ریشه تخطی بانک‌ها از سود سپرده 20 درصدی چه بود؟

آرش صالحی ـ افزایش نرخ سود سپرده‌های بانکی موضوع مهمی است که از نیمه دی‌ماه‌ امسال به‌صورت جدی در نظام بانکی دنبال می‌شود. موضوع هم از جایی شروع شد که برخی بانک‌ها به‌‌ویژه بانک‌های دولتی نرخ سود سپرده‌هایشان را تا 25 درصد افزایش دادند. این اتفاق بعد از مجوز بانک مرکزی برای انتشار گواهی سپرده با سود 23 درصدی در بانک‌ها عملی شد. اما بانک مرکزی در واکنش به اقدام بانک‌ها از ابزارهای تنبیهی خود رونمایی و تاکید کرد که بانک‌ها نباید از نرخ سود مصوب تخطی کنند، اگر در بازرسی‌ها مشخص شود شعبه‌ای تخلف کرده، رئیس شعبه باید برکنار شود. به همین منظور هم از روز شنبه 24 دی‌ماه بازرسان بانک مرکزی به شعب مختلف بانک‌ها مراجعه می‌کنند تا اگر شعبه‌ای تخلفی در حوزه نرخ سود داشته باشد، سریعاً تحت برخورد انتظامی از سوی بانک مرکزی قرار گیرد.

ـ نرخ سود سپرده‌ها از چه زمانی 20 درصد شد؟

اما نکته مهم درباره سقف نرخ سود اعلامی از سوی بانک مرکزی است که بانک‌ها باید رعایت کنند؛ در اطلاعیه بانک مرکزی تاکید شده که طبق مصوبه بانک مرکزی سود سپرده‌های سالانه تا سقف 20 درصد مجاز است و بیش از آن تخلف محسوب می‌شود.

این موضوع البته در روزهای گذشته از سوی رئیس شورای هماهنگی بانک‌ها هم اعلام شد، قیطاسی گفته بود: نرخ سپرده‌های سالیانه حداکثر 20 درصد است، در صورتی که بانکی سپرده‌ای با سود بالای 20 درصد افتتاح کند، تخلف کرده است و بازرسان بانک مرکزی قطعاً با بانک متخلف برخورد می‌کنند.

تاکید بانک مرکزی و شورای هماهنگی بانک‌ها به سقف 20درصدی سود سپرده‌های بانکی درحالی انجام می‌شود که طبق آخرین مصوبه قانونی بانک مرکزی در سال 1399 سقف نرخ سود سپرده 18 درصد تعیین شده است.

مطابق مصوبه جلسه 1297 شورای پول و اعتبار مورخ 24 تیرماه 1399 سقف نرخ سود سپرده سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت عادی 10 درصد، سپرده سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت ویژه 3 ‌ماهه 12 درصد، سپرده سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت ویژه 6 ‌ماهه 14 درصد، سپرده سرمایه‌گذاری با سررسید یک‌سال 16 درصد و سپرده سرمایه‌گذاری با سررسید 2 سال 18 درصد تعیین شده است.

بنابراین احتمالاً مجوز افزایش نرخ سود سپرده‌های بانکی از 18 به 20 درصد به بانک‌ها داده شده است. البته این موضوع بعد از ابلاغ مجوز انتشار اوراق گواهی سپرده با سود 23 درصدی دور از ذهن نبود، چرا که رئیس‌کل سابق بانک مرکزی هم از برنامه این بانک برای افزایش سود سپرده‌ها سخن گفته بود، ولی تا امروز اطلاع‌رسانی شفافی از مصوبه جدید شورای پول و اعتبار برای تغییر نرخ سود سپرده انجام نشده است.

