقتی به دستور حکومت، عزاداری محرم در مساجد و تکایا ممنوع شد؛ من(علیخانی) به منزل مرحوم حاج میرزا کرم زمانی رفتم و از او خواستم که دهه اول محرم شبیه‌خوانی برگزار کنیم. حاج میرزا کرم گفت: بچه‌های من کوچک هستند؛ فقط حاج حبیب و من هستیم.

گفتم باشه. بقیه نفرات را از قزوین می‌آوریم. بعد از آن با پاسگاه کوهین هماهنگ کردم. سپس ۳ راس اسب قشنگ داشتم آوردم و در حیاط فعلی مدرسه روستای بکندی. چادر زدیم و یک دهه عزاداری به یاد ماندنی برگزار کردیم.

به خاطر سختی‌های تکیه در مدرسه چند سال بعد به فکر ساختن حسینیه افتادم و موفق شدم با کمک خدا و توجه سالار و سرور شهیدان اباعبدا…حسین(ع) این حسینیه بیت‌الفاطمه(س) با عظمت و زیبایی ساخته شود.