دفاع وکیل از فرد سیاسی، انجام وظیفه است

گفت و گو: مریم بهبهانی فر

اشاره:
داریوش شهروزی، وکیل موضوعات آسیب‌دیدگی کالیفرنیا است که بیشتر دعاوی مربوط به صدمات شخصی افراد و خانواده‌هایی را که به دلیل رفتار نادرست دیگران متحمل آسیب‌های جانی شده‌اند را پیگیری می‌کند.
او حدود 35 سال است در آمریکا زندگی می‌کند و در لس آنجلس دارای دفتر وکالت است؛ با وجود گذشت سال‌های زیاد از دوری او از ایران، اما به پرچم آنجا سوگند نخورده است و مقیم آنجا نیست و درصدد بازگشت به ایران می‌باشد. این وکیل و حقوقدان باتجربه در گفت‌وگو با ولایت به تحلیل ضعف‌ها و قوت‌های حقوقی آمریکا پرداخت و از دیدگاه‌های خود نسبت به برخی موضوعات قضایی و حقوقی ایران سخن گفت که خواندن آن خالی از لطف نیست …
 به نظر شما آیا ضعف‌هایی در قانون اساسی آمریکا وجود دارد؟
در این‌باره ابتدا باید دید حقوق چیست؛ وقتی کشور آمریکا بوجود آمد؛ ابتدا اساسنامه یا قانون اساسی نوشته شد؛ در اصل قانون اساسی این کشور تاکید بر این است که قانون اساسی چگونه نوشته می‌شود؛ که این کار توسط مجلسین انجام می‌شود؛ اصل دوم، اجرای آن قوانین است که از سوی قوه مجریه صورت می‌گیرد و از آنجایی که شاید ضعف‌هایی داشته باشد تفسیر آن با قوه قضائیه است. با این تفاسیر با توجه به اینکه قانون آمریکا را مردانی برده‌دار نوشته‌اند و در نوشتن آن هیچ زنی حضور نداشته است و نژادهای سرخپوست یا سیاهپوست نیز در تنظیم آن مشارکت نداشته‌اند؛ و تنها توسط مردان سفیدپوست نوشته شده است از این‌رو مردسالارانه و حائز تبعیض نژادی است.
 به چه نقطه قوت‌هایی در این قانون می‌توانید اشاره کنید.
قانون آمریکابه صورت سیال و زنده نوشته شده است و این یعنی دائم در حال تغییر و تحول است؛ چرا که اجتماع تغییر می‌کند؛ نگاه‌ها تغییر می‌کند؛ فرهنگ‌ها جابجا و تکنولوژی جدید به وجود می‌آید. همچنین امروزه در قانون آمریکا نقش زنان پررنگ شده است به گونه‌ای که از 9 قاضی عالی دیوان قضایی آمریکا در حال حاضر چهار قاضی زن می‌باشد و از این تعداد هم دو نفر آنها سیاهپوست آمریکایی هستند که یکی زن و دیگر مرد سیاهپوست هست.
امروزه در آمریکا بیشتر افراد اثرگذار در قانون این کشور و مجلسین، زن هستند.
 چگونه در آمریکا قانون سیال مانده است؟
در قانون این کشور، اصطلاحی هست که شاید ترجمه‌ای نداشته باشد؛ اما در حقیقت قانون آمریکا را از سایر کشورها متمایز می‌کند که آن اصطلاح عبارت است ازdue process of law که در واقع مفهوم آن می‌شود «همه امور باید طبق پروسه عدالت باشد». این چند کلمه موجب شده است که قانون اساسی آن کشور به صورت زنده و سیال امتداد داشته باشد.
بر این اساس وقتی درباره یک موضوعی قانونی نباشد می‌توان با اتکاء به این اصطلاح ثابت کرد که آیا در حق فردی اجحاف شده است یا خیر و باید درمورد آن موضوع قانون جدید نوشته شود. این موضوع موجب شده است؛ قانون اساسی آمریکا در تمامی این سال‌ها زنده و سیال بماند.
