رثای قزوینی‌ها برای ثارا…، شور و شعوری هزار ساله
- شناسه خبر: 17257
- تاریخ و زمان ارسال: 4 مرداد 1402 ساعت 08:00
- بازدید :
به گزارش ایرنا، این روزها در همه شهرها و روستاهای ایران و در هر کوی و برزن، بیرق‌های سیاه عزای سیدالشهدا بر در و دیوار خانه و خیابان آویز شده است و دوستداران اهل بیت عصمت و طهارت(ع) و دلدادگان به خاندان پیامبر(ص) در هر گوشه و کنار مجالس روضه خوانی و عزاداری ماه محرم را برپا کرده‌اند.
در ماه محرم جلوه‌های زیبا، باشکوه و وصف نشدنی از عشق و ارادت ایرانیان در شهرها و روستاهای مختلف ایران زمین از جمله استان قزوین به حضرت اباعبدا… الحسین و یاران باوفایش به نمایش گذاشته می‌شود که قدمت زیادی دارد، عشق و محبت به امام حسین(ع) در این سرزمین پس از شناخت مردم و آشنایی با واقعه کربلا در دل‌های آنان شکوفه زد و نسل به نسل تا امروز منتقل شد.
به گفته تاریخ‌شناسان قدمت برگزاری آئین‌های سوگواری ماه محرم در قزوین و عزاداری برای سالروز شهادت مظلومانه سومین امام شیعیان به حدود هزار سال قبل و به دوره آل‌بویه باز می‌گردد.
با پیدایش و حاکمیت صفویان در ایران، شیعیان و دوستداران اهل بیت عصمت و طهارت(ع) توانستند آئین‌های عزاداری امام حسین(ع) در ماه محرم را که تا پیش از آن در خفا برگزار می‌شد علنی کنند، این آئین‌ها با سبک و سیاق مختلفی از ابتدا تاکنون دنبال و برگزار شده است، اما آنچه حائز اهمیت است شور و شعوری است که در این آئین‌ها وجود داشته و پس از گذشت بیش از هزار سال نه‌‌تنها از حرارت آن کاسته نشده بلکه آتش آن شعله‌ورتر هم شده و هرساله بر شکوه و عظمت آن افزوده می‌شود.
پیدایش عزاداری قزوینی‌ها برای شهادت امام حسین(ع) از دوره آل بویه
محمدحسن سلیمانی، محقق و تاریخ پژوه قزوینی در رابطه با سابقه عزاداری‌های ماه محرم در قزوین و آئین‌های سوگواری برای امام حسین(ع) گفت: آنطور که در نوشته‌ها و کتب تاریخی آمده سابقه عزاداری برای شهادت امام حسین(ع) و یاران باوفایش طی ماه محرم در قزوین به دوران آل‌بویه بازمی‌گردد. پس از این دوران به دلیل حکمرانی حاکمان غیرشیعه تا دوره صفویه این آئین‌ها در خفا و به شکل غیرعلنی برگزار می‌شده است.
این تاریخ‌پژوه ادامه داد: از دوره صفویه به بعد با رسمی شدن مذهب جعفری یا تشیّع در حکومت ایران، برگزاری آئین‌های عزاداری در قزوین مانند نوحه و روضه‌خوانی و شبیه‌خوانی (تعزیه) رواج پیدا کرد؛ به ویژه پس از انتقال پایتختی از تبریز به قزوین انجام این آئین‌ها شدت یافت و گسترده‌تر شد.
وی ادامه داد: تا قبل از آن اکثریت جمعیت قزوین را شافعی‌مذهب‌ها که نزدیک‌ترین مذهب به شیعه بوده را دربر می‌گرفت که خیلی از آنها به سومین امام شیعیان علاقه‌مند بودند، مثلا حمدا… مستوفی جغرافی‌دان، مورخ و شاعر معروف قزوینی یک شافعی مذهب بوده اما اشعار زیادی در رثای اهل بیت عصمت و طهارت از جمله امام حسین(ع) از او به یادگار باقی مانده است.
