دغدغه ی من آموزش صحیح خوشنویسی است
- شناسه خبر: 14635
- تاریخ و زمان ارسال: 27 خرداد 1402 ساعت 08:00
- بازدید :
مقدمه
آموزش هنر، یکی از مسائل مهمی است که هنرجویان و علاقهمندان با آن مواجه هستند. در تاریخ هنر کشور ما، برخی از هنرها به دلیل عدم آموزش صحیح با رکود روبهرو شدند و یا حتی به انزوا رفتند. بر اساس گفتههای صاحبنظران، آموزش هنر خوشنویسی به ظرافتها و دقت نظر خاصی نیازمند است که سبب میشود گاهی هر هنرمندی نتواند مفاهیم آموزشی را به خوبی منتقل کند. در میان منابع آموزشی هنر خوشنویسی، کتاب «رهی در چلیپا» جزو یکی از استثناییترین منابع آموزشی محسوب میشود. این کتاب نخستین و تنها منبع آموزشی برای «خط شکسته» است که توسط بانوی هنرمند «گوهر همایی» تالیف شده است. آنچه در ادامه از نظرتان میگذرد صحبتهای این بانوی فرهیخته است که تقدیم شما میشود.
محمدرضا مقدم
n علاقه شما به هنر خوشنویسی از چه زمانی شکل گرفت؟
علاقه من به هنر خوشنویسی به دوران قبل از دبستان باز میگردد. در دوره راهنمایی و در دو مقطع سه ماهه تابستان در کلاسهای خانم خانزاده و خانم راد حاضر شدم. پس از دوران دبیرستان و بعد از وقفهای چهار ساله که به دلیل حجم بالای درسهای مدرسه ایجاد شده بود، در سال ۷۲ از محضر مرحوم استاد محصص مستشاری بهره بردم و بعد از ۹ ماه آموزش، موفق شدم در دوره عالی، رتبه دوم کشور را در خط نستعلیق کسب کنم. در ادامه مسیر آموزشم توانستم در سال ۷۶ در مقطع ممتاز در خط شکسته رتبه اول کشور را به دست بیاورم. بعد از دو سال وقفه در سال ۷۸ فراگیری خط شکسته را به صورت جدی نزد استاد علی آقاحسینی شروع کردم و در سال ۹۰ مدرک فوق ممتاز را گرفتم و در مهرماه سال ۱۴۰۰ آزمون استادی را با موفقیت پشت سر گذاشتم. از سال ۹۰ تا 91 دو نمایشگاه انفرادی در قزوین و تهران برگزار کردم. مهر ماه سال 92 نیز یک نمایشگاه انفرادی در اصفهان داشتم. سپس به کلاس استاد ملکزاده در تهران رفتم و در نهایت سال 94 یا 95 به مدت یک سال و نیم در کلاس استاد میثم سلطانی حاضر شدم.
n با توجه مسیری که در راه آموزش طی کردید چند سال است که به هنر خوشنویسی مشغول هستید و چه عناوینی به دست آوردهاید؟
شهریور امسال، 30 سال است که هنر خوشنویسی با زندگی من عجین شده است. در طول این سالها جشنوارههای متعددی شرکت کردم و عناوین مختلفی هم به دست آوردم.
n کتاب «رهی در چلیپا» توسط شما تالیف شد و مورد توجه اهالی خوشنویسی قرار گرفت؛ ایده انتشار کتاب از کجا آمد؟
وقتی نزد استاد ملکزاده کلاس میرفتم و حتی قبل از آن، همزمان به آموزش خوشنویسی مشغول بودم. یکی از دغدغههای من آموزش خط شکسته به هنرجویان بود. آموزش خط شکسته یک سری تفاوتهای اساسی با آموزش خط نستعلیق دارد. خط نستعلیق به لحاظ ترکیببندی، خیلی برای هنرجو سخت و مشکل نیست. چون در خط نستعلیق با اشکال متفاوت حروف الفبا مواجه نیستیم. یک «س» کشیده و یک «س» دندانهدار داریم و یا حروف دیگر به همین صورت. بنابراین چیدمان کلمات و انتخاب شکل کلمه در قالب نستعلیق خیلی برای هنرجو سخت نیست. این موضوع در خط شکسته کاملا عکس نستعلیق است و برای هر حروف، اشکال متنوع و مختلفی داریم. این موضوع کار هنرجو را خیلی سخت میکند چون باید بهترین شکل کلمه را انتخاب کند و تشخیص دهد که این کلمه با این شکل در کجای سطر قرار گیرد و لازمه آن اشراف کامل بر خط شکسته است؛ به همین دلیل ترکیببندی خط شکسته کار بسیار سختی است. آموزش آن بسیار زمانبر است؛ هنرجو باید چشمش را عادت دهد و خطهای خوب استادان قدیم و معاصر را ببیند تا بتواند یک انتخاب درست داشته باشد و در نهایت موفق شود سلیقه و حسش را پخته کند. همیشه به این موضوع فکر میکردم که چطور میشود یک اصول و قاعده برای ترکیب بندی شکسته در نظر بگیریم که کار را برای هنرجو راحتترکند.
