زنگ هشدار کاهش جمعیت به صدا درآمده است

دو برابر شدن جمعیت سالمند کشور تا 20 سال دیگر در صورت تداوم نرخ رشد جمعیت
گفتگو ـ مرضیه قنبری: امروزه‌ یکی از مهم‌ترین و راهبردی‌ترین مسائل در کشور، مساله جمعیت است، موضوعی که چند سالی است به عنوان یکی از اولویت‌های کشور در دستور کار قرار گرفته است.
با توجه به کاهش نرخ جمعیت در کشور، زنگ خطر ایجاد یک بحران جمعیتی در کشور شنیده می‌شود؛ مساله‌ای که اگر امروز برای آن چاره‌اندیشی نشود، در آینده می‌تواند منجر به ایجاد تبعات فراوانی در ابعاد مختلف فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و … شود. با توجه به ضرورت ورود جدی به این مساله و پیشگیری از کاهش نرخ رشد جمعیت کشور، دو سال پیش بود که قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت به تصویب رسید.
قانونی که به موجب آن، وظایفی را بر دوش وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و به تبع آن دانشگاه‌های علوم پزشکی گذاشت.
در این خصوص مدیر گروه سلامت جمعیت و خانواده معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی قزوین در گفتگو با ولایت از اهمیت پیشگیری از کاهش نرخ باروری گفته و با اشاره به برنامه‌هایی که در دستور کار دانشگاه علوم پزشکی قزوین است می‌گوید: جمعیت جوان و سرمایه انسانی به عنوان یکی از مهم‌ترین ارکان موثر بر توسعه هر کشور از اهمیت خاصی برخوردار بوده و بستر خلاقیت و پویایی در ابعاد مختلف توسعه اقتصادی ـ اجتماعی را برای آن کشور فراهم می‌نماید.
دکتر ناهید یزدی با اشاره به روند کاهشی جمعیت در کشور، ادامه داد: در سال‌های اخیر با توجه به تغییر و تحولات جمعیت در کشور، مقام معظم رهبری در این خصوص “سیاست‌های کلی جمعیت” (30 اردیبهشت، 1393) را ابلاغ نمودند.
مدیرگروه سلامت جمعیت و خانواده معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی قزوین یادآور شد: بر اساس متن ابلاغیه رهبر معظم انقلاب به روسای سه‌گانه و رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام «با عنایت به اهمیت مقوله جمعیت در اقتدار ملی و با توجه به پویندگی، بالندگی و جوانی به جمعیت کنونی کشور به عنوان یک فرصت و امتیاز و در راستای جبران کاهش نرخ رشد جمعیت و نرخ باروری در سال‌های گذشته، اشاره شده است تا با در نظر داشتن نقش ایجابی جوانی جمعیت در پیشرفت کشور، برنامه‌ریزی جامع‌ایی برای رشد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی متناسب با سیاست‌های جمعیتی کشور انجام گیرد؛ همچنین اجرای سیاست‌ها به طور مستمر رصد شود.»
وی با اشاره به جمعیت 83 میلیون و 500 هزار نفری کشور و شاخص توسعه انسانی در کشور می‌گوید: ایران جز کشورهای با رده بالای توسعه قرار گرفته است.
دکتر یزدی گریزی به برخی از شاخص‌های مهم توسعه انسانی داشته و اظهار داشت: یکی از این شاخص ها، امید به زندگی است که بر اساس اطلاعات مرکز آمار در سال۱۳۹۵، این شاخص حدود هفده سال افزایشی بوده و از 9/58 سال در سال ۱۳۵۹ به ۷۵.۴ سال ۱۳۹۴ رسیده است.
 کاهش نرخ رشد جمعیت در دهه‌های اخیر
وی اذعان داشت: بر اساس آمار سرشماری نفوس و مسکن، متوسط رشد جمعیت کشور از 13/3 درصد در سال 1345 به 24/1 درصد در سال 1395 کاهش یافته است به طوری که بالاترین درصد رشد جمعیت طی سال‌های 1355 تا 1365 بوده که سالانه 91/3 درصد بوده است.. پس از آن دهه، رشد جمعیت روند کاهشی داشته و در سال 1395 به 24/1 رسیده است.
مدیر گروه سلامت جمعیت و خانواده معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی قزوین با بیان اینکه این روند کاهشی هشدار جدی برای اقتدار، پویایی و بالندگی کشور است؛ تصریح کرد: مساله نگران‌کننده دیگر، ترکیب و ساختار جمعیت کشور و کاهش سطح باروری است.
 ترکیب غالب جمعیت کشور به سمت میانسالی پیشرفت کرده است
وی ادامه داد: در حالی که ساختار هرم سنی در سال های 1335 کاملا جوان بوده و سهم قابل توجهی از جمعیت کشور (2/42 درصد) در سنین زیر 14 سال قرار داشتند؛ از سال 1375 به بعد با کاهش سهم جمعیت در این گروه سنی، قاعده هرم سنی در حال جمع شدن بوده و در سال 1395، سهم این گروه به 24 درصد کاهش یافته است.