 مهم‌ترین ضعف حقوقی آمریکا را در چه می‌بینید؟
در قانون آمریکا ضعف نمی‌بینم؛ چراکه با رفراندوم یا آرا مجلسین می‌توان آن را تغییر داد؛ ضعف‌های قضایی آمریکا از سیستم کاپیتالیسم حاکم بر این کشور نشأت می‌گیرد؛ چراکه در آنجا هرکه پول بیشتری داشته باشد از وکیل بهتری استفاده می‌کند و می‌تواند به آسانی تبرئه شود؛ فردی که سرمایه و پول کمتری داشته باشد باید به سراغ وکیل ارزان‌تر برود که اغلب چنین وکلایی هم در دفاع از موکل موفق نیستند.
براساس یکی از تبصره‌های موجود در قانون اساسی هر فرد باید برای امور قضایی و جنایی خود وکیل داشته باشد و اگر هم توانایی استخدام وکیل نداشته باشد؛ دولت باید برای او انتخاب کند در حالی که این کار صورت نمی‌گیرد.
 وکلای آنجا برای دفاع از موکلان بدون سرمایه اقدامات خیرخواهانه داشته‌اند؟
هر ساله به کانون وکلای آمریکا مبلغی را اهدا می‌کنیم تا در صورت لزوم افراد دارای توانایی مالی اندک بتوانند از آن برخوردارشوند. برای اجرای عدالت بهتر نیز کارهایی در دست اقدام دارند.
 برای مثال به چه ضعف حقوقی حاد می‌توانید اشاره کنید؟
یکی از مسایل حاد آنجا موضوع سقط جنین است که سال‌ها این کار، قانونی دیده می‌شد؛ اکنون قضات عالی آمریکا، فراتر از یک میزانی را غیراخلاقی دانسته است؛ البته این موضوع در حال بررسی است و در مواردی این حق را از زنان سلب کرده است و تنها در مواردی خاص اختیار را به زنان داده است.
 آیا می‌توانید قوانین ایران و آمریکا را برایمان مقایسه کنید؟
قانون اساسی ایران را مطالعه کرده‌ام؛ متاسفانه قانون اساسی ایران تنها یک قانون است در حالی که باید اساسنامه باشد؛ در آن به دیدگاه‌های مردم توجه نشده است که این نقص است؛ از نگاه من، حقوقدانان ایرانی به هنگام نوشتن قانون اساسی از تخصص لازم در این زمینه برخوردار نبوده‌اند. در آمریکا و بسیاری از کشورها، نگارش قانون اساسی توسط افراد متخصص صورت می‌گیرد؛ اما این کار در ایران روی نداده است. در مواردی شاهد بودیم که آگاهی آیت‌ا… خمینی در موارد حقوقی از حقوقدانان بیشتر بوده است و با بینش بلند به آن قانون نگاه کرده است.
 برای این ادعای خود شاهد مثال هم دارید؟
بنیانگذار انقلاب در زمینه آزادی بیان و اندیشه که رژیم پهلوی از آن سخن می‌گفت؛ امام آن موضوع را پایه‌ای می‌داند که خداوند آن را به بشر داده است و امام راحل در این باره معتقد است که حکومت‌ها نباید آزادی را از بشر سلب کنند؛ همین طور در زمینه ورود ارتش به سیاست، امام این کار را سلب کرد و تاکید داشت ارتش نباید در سیاست دخالت کند تا دیکتاتوری نظامی ایجاد نشود یا اصرار امام بر برگزاری رفراندوم؛ نشان از بالابودن بینش حقوقی امام (ره) است در حالی که حقوقدانان کشور این‌گونه نیستند و همین موجب شده است تا قانون اساسی ایران ضعیف باشد.
در آمریکا سه قوه بر یکدیگر نظارت می‌کنند و در صورت مشاهده هرگونه ضعفی، موارد را در دادگاه مطرح می‌کنند و در صورت نیاز و مشاهده مغایرت با قانون اساسی، قانون لغو می‌شود. اگر قابل حل نباشد و میان قوا مشکل ایجاد شود به رفراندوم و مردم مراجعه می‌کنند.
 برای حل ضعف‌های موجود در قانون چه راهکاری را پیشنهاد می‌دهید.