n مکتوباتی در زمینه آموزش خطشکسته نداریم؟
در طی همه این سالها ما هیچ اصول و قاعده تعریف شدهای حتی به صورت شفاهی نداشتیم. من به دنبال این بودم که چطور میتوانم به هنرجوی خودم بگویم این قسمت را «تعلیق» باید بگذاری و فلانجا را باید «کشید» یا «هلالی» قرار داد و آن جا را «دایره بگذارد» و … بنابراین موضوع را با استادان خودم در میان گذاشتم و آنها هم اعتقاد داشتند ترکیببندی به صورت بداهه و بر اساس حس هنرمند در لحظه شکل میگیرد. من قانع نمیشدم چون با توجه به نظر استادان، نمیتوانستم ایراد کار هنرجو را برطرف کنم چون آنها هم میگفتند ما بر اساس حس خودمان و فیالبداهه به این ترکیببندی رسیدیم. در صورتی که یک هنرمند زمانی میتواند بداهه بنویسد که به پختگی رسیده باشد و احساسش نیز پرورش یافته باشد. به هر حال تمام تلاش خودم را به کار گرفتم که حتی اگر شده 10 درصد از این مشکل را حل کنم.
n پس ایده انتشار کتاب این طور شکل گرفت؟
خط شکسته را از زمان قدما تا معاصر بررسی کردم و همانطور که گفتم خط شکسته اشکال بسیار متنوعی دارد و همین کار من را بسیار سخت کرد. بنابراین شاکله خط شکسته را که ستونهای آن را تشکیل میدادند به دست آوردم که شامل «حرکت تعلیق»، «حرکت هلالی کشیده»، «حرکت کشیده نزولی» و «حرکت معکوس».
همه آنها را بررسی کردم تا متوجه شوم نقاط مشترک استادان قدیم و معاصر را به دست آورم. مثلا تعلیق را کجای سطر استفاده میکنند و یا در کدام قسمت از سطر از کشیده هلالی استفاده میکنند و…
تک تک آثار قدما و معاصر را بررسی کردم تا به یک نتیجه واحد و مشترک رسیدم. نتیجه کار را با استادانم در میان گذاشتم. ابتدا نزد استاد سلطانی رفتم و از ایشان خواستم نظرشان را بگویند که اگر برداشتها و تحلیلهایم صحیح است همچنان کار را ادامه بدهم. خوشبختانه ایشان کارم را تایید کردند و با توجه به اینکه هفتاد درصد مطالب کتاب آماده بود تصمیم گرفتم برای ارزیابی خروجی کار، مطالب را در کلاسهای آموزشی خودم در اختیار هنرجوها قرار بدهم تا ارزیابی کنم چه تاثیری در آموزش آنها دارد. متوجه شدم مطالب تاثیر خوبی در پیشرفت آنها دارد و هنرجو از آن حالت سردرگمی که با آن مواجه میبود، خارج شده است. مطالب باعث شده بود تا حدودی حساب کار دستشان بیاید و تصاویر نیز به آنها کمک میکرد و باقی مطالب را هم در کلاس آموزش میدیدند.
n تا قبل از این زمان هنوز به نتیجه قطعی برای انتشار کتاب نرسیده بودید؟
به هر حال، کار نیاز به آزمایش داشت و خروجی آن باید بررسی میشد. بعد از گذشت چهار سال و پشت سر گذاشتن آزمون و خطاهای متعدد، اواخر سال ۹۷ بود که تصمیم گرفتم مطالب را به چاپ برسانم. با استاد سلطانی مشورت کردم و ایشان خیلی استقبال کردند. مطالب را به تایید استاد ملکزاده هم رساندم و ایشان نظر خیلی مساعدی داشتند و حتی گفتند سریعتر این کار را انجام بده.
