راهنمای خودمراقبتی در فشارخون

راهنمای آموزش بیمار

پزشکان اسمش را گذاشته‌اند قاتل خاموش بس که بی‌سر و صدا پیشرفت می‌کند و دستی دستی کار آدم را به جاهای باریک می‌کشاند. عوارضی هم که ایجاد می‌کند، یکی دو تا نیست ولی در میان عوارضش می‌شود این موارد آشنا را پیدا کرد: سکته قلبی، سکته مغزی نارسایی قلبی، نارسایی کلیوی، آنوریسم اتساع عروقی و تخریب شبکیه چشم.

بله از «فشار خون» حرف می‌زنیم بیماری شایعی که اگر زود به تشخیص و درمان برسد کاملا در مشت شماست و اگر بگذارید کار از کار بگذرد شما در مشت او خواهید بود.

وقتی فشار خون بالا میرود

فشارخون یعنی فشاری که از طرف خون بر سطح داخلی رگ‌های بدن وارد می‌شود. اما وقتی می‌گوییم کسی فشارخون دارد یا به بیماری فشارخون مبتلاست منظورمان چیز دیگری است. در این حالت، منظورمان این است که شخص مزبور دچار افزایش فشارخون شریانی شده؛ به همین دلیل پزشکان می‌گویند استفاده از عبارت «پرفشاری خون یا فشار خون بالا» مناسب‌تر از فشار خون است اما این غلط مصطلح به این آسانی‌ها از ذهن و زبان ما پاک نمی‌شود.

معمولا دلیلش معلوم نیست در ۹۰ تا ۹۵ درصد موارد، هیچ علت قطعی و شناخته شده‌ای برای ابتلا به فشار خون وجود ندارد. پزشکان این نوع از بیماری را با نام «فشارخون اولیه می‌شناسند؛ بیماری‌ای که معمولا به مرور زمان و با افزایش سن ایجاد می‌شود.

اما علت ۵ تا ۱۰ درصد از فشارخون‌ها معلوم است؛ در این موارد معمولا مشکل از یک بیماری زمینه‌ای (مثل بیماری‌های کلیوی، تومورهای غده فوق کلیوی، بیماری‌های مادرزادی قلب) شروع می‌شود. نام این نوع فشار خون «فشار خون ثانویه» است؛ بیماری‌‌ای که به طور ناگهانی ظاهر می‌شود و شدتش هم معمولا بیشتر از نوع اولیه است.

از کجا بفهمیم فشار خونمان بالا رفته یا نه؟

متاسفانه این بیماری، هیچ علامت خاصی ندارد و این همان چیزی است که فشار خون را به یک قاتل آرام و بی‌سرو صدا تبدیل می‌کند. تنها تعداد اندکی از مبتلایان ممکن است در همان مراحل اولیه بیماری دچار سردردهای گنگ، سرگیجه یا خون‌دماغ شوند. اما در بیشتر موارد، این علایم وقتی ایجاد می‌شوند که فشار خون بسیار بالا رفته و کار به جاهای باریک کشیده باشد.

 فشار خون تحت تاثیر چه عواملی است؟

1ـ سن: با افزایش سن، خطر بروز فشارخون بیشتر می‌شود. افزایش فشارخون در اوایل میان سالی در بین مردان بیشتر است اما زنان بعد از یائسگی بیشتر در معرض این بیماری‌اند.

2ـ نژاد: این بیماری در سیاه‌پوست‌ها شایع‌تر است و معمولا در سن پایین‌تری هم بروز می‌کند و عوارضش هم بیشتر و شدیدتر است.

3ـ سابقه خانوادگی: آنهایی که یک یا چند نفر از اعضای خانواده‌شان به این بیماری دچار باشند احتمال ابتلای خودشان هم به فشارخون بیشتر خواهد بود.

4ـ اضافه وزن: هر چه وزنتان بیشتر باشد به این بیماری نزدیک‌ترید.

5ـ کم‌تحرکی: هر چه کم‌تحرک‌تر باشید تعداد ضربان‌های قلبتان کمتر خواهد بود و هر چه تعداد ضربان‌های قلبتان کمتر باشد انقباضات قلبی‌تان شدیدتر می‌شود و این نیروی وارد بر رگ‌هایتان را افزایش می‌دهد و طبیعتا فشار خونتان را بالا می‌برد.