ـ افزایش نرخ سود موجب خلق پول از صفر و افزایش تورم می‌شود

اما یک کارشناس اقتصادی در گفت‌وگو با خبرنگار ولایت درباره برخورد بانک مرکزی با بانک‌هایی که از مصوبه شورای پول و اعتبار در بحث میزان نرخ سود سپرده پیروی نمی‌کنند، گفت: نرخ سود سپرده رابطه چندگانه با نقدینگی دارد. اگر ابتدا تسهیلات پرداخت شود و سپس بانک مجبور باشد برای نگهداری تسهیلات نرخ سودی را تعیین کند، موجب خلق پول و افزایش تورم می‌شود.

مسعود کثیری‌فر افزود: چنانچه بانک‌ها نرخ سود سپرده‌ای را تعیین کنند، منوط به اینکه گیرنده تسهیلات منابع خود را نزد بانک سپرده کند؛ این نرخ سود سپرده به صورت رقابتی و ناسالم افزایش یافته است و این حالت، خلق پول از صفر نامیده می‌شود، یعنی بدون اینکه منابعی جذب بانک‌ها شوند، بانک به دلیل قدرت خلق پولی که دارد، اقدام به خلق پول می‌کند و چنانچه گیرنده تسهیلات راضی نباشد، با بالا بردن نرخ سود و ایجاد رقابت ناسالم فرد را راضی می‌کنند که منابع خود را در بانک‌ها بگذارد.

وی ادامه داد: خلق پول از محل منابعی که وجود ندارد، باعث می‌شود نرخ سود سپرده‌ها به صورت مخرب افزایش یابد و هزینه تمام‌شده پول در جامعه افزایش یابد.

ـ چرا بخشنامه بانک مرکزی از سوی بانک‌ها نقض می‌شود؟

این کارشناس اقتصادی در جواب این پرسش که چرا بانک‌ها مجبور به تخطی از بخشنامه بانک مرکزی درباره سود بانکی می‌شوند، گفت: بانک مرکزی برای کنترل این وضعیت از اواخر سال 99 سیاستی را اتخاذ کرده مبنی بر اینکه بانک‌ها اجازه ندارند، بیش از 2 درصد اقلام بالای خط ترازنامه خود را رشد دهند و هر بانک‌ ماهانه می‌تواند 2 درصد خلق پول از محل اقلام دارایی بالای خط ترازنامه خود داشته باشد. این باعث شده که بانک مرکزی خلق پول و تورم را در کانال هدف‌گذاری‌شده کنترل کند.

کثیری‌فر اضافه کرد: برای بررسی وضعیت مالی بانک‌ها بازار بین بانکی را می‌توانیم بررسی کنیم. در این بازار بانک‌ها به صورت شبانه به هم تسهیلات می‌دهند؛ به عبارتی بانک‌هایی که مازاد سرمایه دارند، منابع خود را در بازار بین بانکی عرضه می‌کنند و بانک‌هایی که کسری دارند می‌توانند تسهیلات دریافت کنند. این منابع به عنوان اعتبارات بین بانکی شناخته می‌شود.

وی ادامه داد: هم اکنون میانگین نرخ سود در بازار بین بانکی 21 درصد است و بانک‌ها در ازای دریافت تسهیلات از بانک دیگر 21 درصد سود پرداخت می‌کند. بانک مرکزی برای اینکه بانک‌ها سراغ اضافه برداشت نروند، سازوکاری را ایجاد کرده که سیاست پولی را به صورت موثر ایفا کند و تا حدودی هم موفق بوده است. بانک مرکزی چنانچه بخواهد اعتبارات قاعده‌مند در بازار بین بانکی اعطا کند؛ نرخ آن را بالاتر از نرخ میانگین بازار بین بانکی می‌دهد تا بانک‌ها سراغ اضافه برداشت نروند و از همدیگر کمک بگیرند.

