ریشه‌های اعتیاد در جسم و روح بیمار

هنوز هم برای بعضی عجیب است که در عصر کنونی که عوارض اعتیاد بر کسی پوشیده نیست و تقریبا همه ما زندگی‌های به خاک سیاه نشسته‌ معتادان نسل قبل را دیده‌ایم، چرا باید کسی به دامان اعتیاد برود؟ در واقع به عقیده بسیاری روانشناسان و متخصصان امر، افراد دارای اعتیاد بیشتر از آنکه به عنوان یک تفریح و تفنن اعتیاد را انتخاب کنند به دامان اعتیاد پناه می‌برند. برای فرار از فشارهای زندگی و ناکامی‌ها، یا فراموشی مشکلات روحی و جسمی‌شان این افیون را برمی‌گزینند تا در دود آن غرق در اوهام خوشایندی شوند و لحظه‌ای از واقعیت فرار کنند.

شاید اگر در اطرافمان فردی دچار اعتیاد است، باید تلنگری برای خودمان هم باشد که سهم ما از اعتیاد او چیست؟

نفیسه کلهر

*

سعید به گفته اطرافیانش همیشه پسر خوب و سر به زیری بود. در بیشتر محافل و جمع‌ها ساکت و آرام بود. نه با کسی کاری داشت و نه اغلب کسی با او کار داشت. نه با بچه‌ها بازی می‌کرد نه با بزرگترها حشر و نشر داشت. همه برای داشتن حجب و حیا و متانت تحسینش می‌کردند. همین هم بود که وقتی در دام اعتیاد افتاد کمتر کسی باور می‌کرد او به این بیماری دچار شده باشد. اعتیاد او برای اطرافیانش همانقدر عجیب بود که اگر به یک متخصص بگویی یک آدم منزوی که مهارت اجتماعی و برقراری ارتباط ندارد، سلامت روان دارد عجیب است. گاهی تلقی ما از آدم‌ها اشتباه است.

*

“هدایت” نام مستعار فردی است که در گرمخانه شهرداری می‌بینم. حدود 50 سال سن دارد. خودش می‌گوید از 40 سالگی به دام اعتیاد افتاد و همین هم بهانه را به دست همسرش داد تا او را از خانه بیرون کند: «اگر دستش می‌رسید خیلی زودتر این کار را می‌کرد. اما آن موقع‌ها بچه‌ها از آب و گل در نیامده بودند. دستش به جایی بند نبود. همین که بچه‌ها بزرگ شدند و سری در سرا درآوردند اعتیادم را بهانه کرد و با همدستی بچه‌ها مرا بیرون کرد.» او توضیح می‌دهد: «من در این زندگی یک روز خوش ندیدم. همسرم هیچ وقت به من احترام نمی‌گذاشت، پیش همه کوچکم می‌کرد و به هر بهانه‌ای به من توهین می‌کرد. همیشه می‌گفت خانواده ما کجا و خانواده تو کجا. به شغل برادرانش می‌نازید که ماشین سنگین داشتند. من اما کارگر دور میدان‌نشین بودم. رفتارش باعث شده بود که بخواهم بیشتر بیرون بمانم. حتی روزهایی که کار کارگری نبود تا غروب دور میدان می‌نشستم تا کمتر در خانه باشم. کم کم رفقایی پیدا کردم و پایم به محافل شب‌نشینی با دود باز شد و خودم هم گرفتار شدم.» از او می‌پرسم از روزهای اول نمی‌دانست نشستن پای بساط اشتباه است؟ و هدایت توضیح می‌دهد: « چرا نمی‌دانستم؟ اما کجا می‌رفتم بهتر از آنجا؟ سرپناه بود برای باد و باران و دوستانی که همدل بودند و فضای صمیمانه‌ای که سال‌ها بود ندیده بودم.»

