روند افزایشی ابتلا به پوکی استخوان

به علت نداشتن علائم واضح و هشدار دهنده تا بروز شکستگی، معمولا دیر تشخیص و درمان می‌شود.

میزان پوکی استخوان با افزایش سن به علت کاهش بافت استخوانی بیشتر می‌شود؛ با توجه به افزایش سن امید به زندگی میزان شیوع استئوپروز رو به افزایش است.

سازمان بهداشت جهانی برای سال ۲۰۵۰ تخمین زده است که ۵۳۰ میلیون نفر در آسیا در سنین بالای ۶۵ قرار بگیرند؛ این افزایش جمعیت در کنار عوامل خطرساز دیگری نظیر فقر غذایی کلسیم، کمبود ویتامین «د» و زندگی کم‌تحرک، استئوپروز را به یکی از مهم‌ترین معضلات بهداشتی این جوامع در می‌آورد.

آسیب‌پذیرترین گروه به بیماری استئوپروز زنان مسن هستند؛ بر خلاف تصور عمومی استئوپروز فقط بیماری خانم‌ها نیست و در مردان هم بطور قابل ملاحظه‌ای دیده می‌شود.

از پوکی استخوان به عنوان بیماری خاموش هم یاد می‌شود چرا که غالبا علائم چندانی نداشته و ممکن است فرد با یک شکستگی متوجه بیماری خود شود.

با توجه بر لزوم افزایش آگاهی مردم در زمینه این بیماری به منظور پیشگیری از آن به سراغ کارشناس بیماری‌های غیرواگیر مرکز بهداشت شهید بلندیان قزوین رفته‌ایم تا شما را از عوامل زمینه‌ساز در بروز این بیماری و راه‌های پیشگیری از آن قرار دهیم.

زهرا رضایی در گفت‌وگو با ولایت، ابتدا تعریفی از پوکی استخوان یا استئوپروز ارائه کرده و گفت: به کاهش توده استخوانی، ضعیف و سست شدن بافت استخوانی، پوکی استخوان یا استئوپروز گفته می‌شود.

وی ادامه داد: بر اساس تخمین بنیاد بین‌المللی استئوپروز در حال حاضر 200 میلیون نفر از زنان سراسر دنیا از این بیماری رنج می‌برند.

رضایی با بیان اینکه بر اساس بررسی‌ها گفته می‌شود، ۲۰ درصد مردان بالای ۵۰ سال و ۴۰ درصد از زنان مبتلا به پوکی استخوان هستند؛ اذعان داشت: مهم‌ترین خطری که این افراد را تهدید می‌کند بروز شکستگی‌های استخوان‌های لگن است که به نظر می‌رسد این میزان تا چند سال دیگر سه برابر افزایش یابد.

در هر سه ثانیه یک شکستگی به علت پوکی استخوان در جهان رخ می‌دهد

وی با بیان اینکه سالانه حدود 6/1 میلیون شکستگی لگن در سراسر جهان اتفاق می‌افتد، افزود: انتظار می‌رود تا سال 2050 این تعداد به 5/4 تا 3/6 میلیون نفر افزایش یابد.

رضایی با اشاره به اینکه هر سه ثانیه یک شکستگی به علت پوکی استخوان در جهان رخ می‌دهد؛ گریزی به اپیدمیولوژی بیماری پوکی استخوان در ایران داشته و افزود: در مطالعه‌‌ای که بر روی جمعیتی بالغ بر دو هزار و ۴۰۰ نفر از زنان و مردان بالای 60 سال در شهر بوشهر انجام شده است، اعلام شده است شیوع استئوپروز 5/41 درصد است که به تفکیک جنسیتی میزان شیوع آن در مردان 6/24 درصد و در زنان 7/62 درصد است.

رضایی با تاکید بر اینکه این آمار نشانگر شیوع بالای این بیماری در کشور است؛ گفت: از طرفی شیوع عوامل خطر شناخته شده استئوپروز نیز در کشور زیاد است؛ به طوری که حدود ۵۸ میلیون نفر در ایران مبتلا به کمبود کلسیم می‌باشند.

آمار مبتلایان به پوکی استخوان در مناطق شمالی بیشتر از جنوبی است

وی با اشاره به گستردگی این بیماری در کشور، اضافه کرد: شیوع این اختلال در شمال کشور بالاتر از مناطق جنوبی ایران است که احتمالا به دلیل موقعیت جغرافیایی مختلف است.

رضایی با اشاره به اینکه بخش شمالی کشور بیشتر کوهستانی است در حالی که اکثریت جنوب ایران با بیابان پوشیده شده است؛ اذعان داشت: بدین ترتیب، افرادی که در مناطق جنوبی کشور زندگی می‌کنند ممکن است ویتامین  D بیشتری نسبت به ساکنین شمال دریافت کنند.

