دورنمای تشدید بحران آب در قزوین

آرش صالحی ـ استان قزوین در حالی وارد سال 1402 شده که آمارهای میزان بارش نزولات جوی در مقایسه با سال‌های قبل نشان‌دهنده امتداد و استمرار خشک‌سالی‌های 3 ساله در استان قزوین است و همچنین میزان بارندگی در استان قزوین با شرایط طبیعی و نرمال خود فاصله دارد. در این شرایط به نظر می‌رسد تمهیدات سخت‌گیرانه‌تری در حوزه الگوی کشت بهاره و تابستانه لحاظ خواهد شد و از طرفی مجوزهای بهره‌مندی صنایع از آب هم با امساک بیشتری صادر می‌شود. با این همه به نظر می‌رسد تشدید اجرای طرح‌ احیای منابع آب زیرزمینی و تعادل‌بخشی به استفاده از این منابع در دشت قزوین می‌تواند تا حدود زیادی بحران آب و خشک‌سالی در دشت زرخیز قزوین را مدیریت کند. با این حال گزارش‌های نهادهای متولی به ویژه سازمان هواشناسی دورنمای تشدید بحران آب در قزوین دست‌کم در سال زراعی جاری را مورد تأکید قرار می‌دهند.

میزان بارندگی استان قزوین 38 درصد کاهش یافت

یوسف شیخ‌الملوکی در گفت‌وگو با خبرنگار ولایت درباره وضعیت میزان بارندگی در استان با توجه به بارش‌های اخیر عنوان کرد: با وجود بارندگی‌های اخیر از ابتدای سال زراعی جاری تا 12 فروردین‌ماه 1/126 میلی‌متر بارندگی در استان قزوین صورت گرفته که در مقایسه با آمار بلندمدت 5/38 درصد کاهش داشته است.

وی اضافه کرد: در واقع مطابق آمار میانگین بارش‌های بلندمدت در استان قزوین ما باید تا تاریخ 12 فروردین‌ماه 205 میلی‌متر بارش در سطح استان قزوین داشته باشیم، اما تا این تاریخ 1/126 میلی‌متر بارندگی داشتیم و بنابراین میزان بارش‌های ما 9/78 میلی‌متر از میانگین نرمال (طبیعی) استان قزوین کمتر بوده است.

شیخ‌الملوکی دلیل کاهش میزان بارندگی نسبت به میانگین بلندمدت را عدم بارش نزولات جوی در پاییز 1401 دانست و گفت: همچنین در سال زراعی گذشته (سال زراعی 1401ـ1400) با وجود خشک‌سالی 4/147 میلی‌متر میزان بارندگی استان قزوین بوده و بنابراین در مقایسه با سال زراعی قبلی هم میزان بارندگی ما 5/14 درصد کاهش پیدا کرده است.

عضو شورای حفظ منابع آبی استان قزوین همچنین با بیان اینکه مطابق آمار بارش‌های بلندمدت باید در طول یک‌سال زراعی 2/370 میلی‌متر بارش در سطح استان قزوین داشته باشیم، گفت: بنابراین با بارش 126 میلی‌متری تاکنون 41 درصد تامین بارش سالیانه در استان قزوین اتفاق افتاده و از نظر تامین بارش 59 درصد یعنی معادل 244 میلی‌متر در حوزه تأمین بارش‌ عقب هستیم.

قزوین چهارمین استان کم‌بارش کشور شد

شیخ‌الملوکی از قرار گرفتن قزوین در رده چهارمین استان کم‌بارش کشور خبر داد و افزود: در واقع استان قزوین در مقایسه با میزان بارش‌های نرمال خود چهارمین استانی بوده که بیشترین کاهش بارندگی‌ها را داشته و در این رده‌بندی استان‌های گیلان، مازندران و گلستان 3 استان نخست کشور از نظر میزان کاهش باران بوده‌اند.

وی ادامه داد: استان قزوین سومین سال خشک‌سالی پیاپی را سپری می‌کند و دورنمای امیدوارکننده‌ای برای افزایش بارندگی در استان قزوین تا پایان سال زراعی جاری دیده نمی‌شود.

لزوم ارتقای بهره‌وری آب در بخش کشاورزی

استاندار قزوین هم در گفت‌وگو با ولایت بیان کرد: یکی از عمده‌ترین مباحثی که در استان قزوین برای رشد تولید باید مدنظر قرار بگیرد، بهره‌وری از منابع آبی است و باید نرخ بهره‌وری از آب در قزوین به‌صورت جدی ارتقا یابد.

محمدمهدی اعلایی با بیان اینکه 88 درصد منابع آبی استان قزوین در بخش کشاورزی مصرف می‌شود، اضافه کرد: باید بررسی کنیم که این حجم از مصرف آب در بخش کشاورزی چقدر برای ما صرفه اقتصادی دارد و آیا به‌اندازه آبی که مصرف می‌کنیم، تولیدات کشاورزی داریم؟ با توجه به اینکه قزوین در تولیدات کشاورزی حرف برای گفتن دارد، باید ارتقای بهره‌وری از منابع آب اولویت اصلی این شورا باشد.

اعلایی ادامه داد: برای ارتقای نرخ بهره‌وری آب در استان قزوین راه‌اندازی بازار آب را از سال گذشته در دستور کار قرار دادیم و البته نباید فقط به‌دنبال این باشیم که نرخ بهره‌وری آب را از طریق بازار آب بالا ببریم و باید از همه عوامل در این حوزه بهترین بهره‌گیری را داشته باشیم و در این حوزه سازمان جهاد کشاورزی باید در جهت افزایش بهره‌وری آب قدم بردارد.