از اردیبهشت ۹۸ تا مرداد ماه همان سال، کل مطالب را کتابت کردم که کار بسیار سختی بود. بیست صفحه از مطالب را کتابت کردم ولی راضی نبودم و به همین دلیل دوباره از ابتدا شروع به کتابت کردم. هر صفحه از این کتاب بارها بازنویسی شده است خیلی فرایند سخت و سنگینی بود. شهریور همان سال، کتاب را در اختیار استاد ملکزاده قرار دادم. تشریف آورده بودند قزوین و خوشبختانه توانستم با ایشان دیدار و گفتوگو داشته باشم و کتاب را نیز به تاییدشان برسانم. خیلی تشویق کردند و نتیجه کار را پسندیدند و خیلی خوشحال شدند که من کل کتاب را با قلم نوشتم و این موضوع برایشان خیلی جالب بود. من هم از استاد خواستم مقدمهای برای کتاب بنویسند و به این ترتیب چاپ اول کتاب، همراه با مقدمه استاد ملکزاده و پس از پشت سرگذاشتن چالشهای فراوان و سختیهای زیاد در 27 بهمن ماه سال 98 منتشر شد و در فرهنگسرای قیطریه تهران همزمان با برپایی نمایشگاه استاد سلطانی و شاگردانش رونمایی شد.
n کتاب «رهی در چلیپا» برای چه مخاطبی نوشته شده است؟
مخاطب کتاب، هنرجویان دوره عالی به بالا یعنی دورههای عالی، ممتاز و فوقممتاز است. این افراد زمانی که میخواهند آزمون دوره عالی بدهند و همین طور آزمون دوره ممتاز، باید علاوه بر نستعلیق، یک خط دوم هم انتخاب کنند و آزمون آن را نیز پشت سر بگذارند. اکثریت خط شکسته را انتخاب میکنند؛ چون نزدیکی و اشتراکات متعددی با خط نستعلیق دارد و این اشترکات سبب میشود راحتتر با خط شکسته ارتباط برقرار کنند. چون قالب آزمون به اجبار چلیپا هست، به همین دلیل وقتی هنرمندان به این مقطع میرسند گرایش پیدا میکنند به خط شکسته و کتاب «رهی در چلیپا» به نظر من میتواند برایشان راهگشا باشد.
n استقبال از کتاب خوب بود؟
خوشبختانه استقبال از کتاب خیلی خوب بود. چون در سالهای گذشته مشابه آن را نداشتیم و برای اولین بار بود که یک کتاب به این صورت و با محوریت ترکیببندی در قالب چلیپای شکسته ارائه میشد. با توجه به اینکه انتشار کتاب مقارن شد با همهگیری ویروس کرونا، ولی خدا را شکر استقبال خیلی خوبی از کتاب شد. در فضای مجازی فروش بالایی داشت. تا مهر 99 هیچ نسخهای از کتاب باقی نمانده بود و بعد از یک وقفه و به یاری خداوند در سال1401 به چاپ دوم رسید. نظر خیلی از هنرجویان و هنرمندان را جویا شدم و همهی آنها از محتوای کتاب راضی بودند و حتی گاهی وقتها میبینم هنرمندان از خیلی از شهرها در فضای مجازی رضایتشان را از کتاب اعلام میکنند و مطالعه آن را به هنرمندان دیگر پیشنهاد میدهند.
n عموما کتاب برای چه مخاطبی بیشتر کاربرد دارد؟
افراد علاقهمند به خوشنویسی در همان ابتدای مسیر آموزش، با خط شکسته مواجه نمیشوند؛ بنابراین در ابتدای مسیر این کتاب به کار آنها نمیآید اما در طی مسیر و زمانی که میرسند به دورههای عالی و ممتاز، کتاب «رهی در چلیپا» میتواند به آنها کمک کند. اکثر هنرمندان بنابر آنچه شنیدهاند، تصور میکنند که فراگیری خط شکسته خیلی راحت است ولی وقتی با آن آشنا میشوند به این نتیجه میرسند که اتفاقا فراگیری شکسته، دشوارتر از خط نستعلیق است. ولی وقتی با مطالعه کتاب متوجه میشوند یک قالب برای خط شکسته تعریف شده است راحتتر میتوانند وارد آموزش شوند و به طبع آن علاقهمند میشوند. من بارها دیدهام که وقتی هنرمندان برای اخذ مدرک ممتاز به کلاس آموزش خط شکسته مراجعه میکنند و بعد از گرفتن مدرک، سر دوراهی قرار میگیرند که آیا نستعلیق را ادامه بدهند یا خط شکسته را؟ 90 درصد افراد خط شکسته را انتخاب میکنند چون متوجه شدند قاعده دارد و به لحاظ تنوع شکلی و اجرایی زیباتر است. با در نظر گرفتن توضیحات فوق، کتاب برای هنرجویان ممتاز و به بالا کاربرد مناسبی دارد و میتواند آنها را کمک کند.
