سراب صادرات یک‌ میلیارد دلاری در قزوین!

آرش صالحی ـ با وجود هدف‌گذاری دولتی‌ها برای رسیدن به صادرات یک ‌میلیارد دلاری در پایان 11 ماهه امسال، صادرات استان به حدود نیمی از این عدد رسید.

در شرایطی که دولتمردان دولت سیزدهم در استان و در رأس آنها محمدمهدی اعلایی استاندار همواره هدف رسیدن به صادرات یک‌ میلیارد دلار در سال را برای این استان تعریف کردند و از نزدیکی به این هدف هم سخن گفتند، اما برآیند وضعیت مبادلات تجارت خارجی در استان قزوین در 11 ماهه امسال درست 180 درجه مخالف این هدف‌گذاری بود و با وجود اینکه استان در سال 1401 در مجموع 643 میلیون دلار صادرات داشت، اما صادرات 523 میلیون دلار کالا از استان در پایان 11 ماهه که حتی از میزان صادرات 10 ماهه سال پیش هم 23 میلیون دلار کمتر است، نشان‌دهنده رنگ باختن رویای صادرات یک ‌میلیاردی استان حداقل در پایان سال 1402 بود تا ببینیم دولتمردان و اتاق بازرگانی با همکاری هم در آخرین سال دولت سیزدهم می‌توانند به رویای صادرات یک‌ میلیاردی تحقق ببخشند یا خیر؟

هدف‌گذاری صادرات یک‌میلیارد دلاری

26 فروردین ماه امسال بود که اعلایی استاندار قزوین و رئیس کارگروه صادرات غیرنفتی استان در آیین افتتاح طرح توسعه شرکت شیشه قزوین گفته بود: بر اساس هدف‌گذاری‌های صورت گرفته در یک بازه زمانی مشخص، صادرات استان برای یک میلیارد دلار برنامه‌ریزی شده که تاکنون ۷۰ درصد آن محقق شده است.

این هدف‌گذاری برای ملحق کردن قزوین به باشگاه یک ‌میلیارد دلاری‌ها پیشتر در جلسات اقتصادی استان از سوی استاندار قزوین مطرح شده بود، اما کاهش 22 درصدی صادرات استان در 5 ماهه نخست امسال که از سوی مجید برزگر معاون بازرگانی و توسعه تجارت سازمان صنعت، معدن و تجارت استان رسانه‌ای شد، نخستین نگرانی را درباره دور شدن استان از این هدف ایجاد کرد.

علل کاهش صادرات استان قزوین

سعید نادری، مدیرکل جدید گمرک استان در این جلسه که در نخستین روزهای انتصاب او منعقد شده بود، درباره علل کاهش ارزش صادرات استان گفته بود: رفع تعهد یا پیمان‌سپاری ارزی و افزایش کرایه حمل موجب شده که میزان صادرات استان در مقایسه با مدت مشابه سال قبل کاهش محسوسی داشته باشد.

وی اضافه کرد: البته تعدادی از شرکت‌های بزرگ هم متعلق به استان بودند و از طریق مبادی گمرکی سایر استان‌ها محصولات خود را صادر کرده‌اند که این موضوع هم در کاهش صادرات استان قزوین اثرگذار بوده است.

تراز تجاری قزوین 644 میلیون دلار منفی شد

اما در نهایت ارائه آخرین آمار تجارت خارجی استان از سوی محسن رستمی رئیس سازمان صمت در جلسه 17 اسفندماه 1402 کارگروه توسعه صادرات غیرنفتی استان دور شدن استان از رویای یک‌ میلیاردی شدن صادرات و در مقابل عبور میزان واردات استان از عدد یک ‌میلیارد دلار را نشان داد.

رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان در این جلسه بیان کرد: صادرات استان ۷۸۵ هزار تن به ارزش ۵۲۳ میلیون دلار بوده که ۹۳ درصد از برنامه هدف‌گذاری‌ شده در ۱۱ ماه محقق شده است.

وی افزود: همچنین واردات استان در ۱۱ ماه سال جاری ۱۹۳ هزار تن به ارزش یک میلیارد و ۱۶۷ میلیون دلار از جمله ۱۳۰۰ کد تعرفه گمرکی است.

با نگاهی به آمار صادرات و واردات استان در 11 ماهه امسال به آسانی می‌شود فهمید که میزان منفی بودن تراز تجاری این استان در سال جاری به عدد قابل توجه و کم‌سابقه 644 میلیون دلاری رسیده است. موضوعی که نشان می‌دهد که اولا بخش صادرات در مقابل واردات ضعیف عمل کرده و ثانیا ارزش کالاهای وارداتی بسیار بیشتر از محصولات صادراتی بوده است.

در واقع استان با فقط 193 هزار تن واردhت ارزش وارداتی حدود 2/1 میلیاردی داشته، در حالی که با 785 هزار تن صادرات که از نظر وزنی 4 برابر وزن واردات بوده، نتوانسته ارزش صادرات را حتی به نصف واردات هم نزدیک کند که نیازمند آسیب‌شناسی جدی در حوزه تولید صادرات‌محور در استان و لزوم عزیمت از صادرات محصولات با ارزش افزوده اندک به سوی صادرات محصولات با ارزش افزوده بالاتر است.

غفلت از تولید و صادرات محصولات فناورانه

مسعود کثیری‌فر، کارشناس اقتصادی در گفت‌وگو با خبرنگار ولایت با بیان اینکه عدم ارائه آمار صادرات استان به تفکیک گروه‌های تولیدی و صادراتی ارائه نظر کارشناسی در حوزه آسیب‌شناسی تجارت خارجی در استان را سخت می‌کند، گفت: با این حال همچنان جلودار صادرات استان ما فولادی‌ها هستند.