سلیمانی اضافه کرد: در دوره قاجاریه برگزاری آئین‌های عزاداری در ماه محرم به باورهای عموم مردم راه یافت، در این ایام مردم و اقشار مختلف از جمله بازاریان و کسبه با سیاه‌پوش کردن در و دیوار، خود را برای برگزاری مراسم عزاداری امام حسین(ع) آماده می‌کردند، اولین دستجات و کاروان‌های عزاداری راهی خیابان‌ها شدند و خیلی از آئین‌های عزاداری و رفتن دستجات به امامزاده‌ها در دهه اول محرم رواج یافت که تاکنون نیز پابرجاست.
این تاریخ‌پژوه گفت: حمل طبق و علامت، برگزاری آئین‌هایی چون شام غریبان، سوم امام و حضور مردم در آستانه امامزاده سلطان سیدمحمد در شب نهم محرم و حضور در آستان متبرکه امامزاده حسین(ع) در شب و روز عاشورا از آن زمان به یادگار باقی مانده است.
سلیمانی افزود: علم‌گردانی و طبق‌کشی از دیگر آئین‌های عزاداری مردم اطراف قزوین بوده که امروز نیز رواج دارد، این آئین خاص قزوینی‌هاست که هنوز هم رواج دارد، علم‌گردانی در روستاها نیز مورد توجه عزاداران است، در بعضی روستاها علم در محلات مختلف چرخانده می‌شود و اهالی پارچه، شال و روسری را به آن می‌بستند و نذر می‌کردند، جمعیت هم با نوحه‌خوانی و دود کردن اسفند و قربانی گوسفند پشت علم حرکت می‌کردند.
این قزوین‌پژوه گفت: برگزاری آئین سیاهپوشان نیز در گذشته در قزوین رواج داشته به این ترتیب که مردم سه روز قبل محرم با حضور در مساجد، حسینیه‌ها و تکایا آنها را سیاه‌پوش کرده و بر در و دیوارشان پرچم‌ها و پارچه‌های سیاه آویزان کرده و این مکان‌ها را برای برگزاری مجالس روضه و عزاداری در دهه اول محرم آماده می‌کردند.
این تاریخ‌پژوه اضافه کرد: این رسم امروزه دیگر به این شکل اجرا نمی‌شود؛ اگرچه از روزهای قبل ماه محرم مکان‌های عزاداری از جمله حسینیه‌ها را برای برگزاری مجالس عزاداری آماده می‌کنند.
سلیمانی همچنین گفت: آئین تشت‌گذاری هم از دیگر مراسم مرتبط با عزاداری ماه محرم است که بیشتر مربوط به آذری‌زبانان و اطراف قزوین است.
وی اضافه کرد: آئین قدیمی دیگری که در ماه محرم رواج داشته و امروز اثری از آن نیست، «چهل منبر» بوده که در دوران قاجار رواج پیدا کرده است، در این آئین عزاداران پابرهنه نذر می‌کردند که به ۴۰ مجلس روضه‌خوانی یا منبر مربوط به امام حسین(ع) حضور پیدا کنند.
مجالس روضه‌خوانی در قزوین که چراغشان از دوره قاجار روشن است
این روزها تمامی تکایا و حسینیه‌ها در کنار مساجد و بقاع متبرکه در قزوین پذیرای عزاداران حسینی و برگزارکننده آئین‌های عزاداری ماه محرم هستند، با این وجود برخی از این مکان‌ها به لحاظ قدمت خاص هستند و برنامه‌های عزاداری آنها به دوره قاجار بازمی‌گردد.
حسینیه امینیها، دیوانخانه حاج سیدجوادی، خیابانی و آقا سیدجمال از جمله تکایا و حسینیه‌های از این دست هستند که برگزاری آئین‌های عزاداری محرم به ویژه دهه اول از دوران قاجار در آن رواج داشته و هنوز هم پابرجاست.