با افزایش سن، احتمال ابتلا به پوکی استخوان بیشتر می‌شود

کارشناس بیماری‌های غیرواگیر مرکز بهداشت شهرستان قزوین در بخش دیگری از سخنانش به تشریح عوامل موثر در بروز بیماری پوکی استخوان پرداخته و تصریح کرد: عوامل متعددی در بروز این بیماری موثر است که به دو دسته عوامل غیر قابل کنترل و عوامل قابل کنترل تقسیم می‌شوند.

وی افزایش سن را به عنوان یکی از عوامل خطر غیر قابل کنترل در بروز پوکی استخوان عنوان کرده و افزود: شیوع این اختلال در سالمندان و به خصوص زنان بعد از یائسگی بسیار بالاست، به طوری که در سراسر جهان، شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان در افراد بالای 50 سال از هر سه زن یک نفر و از هر پنج مرد یک نفر را درگیر می‌کند.

کارشناس بیماری‌های غیرواگیر مرکز بهداشت قزوین جنسیت را از دیگر عوامل غیر قابل کنترل موثر در بروز پوکی استخوان عنوان کرده و یادآور شد: شیوع در زنان بیشتر از مردان است اما روند کاهش تراکم استخوان در مردان از سرعت کمتری برخوردار است البته بعد از ۶۵ – ۷۰ سالگی این روند در مردان و زنان برابر می‌شود.

وی از تاثیر نژاد به عنوان یکی دیگر از عوامل غیر قابل کنترل در بروز این بیماری یاد کرده و اظهار داشت: برخی از نژادها مثل ساکنان اروپای شمالی یا آسیای جنوب شرقی بیشتر در معرض پوکی استخوان هستند.

رضایی در ادامه با اشاره به تاثیر وراثت در بروز این بیماری؛ گفت: باید گفت وراثت بر تراکم توده استخوانی و سرعت کاهش آن اثر دارد.

وی یکی دیگر از عوامل غیر قابل کنترل در افزایش احتمال ابتلای افراد به پوکی استخوان را یائسگی خانم‌ها دانسته و تصریح کرد: به علت کاهش عملکرد تخمدان‌ها در سن یائسگی (غالبا در حدود 50 سالگی)، افت توده استخوانی تسریع شده به همین علت بیشتر آنها در سن ۷۰-۸۰ سالگی، فاکتورهای پوکی استخوان را دارند.

کارشناس مرکز بهداشت شهید بلندیان قزوین یادآور شد: با شروع یائسگی سرعت کاهش تراکم استخوان در زنان چند برابر افزایش می‌یابد؛ زیرا به دنبال فقدان فعالیت تخمدان و کاهش استروژن، فعالیت استئوکلاست‌ها تشدید می‌شود.

به گفته وی در زنانی که قبل از ۴۵ سالگی یائسه می‌شوند یا کسانی که تخمدان‌هایشان با جراحی برداشته شده است بیشتر در معرض پوکی استخوان قرار دارند.

استخوان‌بندی ظریف و کوچک، داشتن قد کوتاه و یا لاغر بودن، فرد را مستعد پوکی استخوان می‌کند

رضایی نوع استخوان بندی را از دیگر عوامل غیر قابل کنترل در ابتلا به استئوپروز یاد کرده و اضافه کرد: استخوان‌بندی ظریف و کوچک، داشتن قد کوتاه و یا لاغر بودن، فرد را مستعد پوکی استخوان می‌کند.

وی ابتلا به برخی بیماری‌ها همچون بیماری‌های غده تیروئید (پرکاری تیروئید)، بیماری‌های غده پاراتیروئید، بیماری غدد فوق کلیوی را به عنوان دیگر عوامل در بروز پوکی استخوان عنوان کرد.

نداشتن تغذیه مناسب، عامل مهمی در ابتلا فرد به پوکی استخوان است

این کارشناس مرکز بهداشت شهید بلندیان قزوین در ادامه گریزی نیز به عوامل قابل کنترل در بروز استئوپروز داشته و گفت: عدم رعایت تغذیه سالم یکی از فاکتورهای مهم در بروز پوکی استخوان است چرا که مصرف ناکافی مواد غذایی حاوی کلسیم و ویتامین دی می‌تواند در ابتلا فرد به این بیماری مزمن موثر باشد.

نداشتن فعالیت بدنی کافی، روند کاهش توده استخوان‌ها را تسریع می‌کند

وی نداشتن فعالیت فیزیکی کافی و عدم تحرک را از دیگر عوامل در بروز پوکی استخوان یاد کرده ‌و تاکید کرد: نداشتن فعالیت بدنی کافی، روند کاهش توده استخوان‌ها را تسریع می‌کند.

موضوع دیگری که محور سخنان رضایی قرار گرفت، تاثیر مصرف دخانیات و الکل در ابتلای افراد به پوکی استخوان بود.

وی گفت: مصرف این دسته از مواد می‌تواند از عوامل زمینه ساز  ابتلای افراد به استئوپروز شود.

کارشناس بیماری‌های غیرواگیر مرکز بهداشت شهیدبلندیان در ادامه اذعان داشت: هر چند اضافه وزن و چاقی برای بدن مضر است ولی نداشتن وزن کافی یا وزن بسیار کم سبب کاهش استحکام استخوان‌ها می‌شود.