صنایع به سمت بهره‌برداری از پساب بروند

رئیس شورای حفظ منابع آب استان قزوین با اعلام اینکه در طرح بازار آب به‌دنبال حبس منابع آبی نیستیم، تصریح کرد: در واقع هدف اصلی از اجرای طرح بازار آب افزایش ضریب تبدیل آب به درآمد در استان قزوین است و اگر بهره‌برداران ما درآمد مناسبی از فروش سهمیه آب خود داشته باشند و طعم شیرین طرح بازار آب را بچشند، طبیعتاً مدیریت بهتری را برای مصرف آب اعمال می‌کنند.

اعلایی با تأکید بر لزوم مدیریت پساب‌های صنعتی و خانگی در استان قزوین افزود: با توجه به اینکه در استان قزوین تعداد زیادی واحد صنعتی و همچنین سکونتگاه‌های متشکل وجود دارد، بنابراین حجم زیادی از پساب را در اختیار داریم و بنابراین از مدیران انتظار می‌رود که طوری عمل کنند تا از پساب غیراستاندارد و غیربهداشتی در حوزه کشاورزی استفاده نشود تا شاهد تبعات منفی آن نباشیم.

وی ادامه داد: نیروگاه تولید برق شهیدرجایی دیگر نباید از آب‌های زیرزمینی برای فرآیند تولید برق استفاده کند و باید به‌سمت استفاده از پساب‌های صنعتی و غیرصنعتی برود.

اعلایی همچنین بر لزوم نظارت بر چاه‌های غیرمجاز غیرکشاورزی تأکید کرد و گفت: اخبار ارزیابی‌نشده‌ای داریم که نشان می‌دهد تعداد قابل‌توجهی از واحدهای صنعتی از چاه‌های غیرمجاز استفاده می‌کنند، بنابراین در حوزه صنعت هم چاه‌های غیرمجاز داریم که باید در این حوزه طرح ویژه‌ای اجرا شود و این چاه‌ها مسدود شوند.

انسداد 3 هزار و 45 حلقه‌ چاه غیرمجاز و بدون پروانه در قزوین

مدیرعامل شرکت سهامی آب‌منطقه‌ای استان قزوین هم در گفت‌وگو با خبرنگار ولایت با اشاره به وضعیت اجرای طرح تعادل‌بخشی منابع آب زیرزمینی در استان عنوان کرد: اجرای این طرح شامل 11 اقدام اساسی است که پلمب و انسداد چاه‌های غیرمجاز و بدون پروانه در صدر این اقدامات محسوب می‌شود و حفر چاه‌های غیرمجاز همواره بزرگ‌ترین تهدید برای منابع آب زیرزمینی دشت قزوین است.

منصور ستوده با بیان اینکه اجرای طرح تعادل‌بخشی به منابع آب‌ زیرزمینی از 9 سال قبل آغاز شده است، گفت: از سال 1393 که عملیات جلوگیری از برداشت‌های غیرمجاز در استان قزوین شروع شده، تاکنون 3 هزار و 533 حلقه چاه غیرمجاز و فاقد پروانه در استان قزوین مسدود شد که با انسداد این چاه‌ها بیش از 444 میلیون متر مکعب در برداشت از منابع آب زمینی استان صرفه‌جویی شده است.

ستوده با ذکر اینکه بیش از 86 درصد این چاه‌ها غیرمجاز و مابقی چاه‌های فاقد پروانه بودند، اضافه کرد: در واقع از سال 93 تا امروز 3 هزار و 45 حلقه از چاه‌های غیرمجاز را در استان قزوین پلمب و مسدود کردیم که با انسداد این چاه‌های غیرمجاز 313 میلیون و 230 هزار متر مکعب در برداشت از منابع آب زیرزمینی دشت قزوین صرفه‌جویی شده است.

وی ادامه داد: همچنین در همین مدت 488 حلقه چاه فاقد پروانه در استان قزوین شناسایی، پلمب و مسدود شده است و با انسداد این تعداد حلقه چاه فاقد پروانه 130 میلیون و 780 هزار متر مکعب در برداشت از منابع آب زیرزمینی استان صرفه‌جویی شده است.

دبیر شورای حفاظت از منابع آب استان قزوین با اشاره به راه‌اندازی رصدخانه آب در استان قزوین گفت: با وجود این رصدخانه امکان مشاهده دارای کنتور آب در نقشه به صورت آنلاین مهیا شده و در این نقشه چاه‌های دارای تخلف با رنگ مجزا نشان داده می‌شوند و همچنین این رصدخانه امکان مشاهده میزان آب مصرف‌ شده، باقی‌مانده و دبی برداشت را فراهم آورده است.

ستوده افزود: بنابراین با راه‌اندازی رصدخانه آب نظارت بر روند مصرف منابع زیرزمینی آب دشت قزوین هوشمند شده و با وجود چنین سامانه‌ای دقت، سرعت و شفافیت نظارت بر منابع آبی دشت قزوین افزایش پیدا کرده و قدم مهمی برای احیای دشت قزوین از این منظر برداشته شده است.

با این همه به نظر می‌رسد آنچه که می‌تواند کابوس خشک شدن و افزایش فرونشست دشت قزوین را باطل کند، اجرای دقیق طرح آمایش سرزمین و جلوگیری از استقرار صنایع پرآ‌ب‌بر مانند صنایع فولادی جدید در استان قزوین است که باید در عمل محقق شود.