در این بین حسینیه «آقا سیدجمال» یا در بین قزوینی‌ها «آسید جمال» جمعیت بیشتری را از عزاداران به خود می‌بیند، چراکه این حسینیه طی سال‌های گذشته گسترش پیدا کرده و به یک فضای بزرگ تبدیل شده که پذیرای خیل عزاداران حسینی در ایام محرم است.
همانطور که از نام این حسینیه نیز برمی‌آید موسس آن فردی به نام سیدجمال بوده که در دوره قاجار این حسینیه را تاسیس کرده است، پس از آن نیز نوادگان وی چراغ این حسینیه را روشن نگه داشتند و این رویه را ادامه دادند.
مجالس روضه‌خوانی و عزاداری در این حسینیه آن‌چنان شکوه دارد که با حضور خیل عظیم عزاداران حسینی، برخی افراد باید برای ورود به حسینیه صف بسته و منتظر ورود به این مکان مقدس باشند.
یکی از نکات جالب توجه در این حسینیه آن است که بسیاری از بانوان ضمن حضور در مجالس عزاداری با خود استکانی را به این محل می‌آورند، ماجرا از این قرار است که آنان با حاجتی وارد می‌شوند و استکان چای خود را برای تبرک و هدیه به منزل می‌برند و پس از اینکه حاجتشان برآورد شد، استکان نو می‌خرند و آن را به حسینیه تقدیم می‌کنند.
تشییع و خاکسپاری نمادین شهدای کربلا، آئینی منحصر به فرد
قزوینی‌ها یک آئین عزاداری خاص و منحصر به فرد نیز در ایام ماه محرم دارند که البته مربوط به دهه اول نیست و خاص روز دوازدهم محرم یا سومین روز شهادت حضرت اباعبدا… الحسین(ع) و یاران باوفایش است که به سوم امام هم معروف شده است.
در این روز جمعی از بانوان قزوینی در مسجد حضرت علی‌اکبر(ع) گردهم می‌آیند و عده‌ای از آنان بیل و کلنگ در دست گرفته و سایرین هم تابوت‌های نمادین پیکرهای بدون سر شهدای کربلا را به دوش گرفته و تشییع و خاکسپاری می‌کنند.
این عزاداری که بیشتر به اقوام لر و کرد ساکن قزوین اختصاص دارد، یادآور و بیانگر تشییع و خاکسپاری شهدای واقعه کربلا از سوی زنان طایفه بنی‌اسد است.
این آئین خاص عزاداری در فهرست آثار ملی نیز به ثبت رسیده است.
ثبت ملی ۲۰ آئین مربوط به سوگواری‌های ماه محرم در قزوین
مجتبی عباسی کارشناس مردم شناسی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی قزوین گفت: تاکنون ۱۰۰ عنوان آئین، مراسم و مهارت از استان به عنوان میراث ناملموس در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است که ۲۰ مورد آنها مربوط به آئین‌ها و برنامه‌های سوگواری ایام محرم است.
وی همچنین گفت: علم‌گردانی، طبق‌کشی، مافی زیاران، مهارت طبخ اوزباستورما (غذای روز عاشورا) در منطقه طارم، زره‌بافی (لباس تغزیه)، سوم امام، شور زرآباد، نوحه‌های دستگاهی قزوین، چاق‌چاقی موشقین، از جمله این آئین‌ها هستند که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌اند.
عباسی در ادامه از پیگیری‌های معاونت میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی قزوین برای ثبت ملی آئین «علم دوران درن» روستای ماهین طارم‌سفلی خبر داد و گفت: این آئین به معنای گرداندن علم است که با انجام مراسم خاصی در پیش از آغاز محرم و برای استقبال از این ماه برگزار می‌شود.
این کارشناس مردم‌شناسی همچنین گفت: تعزیه در قزوین نیز از قدمت بالایی برخوردار است و شبیه‌خوانی قزوین جزو قدیمی‌ترین‌ها در کشور به شمار می‌رود و در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است، تعزیه برخی مناطق از جمله حصارخروان نیز به دلیل سبک و سیاق خاص خود از شهرت ملی برخوردار است.