یزدی گفت: در مقابل، سهم جمعیت 64 ـ 15 سال و 65 سال و بیشتر در جمعیت کشور افزایش یافته و ترکیب غالب جمعیت کشور به سمت میانسالی پیشرفت کرده است.
 کاهش نرخ باروری، هشدار جدی است
وی با بیان اینکه باروری ایران تا دهه 1340 شمسی از الگوی طبیعی پیروی می‌کرد و هیچ تلاش عمدی برای محدود کردن آن وجود نداشته است؛ خاطرنشان شد: میزان باروری کلی در سال 1345 برابر با 7 بود که به 5/6 در سال 1355 کاهش یافت. این شاخص در پی پیروزی انقلاب اسلامی افزایش یافته و در سال 1359 به همان میزان 7 برگشت. از اوایل دهه 1360 باروری شروع به کاهش بطئی نموده و به سطح 3/6 در سال 1365 رسیده است.
مدیر گروه سلامت جمعیت و خانواده معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی قزوین اظهار داشت: با شروع برنامه تنظیم خانواده در سال 1368، کاهش باروری شتاب بیشتری گرفته است. به طوری که میزان باروری کل در سال 1375 به 8/2 در سال 1385 به 9/1 و در سال 1390 به 8/1 رسیده است.
به گفته وی این شاخص در سال 1395 به‌طور مقطعی افزایش یافته و به میزان 1/2 رسید.
وی از کاهش نرخ باروری از سال 95 تاکنون گفته و افزود: بررسی‌های انجام شده حاکی از آن است که نرخ باروری کلی در سال 1398 به 74/1 رسیده و تا کنون نیز این روند کاهشی همچنان ادامه دارد به طوری که حتی با سطح جانشینی فاصله زیادی دارد.
 تا بیست سال دیگر، جمعیت سالمندان کشور دو برابر می‌شود
یزدی با اشاره به اینکه علاوه بر کاهش نرخ باروری، جمعیت کشور به سمت پیر شدن پیش بینی می‌شود از این امر به عنوان هشدار جمعیتی یاد کرده و اذعان داشت: با تداوم روند کنونی تا سال 1420، جمعیت سالمندان کشور حدودا دو برابر خواهد شد.
وی با تاکید بر ضرورت اتخاذ تدابیری برای پیشگیری از بروز این بحران؛ یادآور شد: این در حالی است که این روند در دیگر کشورها طی 100 سال اتفاق افتاده است.
مدیر گروه سلامت جمعیت و خانواده معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی قزوین در ادامه گریزی به روند جمعیتی در دیگر کشورها داشته و در این خصوص یادآور شد: این در حالی است که با توجه به شرایط کنونی، روند سالمند شدن جمعیت در کشورهای همسایه همانند پاکستان و عراق بسیار آهسته تر از کشور ما خواهد بود.
وی اذعان داشت: مطابق با سناریوی حد متوسط، پیش‌بینی می‌شود در سال 1420، افراد بالای شصت سال کشورمان به 6/20 درصد از جمعیت کشور (معادل بیست میلیون نفر) را تشکیل دهند. به عبارتی از هر 8/4 نفر، یک نفر سالمند خواهد بود.
 تبعات سالخوردگی در آینده
دکتر یزدی از تبعات پیر شدن جمعیت گفته و اظهار داشت: شواهد علمی نشان می‌دهد سالخوردگی در آینده اثرات منفی و ریشه‌داری بر جایگاه سیاسی، اقتصادی و امنیتی کشور در منطقه و جهان خواهد گذاشت.
به گفته وی در حال حاضر کشور در برهه پنجره فرصت جمعیتی قرار گرفته است که تا 30 سال آینده تداوم خواهد داشت.
مدیر گروه سلامت جمعیت و خانواده معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی قزوین تصریح کرد: بدیهی است بهره‌مندی از این فرصت، مستلزم مدیریت صحیح برای استفاده بهینه از امکانات بالقوه جمعیت فعال اقتصادی می باشد و با برنامه‌ریزی‌های اقتصادی، کار آفرینی و اشتغالزایی برای جمعیت فعال و مولد همراه با اتخاذ سیاست‌های حمایتی و ترغیب به فرزندآوری، انتظار می‌رود مسیر برای سازندگی، شکوفایی و بالندگی کشور فراهم گردد.
 نرخ رشد جمعیت در استان ما پایین‌تر از میانگین کشوری است
وی تاکید کرد: به تبع تغییرات ایجاد شده در ترکیب و ساختار جمعیت کشور، تغییرات در استان قزوین نیز مشهود بوده و حتی نرخ رشد جمعیت در استان ما پایین‌تر از میانگین کشوری است.
وی در ادامه با بیان اینکه عوامل بسیار زیادی بر روی فرزندآوری موثر است؛ گفت: کاهش ازدواج یا تاخیر در ازدواج، افزایش طلاق، کاهش تمایل عمومی بر فرزندآوری، مهاجرت و … از عواملی است که بر نرخ باروری موثر می‌باشد.