کثیری‌فر یادآور شد: در شرایطی که بانک‌ها قادر به تأمین منابع خود از بازار بین بانکی نباشند، سراغ افرادی می‌روند که سرمایه بالایی دارند؛ به‌ویژه شرکت‌های بزرگ مثل پتروشیمی‌ها، پالایشگاه‌ها، کارخانه‌های بزرگ و به صورت رقابتی ورود می‌کنند، زیرا می‌دانند اگر از بانک مرکزی اضافه برداشت داشته باشند، 2 اتفاق می‌افتد؛ یکی اینکه 34 درصد باید جریمه بپردازند، دیگر اینکه تنبیهات غیربانکی همچون مسدود کردن ساتنا را هم باید متحمل شوند.

وی تصریح کرد: بنابراین شبکه بانکی نتیجه می‌گیرد اگر مشتریان را راضی کنند تا سپرده خود را با نرخ 34 درصد در بانک قرار دهند، سودمند است. در این شرایط است که قواعد بخشنامه‌ای بانک مرکزی اجرا نمی‌شود.

ـ هزینه بانکداری در کشور بالاست

از سوی دیگر، عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس در گفت‌وگو با خبرنگار ولایت با اشاره به مشکلات نظام بانکی گفت: واقعیت این است که هزینه بانکداری در کشور بالاست و بانک‌ها به جای اینکه تلاش کنند به سمت بانکداری الکترونیکی حرکت کنند، سعی می‌کنند به روش سنتی بانکداری کنند و این موجب افزایش هزینه‌ها می‌شود.

رجب رحمانی افزود: به خاطر همین بانکداری سنتی و ازدیاد هزینه‌های بی‌مورد بانک‌ها دچار کسری نقدینگی می‌شوند و برای جبران آن بر رقابت بر نرخ سود سپرده‌ها روی می‌آورند تا منابع لازم را دریافت کنند.

ـ افزایش نرخ سود سپرده بزرگ‌ترین ضربه را به تولید وارد می‌کند

رئیس مجمع نمایندگان استان قزوین با تأکید بر اینکه افزایش نرخ سود سپرده بزرگ‌ترین ضربه را به تولید وارد می‌کند و تولید را نابود می‌کند، گفت: زیرا تولید کننده 25 درصد نرخ سود تسهیلات را باید بپردازد، درنتیجه بازدهی تولید کاهش یابد و ماهیت تولید از بین می‌برد. افزایش نرخ سود سپرده ضد تولید عمل می‌کند و به سمت بخش‌های غیرمولد کوتاه‌مدت می‌رود و دیگر نمی‌توان به طرح‌های تولیدی بلندمدت فکر کرد.

رحمانی ادامه داد: از طرفی افزایش نرخ سود سپرده موجب افزایش نرخ‌های تأمین مالی سرمایه می‌شود و منابع از بازار سرمایه به سمت بانک‌ها هدایت می‌شود، در حالی که بازار سرمایه پایگاهی برای سرمایه‌گذاری و تامین سرمایه بلندمدت به ویژه در بخش‌های زیربنایی است.

وی تصریح کرد: بنابراین باید توجه داشته باشیم که نباید نرخ سود بانکی را به صورت دستوری کاهش دهیم، بلکه باید شبکه‌های بانکی به قواعد بانک مرکزی پایبند باشند تا بتوان تورم را کنترل کرد و به تولید و اشتغال کمک کرد.

ـ ریشه افزایش سود سپرده در کسری بودجه دولت است

با این همه به نظر می‌رسد تا زمانی که مصارف بانک‌ها بیشتر از درآمدهای آنهاست و دولت هم بدون توجه به درآمد و سرمایه بانک‌ها تکلیف‌هایی را بدون قواعد دقیق حسابرسی بر دوش بانک‌ها سوار می‌کند، همچنان تمایل نظام بانکی به افزایش سود سپرده برای جذب اعتبار وجود خواهد داشت. بنابراین تا زمانی که دولت نتواند کسری بودجه را با اقدامات شجاعانه کاهش دهد، همچنان اثر زنجیره‌وار این کسری بودجه و تعهدات بیش از حد دولت نظام بانکی را مجبور به جذب سرمایه‌های سرگردان از طریق افزایش سود سپرده می‌کند.