وی از تاثیر استفاده طولانی مدت از برخی داروها مانند کورتون‌ها، کاربامازپین (داروی ضدتشنج)، هپارین (جهت رقیق کردن خون و جلوگیری از تشکیل لخته) بر توده استخوانی گفته و اظهار داشت: مصرف چنین داروهایی سبب کاهش تراکم استخوان‌ها می‌شود.

این کارشناس مرکز بهداشت قزوین تاکید کرد: بر این اساس می‌توان گفت: با رعایت شیوه زندگی سالم می‌توان از بروز عوامل خطر قابل کنترل پیشگیری کرد.

وی در پاسخ به این سوال که «چگونه می‌توان از وضعیت سلامت استخوان‌ها مطلع شد؟» اذعان داشت: روش مرجع برای تشخیص پوکی استخوان، سنجش تراکم معدنی استخوان یا دانسیتومتری است.

ضرورت داشتن سبک زندگی سالم در داشتن استخوان‌های سالم

رضایی در ادامه به تشریح راهکارهای پیشگیری و کنترل بیماری‌های عضلانی ـ اسکلتی پرداخته و یادآور شد: اولین گام در پیشگیری از بروز پوکی استخوان، شناخت عوامل خطر آن و در وهله دوم پیشگیری از بروز این عوامل است.

وی ضرورت ترویج زندگی سالم با رژیم غذایی مناسب و افزایش تحرک بدنی را به عنوان پیشگیری اولیه عنوان کرده ‌و اظهار داشت: در گام دوم پیشگیری مساله‌ای که مهم است، مدیریت و درمان استاندارد بیماران و مداخلات دارویی و غیردارویی است.

رضایی ارایه خدمات توانبخشی استاندارد به منظور افزایش کیفیت زندگی در افراد درگیر با پوکی استخوان را با اهمیت توصیف کرده و افزود: با این اقدام می‌توان از عوارض آن تا حدود زیادی پیشگیری کرد.

ورزش، راهی به صرفه، موثر و ایمن برای پیشگیری از پیشرفت استئوپروز

کارشناس بیماری‌های غیرواگیر مرکز بهداشت شهرستان قزوین در بخش دیگری از سخنانش از تاثیر ورزش بر سلامت بافت استخوانی گفته و افزود: ورزش یک راه به صرفه موثر و ایمن برای پیشگیری از پیشرفت استئوپروز است.

وی با تاکید بر اینکه ورزش کردن باعث افزایش دانسیته قدرت و توده استخوان می‌شود، خاطرنشان کرد: به نظر می‌رسد که ورزش به طور مستقیم و غیرمستقیم بر روی همه سلول‌های استخوانی تاثیرگذار است. تمرین درمانی یکی از عناصر اساسی برنامه توانبخشی برای بیماران مبتلا به استئوپروز است و باید متناسب با سطح آمادگی جسمانی بیمار و در نظرگرفتن احتمال بروز شکستگی باشد.

رضایی با تاکید بر اینکه تمرین، قدرت عضله و استخوان، انعطاف‌پذیری مفصل و تعادل را افزایش می‌دهد؛ تصریح کرد: پیاده‌روی به تنهایی نمی‌تواند تراکم استخوان را تغییر دهد گرچه می‌تواند پیشرفت از دست دادن استخوان را مهار کند. به طور کلی در یک برنامه سلامت عمومی، توصیه به پیاده‌روی حداقل سی دقیقه روزانه می‌شود.

به گفته وی ورزش‌های ایروبیک با شدت و سرعت بالا مثل دویدن، کوهنوردی و پیاده‌روی سریع می‌تواند به طور محدود باعث افزایش دانسیته استخوان شوند. کارشناس مرکز بهداشت شهید بلندیان قزوین اذعان داشت: تمرین‌های قلبی ـ تنفسی توصیه شده برای بزرگسالان حداقل 150 دقیقه در هفته با شدت متوسط است.

وی با اشاره به تاثیر ورزش‌های تقویتی ـ مقاومتی در جلوگیری از پوکی استخوان یا پیشگیری از کاهش بیشتر توده استخوانی در افراد مبتلا، گفت: ورزش‌های با وزنه و یا بدون وزنه مثل دوچرخه و شنا، باعث افزایش توده عضلانی و تراکم استخوان در یک ناحیه خاص از بدن می‌شوند.

رضایی از تاثیر ورزش‌های ترکیبی شامل تمرین‌های هوازی با تحمل وزن، تمرین‌های عصبی ـ حرکتی (تعادل، هماهنگی و چابکی)، مقاومتی گروه‌های عضلانی بزرگ با شدت کم ولی دفعات زیاد و تمرین انعطاف‌پذیری گفته و افزود: این ورزش‌ها حداقل دو تا سه روز در هفته توصیه می‌شود چرا که باعث افزایش تراکم استخوان یا حداقل پیشگیری از آن می‌شوند.

وی اضافه کرد: باید توجه داشت که تمرین‌ها بر اساس ویژگی بالینی هر فردی طراحی شوند.