ضرورت آموزش حقوق شهروندی به دانش‌آموزان و دانشجویان (3)
- شناسه خبر: 6344
- تاریخ و زمان ارسال: 27 آذر 1401 ساعت 08:00
- بازدید :
مهناز اسماعیلی ـ پژوهشگر اجتماعی و حقوقی
همان‌گونه که در دو مقاله قبل اشاره شد حقوق شهروندی از ضروریات حقوق افراد جامعه بوده و از زندگی امروزی آنان منفک نمی‌گردد و اگر چنین شود جامعه و اجزاء آن با مشکلات بزرگی مواجه خواهند شد که انسانیت و عدالت را خدشه‌دار خواهد کرد. از جمله حقوق شهروندی در جامعه، حقوق شهروندی دانش‌آموزی و دانشجویی است.
سازمان ملل متحد، آموزش را یکی از حقوق اساسی بشر و وسیله مهمی جهت ترویج حقوق بشر می‌داند.
هدف از آموزش حقوق شهروندی بر مبنای حقوق بشر؛ تعلیم مهارت‌ها، ارائه اطلاعات علمی و شکل دادن به رفتارهایی است که باعث پیشبرد فرهنگ همگانی حقوق بشر می‌شود. در واقع حقوق شهروندی، حقوقی هستند که به انسان به عنوان یک انسان تعلق می‌گیرند. با واقعیت انسان بودنش و با احترام به دین، فرهنگ، زبان، نژاد و ملیت او.
ـ آموزش حقوق شهروندی به دانش‌آموزان و دانشجویان: موضوع آموزش شهروندی بر اساس حقوق و مسئولیت‌های شهروندی در یک کشور معطوف به ایجاد جامعه‌ای آزاد، شکیبا و منصف است که در آن احترام عامه مردم رعایت شود و هدف از آموزش حقوق علی‌الخصوص حقوق شهروندی به نوجوانان و جوانان، آموزش مهارت‌ها و نهادینه ساختن رفتارهایی باشد که سبب پیشرفت فرهنگ حقوق شهروندی و امنیت و توسعه جوامع می‌شود. لازم است هر شهروند به طریق مناسب، حداقل دانش، مهارت‌ها، نگرش‌ها و ارزش‌هایی را کسب کند که بتواند یک درک اساسی از معنای درست حقوق شهروندی و ضمائم آنها در زندگی روزمره داشته باشد، و مهارتهای اجتماعی و مشارکتی، توانایی برقراری ارتباط موثر با افراد، زندگی کردن با هم، احترام به ارزش ذاتی برای همه ابناء بشر را به دست آورد و برای حل کشمکش‌ها از ابزارهای غیر خشن استفاده کند، انتخاب‌های آگاهانه بر اساس تفکر انتقادی داشته باشد و در آزادی به عنوان یک مصلحت عمومی سهیم شود. اگر حقوق شهروندی و آموزه‌های آن را بخشی از فرهنگ گسترده جامعه انسانی بشناسیم، آن‌گاه این پدیده اجتماعی مانند دیگر پدیده‌ها برای استمرار و تداوم و نیز اجرایی شدن به ابزارهایی نیاز دارد. مهمترین این ابزارها نهادینه کردن فرهنگ حقوق شهروندی است به گونه‌ای که «ذهنیت و فرهنگ حقوق شهروندی» که همان اصل «احترام به حقوق دیگر» است، با اصطلاح «درونی» یا «نهادینه» شود. نهادینه سازی فرآیندی است که در طی آن کنش‌های متقایل و تجربه‌های اجتماعی، بر اثر تکرار، انتظام می‌یابند و به صورت نهاد اجتماعی ثابت و پابرجا می‌شوند.
ضرورت آموزش حقوق در حال حاضر در بسیاری از کشورهای جهان به عنوان بخشی از حق آموزش شهروندان به رسمیت شناخته شده است. با توجه به اینکه دانش بهترین وسیله برای تامین معاش از طریق قانونی است با اشاعه دانش در میان اعضای یک جامعه، افراد در می‌یابند با همکاری یکدیگر بهتر قادر به تامین منافع و مصالح خود و جامعه هستند. این‌گونه آموزش‌ها می‌تواند به صورت آکادمیک برای دانشجویان آموزش داده شود و سپس به آنان اجازه می‌دهد پس از خروج از دانشگاه در مدارس و سایر مراکز مانند کانون‌های اصلاح و تربیت، زندان‌ها، مساجد، مراکز تجمع کارگری و … حقوق شهروندی را آموزش دهند. این حقوق روزمره مردم است، حقوقی که مستقیما با زندگی مردم در ارتباط است.