*

مریم را در یکی از مراکز ترک اعتیاد زیر نظر بهزیستی می‌بینم. می‌گوید از 16 سالگی سر بساط پدرش نشسته و معتاد شده. کمی که سر از زندگی‌اش در می‌آورم می‌بینم هیچ شادی و نشاطی در خانه نداشته: «پدرم بساطش را در خانه راه می‌انداخت. همیشه هم با مادرم دعوا داشتند. مادرم تحمل این وضعیت برایش سخت شده بود. یک روز ما را گذاشت و به قهر رفت به خانه پدرش. یک هفته آنجا ماند و وقتی دید پدرم نرفته دنبالش خودش برگشت. اما دیگر دیر شده بود. من و خواهرم در همان یک هفته طعم تریاک رفته بود زیر زبانمان.» طوری از نشئگی بعد از مصرف مواد حرف می‌زند که هر شنونده‌ای اگر از عاقبت این کار نداند، ممکن است ترغیب به مصرف می‌شود. مریم دختری که در طول عمرش هیچ وقت به شهربازی نرفته. کانون گرم خانواده را حس نکرده و از مهر و محبت پدر و مادر بی‌بهره بوده. در مدرسه دوستی نداشته و سختگیری‌های معلمان او را از حضور در مدرسه منصرف کرده؛ هیچ هنری نیاموخته. کودکی که بزرگترین و شاید تنها لذتی که در زندگی برده همین دود تریاک بوده؛ حالا به اصرار عمویش به مرکز ترک اعتیاد آمده اما بعید است بیرون از اینجا بتواند پاک بماند و دوباره به سمت اعتیاد نرود. چون بیرون از اینجا چیزی بهتر از قبل انتظارش را نمی‌کشد. آش، همان آش است کاسه همان کاسه.

*

*

مسئول فنی درمانگاه اعتیاد مرکز آموزشی، درمانی شهید بهشتی زنجان  گفت: اعتیاد از یک بیماری زمینه‌ای جسمی یا روحی نشأت می‌گیرد و اولین نکته‌ کلیدی در درمان اعتیاد، تشخیص این بیماری زمینه‌ای است.

سیدرضا موسوی‌زاده در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان این مطلب اظهار کرد: اگر بیماری زمینه‌ای فرد معتاد تشخیص داده شود، درمان او مقرون به صرفه‌تر خواهد بود و پاسخ به درمان، سریع‌تر اتفاق می‌افتد.

وی با بیان اینکه، مصرف مواد، علت بیماری اعتیاد نیست بلکه علامت آن است، افزود: اگر در ترک اعتیاد، بیماری زمینه‌ای تشخیص داده نشود و فقط به قطع مصرف مواد بسنده شود، قطعا بازگشت بیماری به طور متعدد اتفاق خواهد افتاد.

مسئول فنی درمانگاه اعتیاد مرکز آموزشی، درمانی شهید بهشتی زنجان، با تاکید بر اینکه قطع مصرف، به هیچ‌وجه تمام درمان اعتیاد نیست، تصریح کرد: کمپ‌هایی که با وضعیت فعلی در زمینه‌ ترک اعتیاد فعالیت می‌کنند، به هیچ عنوان برای درمان اعتیاد توصیه نمی‌شوند زیرا در آنها مقوله درمان طبی و تشخیص تغییرات فیزیولوژیک و پاتولوژیکی که به واسطه‌ مصرف مواد در فرد بیمار به وجود آمده است، اتفاق نمی‌افتد.

موسوی‌زاده خاطرنشان کرد: بیماری اعتیاد، معلول بیماری‌های زمینه‌ای دیگر است و تا زمانی‌که این علت‌ها تشخیص داده نشود، ده‌ها بار مراجعه به کمپ، در درمان اعتیاد، نتیجه‌بخش نخواهد بود.

این متخصص مدیریت، پیشگیری و کنترل اعتیاد (MD-MPH)، دومین نکته‌ کلیدی در درمان اعتیاد را ایجاد سرمایه‌ اجتماعی برای فرد رها شده عنوان کرد و گفت: اگر فرد معتاد، تحت درمان قرار گیرد ولی اجتماعی شدن او فراموش شود، توسط جامعه طرد شده و بیماری او عود پیدا می‌کند.

وی در خصوص اینکه چرا برخی مصرف‌کنندگان مواد، درمان نمی‌شوند یا پس از درمان، دوباره به سمت مصرف بازمی‌گردند، اظهار کرد: در چنین مواردی، یا بیماری زمینه‌ای فرد مصرف‌کننده، درمان نشده و یا به اجتماعی شدن فرد، توجه نشده است.