از نگاه من باید جزئیات قانون اساسی بررسی و مشکلات موجود در آن احصاء شود که این موضوع روی نداده است؛ باید چند تن از متخصصان دارای تبحر پای کار بیایند و قانون بهتری ارایه دهند؛ البته از آنجایی که متخصصان قانون اساسی در آمریکا و شاید در دنیا اندک هستند. این گونه کارها به سختی صورت می‌گیرد.
برای یک قانون اساسی جامع باید از متخصصان بهره گرفته شود و نیازهای مردم بررسی شوند. در این زمینه باید نقش سه قوه به تفکیک شناسایی شود؛ در آمریکا جایی که قانون اساسی درباره آن موضوعی را ننوشته است؛ اختیار آن را به مردم می‌سپارند و دولت اینگونه نیست که خود را ذینفع بداند و درباره آن تصمیم‌گیری کند.
 ایرانیان مقیم آمریکا بیشتر با چه مشکلات حقوقی روبه‌رو هستند؟
اغلب آنها، خلاف‌های کوچک دارند که شاید نتوان از آن به عنوان جرم یاد کرد. خود این افراد آنچه انجام می‌دهند را زرنگ بازی تعبیر می‌کنند؛ همچنین و برای مثال آنها اغلب پس از مهاجرت که با محیط باز روبرو می‌شوند؛ انسجام خانوادگی خود را از دست می‌دهند و پرونده‌سازی علیه یکدیگر را شروع می‌کنند؛ این موجب می‌شود نتوانند تبعه آنجا شوند.
 در حوزه خانواده چطور؟
موضوع طلاق نیز از دیگر موضوعاتی است که ایرانیان مهاجر زیاد به سراغ آن می‌روند و اصرار بر دریافت مهریه هم دارند؛ در حالی که در آمریکا حقوقدانان و قضات، مهریه را رفتاری غیراخلاقی می‌دانند که ترویج طلاق را به همراه دارد و از ترویج ازدواج جلوگیری می‌کند. البته مهریه در نظام حقوقی ایران جایگاه مهم و اصولی دارد.
 شرایط اقتصادی ایرانیان مقیم آمریکا چگونه است؟
اغلب مهاجران ایرانی در آمریکا شرایط اقتصادی خوبی دارند؛ نهادهای حمایتی هم از آنها حمایت می‌کنند. کسبه آمریکا هم با نیازمندان همکاری می‌کنند؛ اما گاهی شاهد هستیم که مهاجران به دلیل ناآگاهی دست به یک سرقت کوچک می‌زنند و با قانون روبرو می‌شوند که این از عدم‌آگاهی آنها به قوانین سختگیرانه آمریکا نشأت می‌گیرد.
اکثریت مهاجرین ایرانی مقیم آنجا افراد دارای تحصیلات آکادمیک و نخبه هستند؛ آنها در تجارت، فعالیت‌های علمی و فعالیت‌های اقتصادی بسیار موفق هستند و کمتر دچار خلاف می‌شوند.
 ایرانیان مقیم آمریکا از چه جایگاه شهروندی برخوردار هستند؟ آیا از حقوق اجتماعی آن کشور برخوردار هستند؟
از آنجایی که جمعیت آمریکا براساس مهاجرت تشکیل شده است از این رو مهاجران به لحاظ قانونی با شهروندان آن کشور یکسان هستند. مهاجران در آمریکا تنها تا زمانی که تبعه آنجا نشده‌اند نمی‌توانند در انتخابات ریاست جمهوری شرکت کنند و رأی دهند؛ اما در امور دیگر از تمامی مزایای یکسان برخوردار می‌شوند.
 در آمریکا چطور؟ آیا طبقه‌بندی اجتماعی و طبقه‌بندی شهروندی دیده می‌شود؟
به هیچ‌وجه این‌گونه طبقه‌بندی‌ها و تبعیض‌ها دیده نمی‌شود؛ همه در برابر قانون یکسان هستند؛ تنها از آنجایی که نظام سرمایه‌داری و کاپیتالیسم حاکم هست؛ افراد دارای سرمایه بیشتر، وقتی با قانون روبرو شوند در برابر قانون، بهتر از خود دفاع می‌کنند؛ البته این‌گونه هم نیست که در برابر قانون حق افراد دارای سرمایه‌ کمتر پایمال شود. چراکه سیستم آمریکا به گونه‌ای است که حق طبقات پایین تضعیف نشوند و آنها نیز بتوانند به حقوق خود دست پیدا کنند و عدالت برای تمامی طبقات سیاسی به خوبی رعایت شود.
