زرین‌خانی یا زرین‌آباد

گزارشگر: محمد مهدی توکل

مسیر اتوبان قزوین به رشت را طی کردیم. آنگاه به سمت کوه‌ها ادامه مسیر دادیم تا به روستایی آرام گرفته در ارتفاعات رسیدیم  .

آسمان آبی و ابرهایی چون توده‌های پنبه سفید، تابلوی قشنگی ترسیم کرده بود. مردان و زنان روستای زرین‌خانی در بخش طارم‌سفلی در شهرستان قزوین به گرمی از ما استقبال کردند.

روستای زرین‌خانی یا زرین‌آباد و به گفته‌ی اهالی، آنچه از پدران‌شان در سال‌ها قبل شنیده‌اند به همین نام بوده است.

می‌گفتند: شاید کسی که روستا را بنا کرده خانمی بوده به نام زرین. البته در بین مردم، زرین‌آباد و نام‌های محلی دیگر نیز گفته می‌شود.

عشایر ساکن این روستا از جمله عشایر استان قزوین هستند. آن‌ها نیمی از سال را در ییلاق می‌گذرانند. جمعیت روستا 280 نفر است که در طی سال به 320 نفر هم می‌رسد.

مردم لک زبان روستای زرین‌خانی به زراعت، دامداری و باغداری مشغول هستند. لبنیات آن‌ها معروف است و تقاضای زیادی از مناطق اطراف دارند. روستای زرین‌خانی در فاصله 85کیلومتری قزوین واقع شده است.

از شیرینی ورساق تا نان محلی ساجی

خمیر آماده شده بود. ابتدا به آن مقداری ادویه‌جات که عمدتا از انواع سبزی‌های معطر تشکیل شده است به همراه شیر اضافه می‌کنند.

حالا دیگر خمیر برای پختن شیرینی مورد علاقه اهالی به نام ورساق کم‌کم در دستان زن کدبانوی روستای زرین‌خانی یا زرین‌آباد بالا و پایین می‌شد تا بعد از زدن برش‌های کوچک در اختیار یکی دیگر از خانم‌ها قرار گیرد.

او خمیر را در روغن داغ سرخ می‌کرد. به گفته او  شیرینی ورساق برای آن‌ها خیلی اهمیت دارد. معمولا برای میهمان خیلی عزیز و یا عروس خانم و سوغاتی بردن برای کسانی که دوست‌شان دارند درست می‌کنند.

ورساق را به دوشکل یا با روغن و یا اینکه روی ساج و به صورت نان محلی پخت می‌کنند. وقتی صحبت از نان ساجی شد، رفتم به خانه دیگر. شب هنگام بود و زن روستایی با همان لباس زیبای محلی در مطبخ و میان دود زیاد حاصل از سوختن چوب مشغول پختن نان ساجی بود. هر وعده که خمیر را روی ساج فلزی داغ شده قرار می‌داد بعد از چند دقیقه نان خوشمزه پخته می‌شد. می‌گفت در ییلاق هم به این شکل نان مورد نیاز خودمان را تهیه می‌کنیم؛ فقط متاسفانه سهمیه آردمان را قطع کرده‌اند!؟

تنهایی گوساله نابینا در روستا

گوساله بدون وقفه از یک طرف طویله به طرف دیگر می‌رفت. وقتی دلیل غیرعادی بودن حرکات این حیوان تنها را از آقای حمیدی پرسیدم گفت: این گوساله مادرزادی نابیناست باوجود تلاش دامپزشک متاسفانه بینایی‌اش به‌دست نیامد. زمانی که از آخور بازش می‌کنم چون نمی‌بیند بی‌هدف به اطراف حرکت می‌کند.

در روستای زرین‌خانی تعداد 1500 راس دام سبک و 200 راس دام سنگین مولد وجود دارد. خوراک این دام‌ها کاه، یونجه، سبوس و جو است.

آن‌ها روزانه علوفه را با وسیله‌ای سنتی خورد می‌کنند که بسیار خطرناک است .

آقای حمیدی در حین سوار شدن بر اسب ترانه زیبای لری خواند. او که تمام اجدادش در این روستا زندگی کرده‌اند از بی‌توجهی به امور عشایری گله‌مند بود .

۷ پارچه‌آبادی که دیگر نیست!

قدم زنان به بالاترین نقطه روستا رفتیم. از آنجا به خوبی می‌توان وسعت روستا را دید. از بزرگان روستا نقل شده است در گذشته که آب فراوان بوده و اهالی به کار و فعالیت مشغول بوده‌اند اینجا ۷ پارچه آبادی زندگی می‌کردند. ولی متاسفانه به مرور زمان روستاها تخلیه شد و امروز تنها یک روستا به نام زرین‌خانی در بخش طارم‌سفلی در شهرستان قزوین باقی مانده است.

این روستا نیز در زلزله سال 1369رودبار و منجیل کاملا تخریب می‌شود و اهالی به محل فعلی می‌آیند و ساخت و سازخانه‌ها را شروع می‌کنند. در یکی از همین خانه‌ها جمعی از اهالی روستا دور هم نشسته بودند و مادربزرگ یکی از ترانه‌های محلی (لکی) را به زیبایی برای آن‌ها خواند.