6ـ استعمال دخانیات و الکل: مواد شیمیایی داخل تنباکو به دیواره شریان‌ها آسیب می‌زند و آنها را تنگ می‌کند و هر چه قطر رگ کمتر شود فشارخون بیشتر می‌شود. الکل نیز می‌تواند به قلب آسیب برساند و باعث افزایش فشارخون شود.

7ـ مصرف بیشتر از اندازه سدیم: وقتی از سدیم حرف می‌زنیم در واقع از نمک طعام صحبت می‌کنیم که باعث می‌شود کلیه‌ها آب کمتری دفع کنند و به این ترتیب مایع زیادی در بدن جمع شود. این احتباس آب باعث افزایش حجم خون و در نتیجه افزایش فشارخون خواهد شد.

8ـ مصرف کمتر از اندازه پتاسیم: در بدن ما تعادلی بین سدیم و پتاسیم برقرار است که اگر یکی بالا برود دیگری پایین می‌آید. یعنی اگر میزان پتاسیم بدن شما پایین بیاید میزان سدیم خونتان دچار افزایش می‌شود و این یعنی شما در خطر فشار خون هستید.

9ـ استرس: استرس باعث افزایش موقت اما شدید فشار خون می‌شود.

10ـ عوامل دیگر: کلسترول بالا، بیماری دیابت، بعضی بیماری‌های کلیوی، حاملگی و وقفه تنفسی حین خواب از عواملی هستند که می‌توانند احتمال بروز فشار خون را بیشتر کنند.

تشخیص بیماری بر مبنای فشارخون اندازه‌گیری شده

دو نکته مهم: اول اینکه بعد از ۵۰ سالگی عدد فشار سیستولیک مهم‌تر است چون در این سنین رایج‌ترین نوع فشارخون همان نوعی است که در آن فشار خون سیستولیک افزایش پیدا می‌کند اما فشار دیاستولیک طبیعی باقی می‌ماند. دوم اینکه افرادی که فشار خونشان در مرحله آستانه است، تقریبا یک نفر از هر سه نفرشان در سنین بین ۳۵ تا ۶۴ سالگی و یک نفر از هر دو نفرشان در سن بالای ۶۵ سالگی به فشار خون دچار می‌شوند.

بعد از افزایش فشار خون چه خطری در کمین ماست؟

اگر فشار وارد بر دیواره داخلی شریان‌ها زیاد شود شریان‌ها دچار آسیب می‌شوند و به دنبال آن عضو مربوطه آسیب می‌بیند افزایش فشار وارد بر شریان‌ها باعث سفت و سخت شدن دیواره آنها می‌شود و این همان چیزی است که در زبان عامیانه از آن به «تصلب شرایین» یاد می‌شود.

تصلب شرایین به مرور زمینه‌ساز حمله قلبی و دیگر مشکلات عروقی خواهد بود. همچنین ممکن است رگ متسع شود و باد کند که به این حالت آنوریسم می‌گویند درگیری رگ‌های مغز در اثر افزایش فشارخون نیز می‌تواند باعث بروز سکته مغزی شود. ضعیف و باریک شدن عروق کلیوی نارسایی کلیوی را در پی خواهد داشت و ضخامت باریکی و پارگی عروق در شبکیه چشم هم باعث کاهش یا فقدان بینایی می‌شود.

نارسایی قلبی نیز یکی دیگر از عوارض بلندمدت افزایش فشارخون است. وقتی قلب مجبور باشد عمل تلمبه کردن خون را در برابر فشار بالاتری انجام بدهد به تدریج ضخیم می‌شود و در درازمدت توانایی تلمبه کردن خون را از دست می‌دهد و دچار نارسایی می‌شود.

فشارخون بالا می‌تواند سوخت و ساز بدن را دچار مشکل کند و بر فرایندهای تفکر، حافظه و یادگیری هم تاثیر بگذارد. اختلال‌شناختی و زوال عقل نیز بین بیماران مبتلا به فشار خون بیشتر از سایرین است.