 نظرتان درباره وکلای سیاسی در ایران و آمریکا چیست؟
در آمریکا وکیل سیاسی نداریم؛ اما در ایران شاهد هستیم برخی از وکلای سیاسی با مشکلاتی روبه‌رو هستند. در حالی که آنها کار خلاف یا خطرناکی انجام نداده‌اند. در آمریکا سیاست از حقوق جدا است؛ آنچه سیاسی باشد در دادگاه مطرح نمی‌شود؛ قانون اساسی هم به دادگاه اجازه نداده است که به موارد سیاسی ورود کند. فعالیت‌های سیاسی به دادگاه ارتباطی ندارد؛ دادگاه تنها موضوعات حقوقی را بررسی می‌کند.
اگر فردی به دلیل بیان و دیدگاه سیاسی هم به دادگاه فراخوانده شود؛ مورد بررسی قرار نمی‌گیرد؛ مگر آنکه فرد سیاسی موضوع امنیتی برای جامعه ایجاد کرده باشد و یا با بیان یا اندیشه خود به افراد در جامعه آسیب زده باشد.
 نظرتان درباره ایران و وکلای سیاسی آن چیست؟
حقوقدانان برای اشتغال سوگند یاد می‌کنند که به احقاق حقوق موکل وفادار باشند؛ رسالت وکیل این است که از موکل خود دفاع کند. وظیفه اخلاقی یک وکیل است که هر چند آشکار باشد که موکل دچار خلاف است، باز هم از او دفاع کند. وکیلی که از فرد سیاسی دفاع کرده، انجام وظیفه کرده است؛ امیدواریم این موضوع در ایران حل شود و دیگر شاهد نباشیم که وکیلی برای دفاع از موکل با مشکلات مواجه شود.
 دادرسی در آمریکا چه مدت زمان به طول می‌انجامد؟
در آمریکا وقتی موضوعی به دادگاه راه پیدا می‌کند و رأی برای آن صادر می‌شود پس از آن هر پرونده مشابهی به دادگاه فراخوانده شود دیگر مورد بررسی قرار نمی‌گیرد و همان رای توسط قاضی تکرار می‌شود؛ این کمک می‌کند تا بار سنگینی از دوش قانون برداشته شود و پرونده‌ها سریع‌تر منتج به رأی شوند. در آمریکا نهایت زمان رسیدگی به یک پرونده آن هم در صورتی که پیچیدگی زیادی داشته باشد؛ دو سال خواهد بود.
در ایران هم ایجاد شورای حل اختلاف کار خوبی بوده است. همچنین می‌توان با اتکاء به متخصصان باتجربه دفاتر خصوصی ایجاد کرد و خارج از سیستم حقوقی برخی موضوعات را بررسی و نتیجه به دادگاه اعلام شود.
 در ایران در زمینه موضوعات ملکی پرونده‌های حقوقی زیادی وجود دارد؛ این ضعف از کجا نشأت می‌گیرد و در آمریکا چگونه است؟
البته در ایران اختلاف در این زمینه زیاد است؛ از نظر من دادگاه باید حد و مرز در این زمینه تعیین کند؛ برای مثال در دادگاه فدرال آمریکا تنها اختلافات مالی بالای 75 هزار دلار می‌توانند به دادگاه ورود کنند؛ چنانچه میزان اختلاف زیر این قیمت باشد؛ مورد بررسی قرار نمی‌گیرد. در ایران هم برای کاهش پرونده‌های ملکی باید ظرفیت مالی جهت صلاحیت دادگاه تعیین شود.