دوشیدن شیرگاو و تولید لبنیات محلی

غاز بی‌وقفه صدا می‌کرد و مرغ و خروس‌ها به اطراف می‌رفتند. گوسفندی ایستاده بود تا توسط غاز تیمار شود.   زن روستایی سطل فلزی را برداشت و به سمت طویله رفت تا شیر گاو را بدوشد. آن‌ها دو وعده صبح و غروب این کار را انجام می‌دهند. شیر به دست آمده توسط زنان کدبانوی روستا به انواع مختلف لبنیات محلی از جمله: کره، ماست، کشک، روغن، پنیر خشک و سرشیر تبدیل می‌شود .

در روستای زرین‌خانی تولید لبنیات جایگاه ویژه‌ی دارد. و از شهرهای مختلف برای خرید آن مراجعه می‌کنند. زن روستایی وقتی در مورد درست کردن انواع لبنیات صحبت می‌کرد دیدم دست‌اش را بسته است. پرسیدم دلیل‌اش چیست که گفت: چند روز قبل یکی از قوچ‌ها در محوطه حمله کرد و دستم شکست .

لباس محلی زنان لک همراه با لالایی

در کوچه‌های روستا قدم می‌زدم. از کنار دیوار سنگی که گذشتم صدای چند قلاده سگ یک مرتبه بلند شد!

در گوشه‌ی دیگر خری هم در میان خرابه‌های ساختمان‌های به جای مانده از زلزله صدایش را بلند کرد. روستائیان با این سروصداها و اتفاقات پیش‌بینی نشده آشنا هستند. به خانه یکی از اهالی روستای زرین‌خانی در بخش طارم‌سفلی در شهرستان قزوین وارد شدم  .

چند نفر از زنان لباس محلی کردی بر تن داشتند. لباسی زیبا با رنگ‌های قشنگ که از قسمت‌های مختلف تشکیل شده است. رنگ این لباس‌ها در مراسم و مناسبت‌های جشن و عزا متفاوت است. در خانه دیگر مادربزرگِ لک زبان با حس مادرانه لالایی دل‌نشینی برایمان خواند .

زندگی مردم عشایر زرین‌خانی

شب شده بود و گله‌های گوسفند از چرا بازگشته بودند. پیرمرد روستایی گوشه‌ای نشسته شعر محلی می‌خواند. زن روستایی سطل در دست قصد دوشیدن شیر گاو را داشت ولی گوساله پیش‌تر شیر مادر را خورده بود و زن صبورانه گفت: بهار که از راه برسد و زایمان کند شیرش بیشتر می‌شود و خرج زندگی‌مان تأمین می‌شود.

زندگی مردم عشایر بین دو نقطه یعنی ییلاق و قشلاق تقسیم می‌شود. ییلاق آن‌ها متنوع است و شامل چندین منطقه مجزا است.

مردم عشایر روستای زرین‌خانی در بخش طارم‌سفلی به کار زراعت، دامداری و باغداری مشغول هستند. در این روستا حدود 10 هکتار باغ وجود دارد. عمده محصول آن درختان زیتون است. در کنار آن برنج‌کاری و کشت صیفی‌جات نیز انجام می‌شود.

کشک محلی و هیزه روغن و حبوبات روستا

مواد اصلی کشک‌ها در بین دستان زن روستایی می‌چرخید و هر کدام که روی حصیر قرار می‌گرفت شبیه فرفره‌های اسباب‌بازی بود .

در خانه دیگر ظروف مختلف حبوبات را کنار هم گذاشته شده بودند. این مواد که همه تولید روستاست در پختن غذاهای محلی استفاده می‌شوند .

در روستای زرین‌خانی بعد از آماده کردن پوست بز یا میش روغن محلی را داخل آن نگهداری می‌کنند. به این ظرف در زبان محلی (هیزه) می‌گویند.

با توجه به شرایط زندگی عشایری اهالی روستا روغن و یا هر مواد غذایی دیگر را چندین ماه در این ظرف نگهداری می‌کنند. خوردن گردو و پنیر با این نوع روغن  معطر بسیار خوشمزه است.

گیاهان کوهی و دمنوش‌های روستا

اهالی روستا زمانی که در ییلاق به سر می‌برند در کنار همه فعالیت‌هایی که دارند؛ چیدن، تمیز کردن و خشک نمودن انواع گیاهان دارویی و معطر در کوهستان هم یکی از کارهای زنان کدبانوی روستاست.

روستای زرین‌خانی در بخش طارم‌سفلی در شهرستان قزوین آخرین روستای استان و هم‌مرز با استان گیلان است.

گیاهان کوهی با توجه به طبع گرمی که دارند. بهترین دمنوشی است که در فصل سرد سال و برای درمان سرماخوردگی و گلو درد در کتری دم می‌کنند و مرتب می‌نوشند. دمنوش آویشن همراه با چایی کوهی یکی از این دمنوش‌های خوشمزه است.