یزدی با تاکید بر ضرورت فرهنگ سازی در این زمینه، تصریح می‌کند: در این راستا لازم است تغییر سیاست‌ها اتفاق بیفتد و به تبع آن تغییر در رفتارها، نگرش‌ها و عقاید مردم ایجاد شود.
وی توضیح داد: برای ایجاد تغییر در عقاید و نگرش در عموم مردم باید خود مردم به عنوان یکی از ذی‌نفعان افزایش جمعیت معرفی شوند؛ علاوه بر این اجماع نخبگان و استفاده از ظرفیت آنان، همراه کردن مراجع مذهبی، آموزش‌های محسوس و نامحسوس، استفاده از ظرفیت رسانه و تبلیغات و همچنین در نظر گرفتن و رفع موانع محیطی می‌تواند در افزایش جمعیت کمک‌کننده باشد.
مدیر گروه سلامت جمعیت و خانواده معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی قزوین یادآور شد: در راستای اجرای سیاست‌های کلی سلامت، جمعیت و خانواده؛ قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت در سال 1399 تصویب و در سال 1400 به دستگاه‌های اجرایی ابلاغ شد.
به گفته وی بیش از 50 درصد این تکلیف قانونی بر عهده وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی است.
یزدی ادامه داد: به همین دلیل و در راستای ترویج فرهنگ فرزندآوری و حسن اجرای قانون و پیگیری بحث جوانی جمعیت قرارگاه جوانی جمعیت در سطح دانشگاه علوم پزشکی ایجاد شده است؛
مرکزیت بخشی در الگوی مفهومی و عملیاتی اجرای قانون و سازماندهی ویژه متناسب با شرح وظایف معاونت‌های مختلف در سطح دانشگاه جهت حسن اجرای قانون حمایت از خانواده و جوانی از دیگر اهداف تشکیل قرارگاه می‌باشد.
 اقداماتی که در افزایش نرخ باروری موثر است، در دستور کار قرار دارد
وی در ادامه از وظایف وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و به تبع آن دانشگاه‌های علوم پزشکی در سطح کشور گفته و تصریح کرد: دانشگاه در راستای اجرای قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت چندین وظیفه به عهده دارد که ترویج برنامه‌های آگاهی‌بخشی و فرهنگسازی در خصوص ازدواج به هنگام، تکریم و صیانت از بنیان خانواده، ارزشمندی تعدد فرزندان، پیامدهای تک فرزندی، ترویج زایمان طبیعی، عوارض زایمان سزارین، فواید بارداری و شیردهی، عوارض روش‌های پیشگیری از بارداری بخشی از این وظایف و رسالت‌هاست.
مدیر گروه سلامت جمعیت و خانواده معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی قزوین؛ پیشگیری، تشخیص به هنگام و درمان ناباروری، راه‌اندازی مرکز تخصصی درمان ناباروری، ترویج زایمان طبیعی و کاهش زایمان سزارین، پوشش بیمه‌ای خدمات درمان ناباروری، پوشش بیمه‌ای مادران باردار و کودکان زیر 5 سال، ارائه خدمات آموزش هنگام ازدواج، توزیع بسته‌های بهداشتی و حمایتی برای مادران و کودکان نیازمند، پیشگیری از سقط‌های غیرقانونی، ارائه مشوق‌ها و خدمات لازم به مادران باردار شاغل و دانشجو را از دیگر وظایف محول به وزارت بهداشت در راستای اجرای قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت عنوان کرد.
وی با اشاره به اقدامات انجام شده همچون راه‌اندازی مرکز تخصصی درمان ناباروری در قزوین، از دیگر اقدامات انجام شده برای افزایش نرخ باروری و ترغیب خانواده‌ها به تعدد فرزند گفته و ادامه داد: یکی از مهم‌ترین رویکردها در اقدامات ما، فعالیت‌های فرهنگی و تغییر نگرش آنهاست.
یزدی افزود: برگزاری نشست‌های تخصصی با موضوعات جمعیتی جهت توانمندسازی فعالان حوزه جمعیت و ارائه‌دهندگان خدمت، جلسات آموزشی، جشنواره‌های ورزشی، هنری، برپایی ایستگاه‌ها و غرفه‌های مشاوره، مصاحبه‌های خبری در رسانه‌های اطلاع‌رسانی، اکران گسترده مستند خونریزی ازجمله این فعالیت‌ها بوده است.
 اهمیت اقدامات فرهنگی در پیشگیری از کاهش نرخ رشد جمعیت
مدیر گروه سلامت جمعیت و خانواده معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی قزوین یادآور شد: علاوه بر اقدامات حمایتی و تشویقی که می‌تواند در افزایش نرخ باروری موثر باشد، باید تاکید کرد که کار در این حوزه، نیازمند همکاری سایر دستگاه‌ها به ویژه نهادهای فرهنگی است و ان‌شاءا… با همکاری و همراهی نهادهای دیگر بتوان شاهد افزایش نرخ رشد جمعیت در جامعه باشیم.