n آیا کتاب همه نیازهای یک هنرجو را برطرف میکند یا حضور در کلاس استاد همچنان نیاز است؟
قطعا نه اینطور نیست. کتاب بخشی از فرایند آموزش را شامل میشود. هنرجو زمانی که کتاب را مطالعه میکند و به تمرین میپردازد حتما باید از آموزش حضوری یک استاد خط شکسته استفاده کند. آموزش خیلی از مطالب، سر کلاس و همان لحظه اتفاق میافتد و استاد باید به صورت حضوری این موارد را برای هنرجو توضیح بدهد.
n از موضوع کتاب فاصله بگیریم؛ علاقه نسل جوان به هنر خوشنویسی را چگونه ارزیابی میکنید؟
خوشبختانه علاقه نسل جوان و حتی نوجوان، در سالهای اخیر نسبت به هنر خوشنویسی زیاد شده است. حتی افراد بازنشسته هم برای فراگیری مراجعه میکنند و میگویند حالا که وقت بیشتری داریم میخواهیم فراگیری خوشنویسی را شروع کنیم.
n چه دغدغهای در خوشنویسی دارید؟
خوشنویسی خیلی هنر وسیعی است و شامل چندین رشته خط میشود که من فقط در یکی از این رشتهها فعالیت میکنم. دغدغه من به عنوان یک خوشنویس که در زمینه خط شکسته فعالیت میکند، بیشتر بحث آموزش است. دوست دارم افرادی که خوشنویسی را برای فراگیری انتخاب میکنند مسیر آموزش را به درستی و به طور کامل ادامه بدهند. آموزش صحیح و اصولی یکی از دغدغههای همیشگی من است. دو هفته گذشته، اولین جلسه کارگاه خط شکسته را با محوریت چلیپا برگزار کردم که اگر خدا کمک کند این جلسات ادامه پیدا میکند؛ استقبال خیلی خوبی هم از این کارگاه شد.
n دغدغهتان برای بانوان خوشنویس چیست؟
بانوان ما درگیریهای بسیار زیادی دارند. به لحاظ موقعیت اجتماعی، شاید در شرایطی باشند که مسیر فراگیری هنر خیلی برایشان فراهم نباشد. چون اطرافیان و به ویژه خانواده انتظارات زیادی از یک خانم دارند. ممکن است مسئولیتهای سنگینی که یک خانم دارد هرگز اجازه ندهد فعالیت دیگری داشته باشد و مسئولیتهای زندگی که روی دوش یک خانم است و همچنین نقش پررنگ شدهاش در خانواده، اجازه ندهد که او بتواند برای خودش خیلی وقت بگذارد و به سمت هنر مورد علاقهاش برود.
n ضمن تشکر از همراهی شما؛ چه پیشنهادی برای بانوان خوشنویس دارید؟
خانمهایی که به این رشته علاقهمند هستند باید بدانند که خوشنویسی یک هنر دیر بازده است. خوشنویسی هنری نیست که در یک یا دو سال به نتیجه برسد و به همین دلیل ممکن است دلسرد شوند. کسی که به سمت خوشنویسی میرود باید صبور باشد و نگرانی من این است که چون خانمها وقت کمتری دارند بعد از مدتی کوتاه دلسرد شوند و مسیر آموزش را تا انتها طی نکنند. دوست دارم همین جا به همه بانوان سرزمینم بگویم که اگر به هنر خوشنویسی علاقهمند هستند؛ مصمم و با جدیت کارشان را شروع کنند و در انتخاب استاد خیلی دقت کنند و ببینند که آیا آن مدرس میتواند مفاهیم را به خوبی منتقل کند و یا در آموزش و پرورش هنرجو عملکرد موفقی داشته است یا نه.