وی اضافه کرد: محصولات فولادی که ما صادر می‌کنیم، در بهترین حالت به عنوان ماده یا محصول اولیه عمل می‌کنند و در واقع تولید محصولات فن‌آورانه و پیچیده از آنها ارزش افزوده خوبی ایجاد می‌کند که این ارزش افزوده مناسب بی‌تردید نصیب اقتصاد ملی و استانی ما نمی‌شود.

این کارشناس با بیان اینکه تولید محصولات دانش‌بنیان و های‌تک و صادرات این نوع محصولات با ارزش افزوده بالا همچنان در حد حرف و شعار باقی مانده، گفت: تولید گوشی تلفن همراه هوشمند با میزان مواد و وزن پایین و هزینه انبارداری پایین‌تر و مزیت‌های دیگر همیشه بهترین نمونه در این حوزه بوده است.

کثیری‌فر ادامه داد: امروز وجود صنایعی مانند نیرومحرکه که گیربکس عمده خودروهای کشور را تولید می‌کند، مزیت نسبی و افتخار صنعت استان قزوین محسوب می‌شود، در حالی که چنین محصولاتی از نظر ارزش افزوده و بازار صادراتی مناسب به گرد پای گوشی‌های تلفن همراهی که چین و کره می‌سازند، نمی‌‌رسد.

وی یادآور شد: البته گوشی تلفن همراه فقط یک قطره از دریای محصولات فناورانه و های‌تک است و به هر گوشه‌ای از بازار چنین محصولاتی نگاه کنید، با سودهای صادراتی عجیب و غریب روبه‌رو می‌شوید.

غفلت از صادرات محصولات نرم‌افزاری

امیرمحمد صالحی دانش‌آموخته اقتصاد هم در گفت‌وگو با خبرنگار ولایت با بیان اینکه امروز صنعت نرم‌افزاری در قالب تولید اپلیکیشن و بازی‌های رایانه‌ای سودهای عجیب و غریب صادراتی راهی کشورهای پیشرفته می‌کند، گفت: با این حال هر وقت صحبت از صادرات می‌شود، تصویر یک خودرو یا سیب‌زمینی برای صادرات در ذهن ما نقش می‌بنند.

وی تصریح کرد: اینکه همیشه صنایع سنگین و تولیدات کشاورزی باید جور صادرات کشور را بکشند، نشان‌دهنده دیدگاه واپس‌گرایانه مسئولان ما به صادرات است، در حالی که با پرورش نیروهای متخصص و نخبه و تولید محصولات نرم‌افزاری در دنیای دیجیتال و رایانه می‌توانیم درآمدهای ارزی داشته باشیم که در صنعت به شکل سنتی خواب آن را نمی‌بینیم.

نگاه کلیشه‌ای مدیران به تولید و صادرات

این کارشناس اقتصادی افزود: بی‌توجهی مطلق به این حوزه و همچنین وصل نکردن حوزه فرهنگ و هنر به اقتصاد فناورانه موجب شده که در دنیای صادرات محتواهای دیجیتال که برای نسل امروز به اندازه نان شب واجب شده، فقط تماشاگر باشیم و از رؤیاپردازی سخن بگوییم.

صالحی ادامه داد: امروز در همین پارک علم و فناوری ما هنرمندی مانند محمد برادران در حوزه جلوه‌های ویژه داریم که 2 بار سیمرغ بلورین جشنواره فجر برده و با بالیوود وارد همکاری شده و می‌تواند با راه‌اندازی یک شهرک سینمایی کلی ارز وارد این استان کند، اما مسئولان حتی یک‌بار هم به او سر نمی‌زنند و فقط یاد گرفته‌اند آخر هر هفته به کارخانجات زیان‌ده با محصولات بدون تقاضای صادراتی سرکشی کنند.

وی تصریح کرد: بنابراین پاشنه‌آشیل مبادلات تجاری رو به افول را باید در نگاه تک‌بعدی، کهنه و کلیشه‌ای مدیران اقتصادی استان قزوین بدانیم که با دنیای فناوری امروز در حوزه کسب درآمدها بیگانه‌اند و ترجیح می‌دهند به جای کارهای خلاقانه همان کارهای روتین را انجام دهند تا کمتر جایگاهشان تهدید شود.

این اقتصاددان با بیان اینکه در همه جای دنیا تحول از ناحیه دولت توقعی دور از واقعیت محسوب می‌شود، تصریح کرد: به هر حال مدیران ما در هر سطحی در نهایت کارمند دولت محسوب می‌شوند که به جای ارتباط با واقعیت‌های روز اقتصاد، بازار، تولید و صادرات درگیر برخی مجوزبازی‌ها هستند و در نهایت وقت آنها همیشه جایی که نباید مصرف می‌شود.

مدیران خلاق و ریسک‌پذیر جایگزین مدیران سنتی شوند

با این همه به نظر می‌رسد اقتصاد قزوین در حوزه تولید و صادرات نیازمند یک رنسانس و نوزایی است تا با توسعه صنایع های‌تک و حرکت به سمت صادرات محصولات نرم‌افزاری و رایانه‌ای که بسیار کم‌هزینه و دارای ارزش افزوده بسیار هستند،‌ بتوان نه تنها صادرات استان قزوین را به یک‌میلیارد دلار رساند، بلکه حتی به اعدادی چون 10 میلیارد دلار و بیشتر هم رسید. به شرطی که افراد جوان، خلاق و ریسک‌پذیر جای سیاست‌گذاران محتاط و سنت‌گرا را در سکان‌های مدیریت اقتصادی استان قزوین بگیرند.