در ایران در گذشته مذهب کمک فوق‌العاده‌ای می‌کرد که مردم به حقوق و املاک یکدیگر دست‌درازی نکنند؛ اکنون که نگرش‌های مذهبی در میان افراد کمرنگ شده است؛ مردم به حقوق یکدیگر تجاوز می‌کنند؛ در آمریکا ثبت و شهرداری، املاک را به خوبی کنترل می‌کنند. اگر در ایران صدور و ثبت سند جدی تلقی شود، مشکلات ملکی کمتر می‌شود. همچنین بهتر است برای اینگونه موارد جایی به غیر از دادگاه در نظر گرفته شود و موضوعات جدی وارد دادگاه شود. در این صورت تخصصی‌تر می‌توان تصمیم گرفت.
 آیا قوانین ایران مردانه است؟
با توجه به اینکه قانون اساسی ایران توسط مردان و برمبنای نگاه آنها نوشته شده است به طور حتم مردانه است و در این زمینه که مردسالاری بر این حاکم است؛ شکی وجود ندارد. اکنون در ایران مشارکت زنان پررنگ شده است. وقتی اجازه فعالیت اجتماعی و ادامه تحصیل به آنها داده می‌شود باید حقوق آنها هم مدنظر قرار گیرد و اجازه داده شود برای قشر خود تصمیم بگیرند؛ البته قوانین آمریکا هم مردسالار است و در آن تبعیض دیده می‌شود؛ ولی ایران به مراتب در این زمینه عقب‌ماندگی بیشتری دارد.
 چه باید کرد تا درباره زنان در ایران عدالت بیشتری داشته باشیم؟
برای تحقق این موضوع زنان باید پای کار باشند و برای قشر خود تصمیم‌گیری کنند؛ در دنیا قاضیان زن برجسته‌ای داریم ولی در ایران اینگونه نیست. وقتی زنان به جامعه و تحصیل گام می‌نهند نمی‌توان با نگاه مردانه برای آنها تصمیم‌گیری کرد.
 برداشت جامعه آمریکا از مردم ایران چیست؟
مردم آمریکا وارد مسایل سیاسی ایران نمی‌شوند؛ آنها با ایرانیان مقیم آمریکا مهربانانه رفتار می‌کنند. جامعه آنجا سیاسی نیست؛ آنچنان که در ایران از آمریکا صحبت می شود در آمریکا صحبتی از ایران نیست.
 تبعیض جنسیتی در آمریکا وجود دارد؟
این موضوع آنجا پررنگ است؛ اما بانوان در آمریکا خود از این موضوع جلوگیری می‌کنند. البته در سال‌های اخیر حاکمیت سعی کرده است برای پایان دادن به تبعیض‌های نژادی و جنسیتی به فعالان بخش خصوصی که بانوان بیشتری را به کار می‌گیرند تسهیلاتی اختصاص دهد تا از تبعیض‌هایی که در حق آنها شده است؛ جلوگیری و جبران شود. در این میان زنان باید از خود دفاع کنند و با آرامش از تبعیض های جنسیتی جلوگیری کنند. دولت نیز در ایران باید حمایت از زنان را بیشتر کند.
 این موضوع را تحلیل بفرمایید که در آمریکا فرصت‌دهی به مهاجران چگونه است؟
مهاجرت سخت است؛ اما جامعه ایرانی آنجا موفق بوده است. در آمریکا به مهاجران کمک‌های زیادی می شود به ویژه افرادی چون مریم میرزاخانی که رتبه‌های علمی دارند و نابغه هستند روی چشم دولت قرار می‌گیرند؛ اما در مجموع تمامی مهاجران در فرصتهای اجتماعی یکسان هستند و به چشم یک شهروند به آنها نگاه می‌شود؛ در مجموع مهاجران در آنجا پرتاب‌های بلندی دارند.
 شیوه رفتار با مهاجران در ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در ایران مشکلات زیاد است. اگر دولت اینجا بخواهد به مهاجران هم امکانات بدهد مشکلات آن مضاعف می‌شود؛ متاسفانه بیشتر مهاجران ایران افاغنه هستند؛ هرچند به نیروی انسانی کشور تبدیل شده‌اند؛ ولی باز هم برای ایران معضل بزرگی است.