ـ روش آموزش حقوق شهروندی: تمرکز این نوع آموزش بر روش آموزشی است که با استفاده از روش یادگیری ـ یاددهی صورت می‌گیرد تا هم بر آموزش دهنده و هم آموزش گیرنده تاثیرگذار باشد به نحوی که نهادینه و فرهنگ شود و احترام به حقوق و آزادی‌های فردی و اجتماعی تحقق یابد. زیرا حق آموزش از حقوق اساسی بشر و «آموزش شهروندی» از جمله ضروریات زندگی اجتماعی کنونی است. کمال مطلوب شهروندی هنگامی به وقوع می‌پیوندد که شهروند از حقوق خود برخوردار گردد و وظایف و مسئولیت‌های خود را نیز به منظور تضمین عدالت و امنیت بر عهده گیرد تا عناصر متشکله جامعه حفظ گردد، آموزش شهروندی و مسئولیت‌پذیری اجتماعی باید به صورت یادگیری مستمر و فرآیند محور صورت گیرد. در این رابطه در درجه اول نهاد آموزش و پرورش کشور و سپس وزارت علوم که نقش اساسی در تربیت شهروندان جامعه و فرآیند آموزش و توسعه حقوق انسانی به عهده دارد و می‌تواند از مشارکت دانشجویان حقوق (که دوره آموزش کلینیکی حقوق را طی کرده‌اند) در آموزش حقوق شهروندی به نسل آینده بهره ببرد و ضمن آموزش عملی مشارکت اعضای فعال جامعه «فرصت‌های لازم برای آموزشگران و فراگیران» مهارتهای مربوط به شهروندی و حقوق انسانی را از طریق زندگی مدرسه توسعه داده و بدان عمل نمایند.
ـ کدام حقوق شهروندی: آموزش شهروندی عبارت است از رشد و پرورش دادن ظرفیت‌های افراد و گروه‌ها برای مشارکت و تصمیم‌گیری و عمل آگاهانه و مسئولانه در زندگی اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی. این آموزش‌ها شامل حقوق انسانی، رشد مستمر و همه جانبه اخلاق و روش‌ها، صلح و مسالمت‌جویی، برابری اجتماعی و حرمت نهادن به تفاوت‌هاست. متاسفانه در سیستم آموزشی ما به آموزش حقوق شهروندی مردم کمتر پرداخته شده است. توجه محض به مسائل درسی و عملی راهگشای حل مشکلات در جامعه و محیط اجتماعی نیست و آموزش حقوق شهروندی و تربیت شهروندی آگاه، مشارکت‌جو و فعال می‌تواند در این زمینه کارگشا باشد لذا توجه به آموزش حقوق شهروندی و تربیت شهروند مطلوب و آگاه ضروری به نظر می‌رسد که از جمله موارد مورد توجه در این حوزه می‌توان به مسئولیت‌پذیری، مشارکت در کارهای گروهی، هوشیاری در برابر سوء استفاده، تعهدپذیری، برقراری ارتباط سالم با دیگران، در نظر گرفتن دیگران، حریم خصوصی، زندگی مطلوب، زندگی در محیط سالم، برخورداری از امکانات عادلانه، انضباط اجتماعی، حفظ اموال عمومی، احترام به محیط زیست، اشاعه آزادانه افکار، گسترش ارزش‌های والای انسانی، احترام به کرامت‌های انسانی، وجدان کاری، حق انتخاب، زیست انسانی و عادلانه، پذیرش مسئولیت‌هایی برای عدالت گستری در جامعه، مردم‌سالاری، وحدت ملی، کمک به هم نوع بدون توجه به محل زندگی، رنگ، نژاد، دین، مقام و ثروت، بهره‌گیری از الگوی مدارس دموکراتیک، آموزش عدالت‌جویی و حق‌جویی، پرهیز از ظلم و … اشاره کرد.
در حقیقت مهمترین عاملی که در قانون‌شناسی افراد یک جامعه و به ویژه کودکان و نوجوانان و رفتارهای آنها موثر واقع می‌شود آموزش صحیح و مستمر است که از طریق تمرین و ممارست عملی می‌باشد که جزئی از واکنش‌های طبیعی فرد و ملکه ذهن او خواهد شد تا شهروندی قانون‌شناس و حق‌طلب شود و در همه شرایط از حق خود دفاع کرده و از تجاوز به حقوق سایرین خودداری ورزد، که این مهم با عزم جدی و مشارکت فعال آموزش و پرورش، وزارت علوم و حقوق‌دانان کشور فراهم می‌گردد.
منابع: street law و حقوق شهروندی ـ دکتر شهلا معظمی
نقش مدارس در آموزش حقوق شهروندی ـ حسین معافی