از دست خودمان چه کمکی برمی‌آید؟

مصرف دارو تنها بخشی از درمان بیماری فشار خون است. اگر به این بیماری دچار هستید، باید سبک و سیاق زندگی‌تان را هم تغییر بدهید. متاسفانه فشار خون از آن بیماری‌هایی نیست که بتوانید یک بار آن را درمان کنید و با خیال آسوده پی کار و زندگی‌تان بروید. این بیماری تا آخر عمر نیاز به مراقبت و توجه شما دارد. برای اینکه فشار خونتان را برای همیشه تحت کنترل داشته باشید به این توصیه‌ها عمل کنید:

1ـ تغذیه سالم و رسیدن به وزن ایده‌آل

2ـ از استرس بکاهید.

3ـ فشار خون خود را در خانه اندازه بگیرید.

4ـ داروهایتان را درست مصرف کنید.

5ـ به طور مرتب نزد پزشک بروید.

رژیم غذایی مناسب برای فشار خون

1ـ برخی مواد غذایی می‌توانند به طور طبیعی فشارخون را پایین بیاورند. کرفس، پیاز، سیر، شنبلیله، چای سبز، خرما، گلابی، زیتون و برگ زیتون، تره‌فرنگی، سویا، گوجه‌فرنگی گریپ فروت و لیموترش از این جمله‌اند. مصرف این مواد اصلا به معنی قطع درمان دارویی نیست؛ بهتر است برای مصرف آنها نظر پزشک خود را هم جویا شوید به خصوص در رابطه با گریپ فروت؛ چون این میوه می‌تواند غلظت برخی داروهای فشار خون را بالا ببرد و عوارض جانبی آنها را تشدید کند.

2ـ تامین پتاسیم بدن برای بیماران مبتلا به فشارخون ضروری است. موز آناناس، زردآلو، انجیر، گریپ‌فروت، هلو، انگور، آلو، سیب‌زمینی، سیر، بروکلی، کدو سبز، قارچ ،گوجه فرنگی انواع سبزی و حبوبات از منابع خوب پتاسیم هستند.

3ـ از آنجا که در حین طبخ از نمک استفاده می‌شود، دیگر لزومی ندارد هنگام صرف غذا دست به نمکدان ببرید. می‌توانید از گلپر، آویشن، نعناع خشک یا کنجد به جای نمک استفاده کنید. در تهیه غذاهای آماده و نوشابه‌ها نیز سدیم فراوانی به کار می‌رود سوسیس کالباس کنسرو گوشت انواع برگرها و سایر فرآورده‌های گوشتی سبزی‌های کنسرو شده در آب نمک زیتون شور چیپس و سایر تنقلات شور ماهی دودی یا کنسرو شده انواع سس سوپ‌ها و کنسروهای آماده عصاره‌های گوشت و بسیاری دیگر از مواد غذایی فرآوری شده حاوی مقادیر بالای نمک هستند و باید مصرفشان را محدود کنید.

4ـ محصولات لبنی مثل شیر، ماست و پنیر، کلسیم فراوانی دارند. ویتامین‌های متنوعی هم در آنها وجود دارد اما باید سراغ انواع کم‌چرب آنها بروید.

5ـ حبوبات سرشار از فیبرهای محلول در آب هستند و استفاده از آنها می‌تواند به کاهش فشار خون کمک کند و صد البته به عنوان منبع تامین کننده پروتئین مورد نیاز بدن به حساب بیایند.

6ـ در بین انواع گوشت‌ها ماهی بهترین انتخاب است. چربی ماهی نه تنها موجب عوارض قلبی عروقی نمی‌شود بلکه به سلامت قلب و عروق کمک می‌کند.

7ـ نوشیدنی‌های حاوی کافئین از قبیل قهوه چای و نوشابه‌های کولادار سبب افزایش فشارخون می‌شوند و باید در حد اعتدال مصرف شوند. می‌توانید به جای آنها از انواع چای و دم‌کردنی‌های گیاهی یا دوغ کم نمک استفاده کنید.

8ـ کره، خامه، سس، مارگارین، دنبه، چربی‌های هیدروژنه و روغن‌های جامد را از برنامه غذایی‌تان کنار بگذارید. به جای آنها از روغن زیتون یا دیگر انواع روغن‌های گیاهی مایع و روغن ماهی استفاده کنید. مغزها و دانه‌های گیاهی مثل گردو را وارد برنامه غذایی روزانه خود بکنید.