دستانی که میراث می‌سازند
- شناسه خبر: 61609
- تاریخ و زمان ارسال: 8 تیر 1404 ساعت 07:30
- بازدید :
نفیسه کلهر
پالان‌دوزی، هنری دیرپا و سنتی است که ریشه در زندگی روستایی و کشاورزی ایران دارد. این حرفه نه تنها یک شغل بلکه میراثی است که نسل‌ها با دستان خود از پدران به فرزندان منتقل کرده‌اند؛ هنری که در آن ظرافت، مهارت و صبر به‌هم پیوسته و هر قطعه پالان و ابزار همراه آن، قصه‌ای از زندگی و گذشتگان را در دل خود دارد. امروز، اما این هنر در میان تغییرات گسترده زندگی مدرن و تکنولوژی‌های جدید، در معرض فراموشی است و بسیاری از جوانان دیگر علاقه‌ای به یادگیری آن ندارند.
در این گزارش به سراغ «علی قاسمی» رفته‌ایم؛ مردی که پس از سال‌ها خدمت در نظام، دوباره به دنیای پدر و پدربزرگش بازگشته و شغل خانوادگی «پالان‌دوزی» را با عشق و دقت ادامه می‌دهد. او در روستای هیر از توابع الموت غربی همراه با چند نفر دیگر این هنر را زنده نگه داشته است؛ کاری که نیازمند دانش فنی، مهارت دست و شناخت کامل وسایل متنوع و کاربردهای آنهاست. از ساخت پولکی‌ها و بندها تا دوخت افسار و دیگر لوازم جانبی. هر مرحله از کار او نمادی از اهمیت حفظ فرهنگ و سنت‌های دیرین ایران است.
این روایت، فرصتی است برای شنیدن داستان مردانی که در پس این هنر سخت و طاقت‌فرسا، زندگی ساده و پرارزشی را می‌سازند. آنها نه فقط تولیدکننده ابزار، بلکه پاسداران میراثی هستند که روزگاری ستون فقرات حمل و نقل در مناطق روستایی بوده و حالا با گذشت زمان، به خاطره‌ای تبدیل شده است. در این گفت‌وگو، بیشتر با جزئیات این حرفه آشنا می‌شویم. سختی‌ها و دغدغه‌هایش را می‌شنویم و شاید بهتر بفهمیم که چرا پالان‌دوزی چیزی فراتر از یک کار ساده است؛ هنری است که جان یک فرهنگ را در خود نگه داشته است.
¢ خودتون رو معرفی می‌کنید لطفاً؟
بله، علی قاسمی هستم، متولد سال ۱۳۴۰.
¢ از اول شغلتون این بوده؟
نه، قبلاً در ارتش خدمت می‌کردم. بعد از حدود ۲۰ سال که بازنشسته شدم، برگشتم سراغ این کار. پدرم هم همین شغل رو داشت، پدربزرگم هم همین‌طور. به نوعی این شغل، شغل خانوادگی ما محسوب می‌شود.
¢ چند نفر در این روستا پالان دوزی می‌کنند؟
یه زمانی در همین روستا ۲۵ نفر مشغول این کار بودن، اما الان دیگه چهار نفر هستیم که کار می‌کنیم، به اندازه قبل هم کار نیست؛ خیلی کمتر شده.
¢ اگه شماها نباشین چی میشه؟ این کار به نظرتون باقی می‌ماند؟
واقعیتش نه. کسی دیگه این کار رو بلد نیست. وسیله‌ها هم حدود ۱۲ قطعه‌ان که باید همیشه آماده باشن. این کار فقط پالان‌دوزی نیست، کلی وسیله‌ی دیگه هم هست که ساخت و آماده کردن هرکدوم کلی زحمت داره و زمان می‌بره.
¢ میشه بیشتر توضیح بدین؟
مثلاً یه وسیله داریم به اسم «پولکی»، اینو از داخل وصل می‌کنیم تا پالان رو محکم نگه داره. یه تسمه هم هست که جلو می‌بندیم، مخصوص وقتی که حیوان سربالایی میره و این کمک می‌کنه که بار به سمت عقب کشیده نشه.
افسار داریم که سر چهارپا می‌زنن. زنجیر و طناب هم دنبالش هست. اینا همشون لازمه برای حمل بار.
یه سری وسیله هم مخصوص تزیینات هست، که هرکسی دلش بخواد استفاده می‌کنه. تو زمان قدیم که ماشین نبود، مردم با همین چهارپا بار جابه‌جا می‌کردن. مثلاً زمستونا که از شمال می‌خواستن بیان قزوین، این افسارها رو می‌زدن تا کله‌ی حیوان گرم بمونه و تو برف سرما نخوره.
¢ این وسیله‌ها قیمت بالایی دارن؟
بله. مثلاً یه نوع افسار چرمی هست که یه زمانی برای موزه اومده بودن اینو از من بخرن. قیمت بالایی داشت و خودم هم راضی به فروش نبودم، نفروختم. همه این ابزارا دست‌دوز هستن و با دقت ساخته میشن.
¢ وسایل دیگه‌ای هم هست؟
بله، مثلا یه وسیله هست که برای بارکشی استفاده میشه. یا «تنگ» که چند لایه چرم و تسمه بهش وصل می‌کنیم تا بار رو محکم نگه داره.
¢ کار پالان‌دوزی دقیقاً چجوریه؟
پالان‌دوز فقط پالان نمی‌دوزه، ساختن و دوختن همه‌ی این وسایل هم جزو کار ما هست. مثلاً پولکی رو خودم می‌سازم، با طناب می‌بندیم روی حیون که محکم بمونه. همه این کارها باید دقیق باشه چون یه جای کار بلرزه، بار حیوان میوفته.
یه ابزار داریم که کلی بار و پالان رو نگه می‌داره. بندی که از روی سینه‌ی حیوان رد میشه تا تو سربالایی، بار از پشت سر حیوان نیفته.
¢ شروع کارتون چجوریه؟ دقیقاً چه کار می‌کنید؟
اول برنج‌ها رو جمع می‌کنیم. اسمش برنجه، ولی در اصل ساقه‌ی برنجه. این ساقه‌ها نه می‌خوابه، نه می‌شکنه، فقط کم‌کم تبدیل به ماده اصلی میشه که داخل پالان رو پر می‌کنه. به پالان شکل و استقامت می‌ده.
این اولین کار ماست. بعد از این انواع دوخت و دوز رو داریم.
¢ مدل پالان در مناطق مختلف هم فرق داره؟
بله بسته به منطقه، مدل‌ها فرق داره. مثلاً طارم و طالقان و کرج مدلای خاص خودشونو می‌خوان.
من از این مناطق هم مشتری‌هایی دارم و برای هرکدوم پالان متفاوتی می‌دوزم.
¢ وزن پالان‌ها چقدره؟
از ۸ کیلو تا ۱۳ کیلو. قیمتشم بین ۵ تا ۶ میلیون تومنه، و بسته به اندازه و کیفیتش متغیره.
¢ درست کردن یه پالان چقدر زمان می‌بره؟
با اینکه کار سختیه ولی من چون چم و خم کار رو بلدم و خاک این کار رو خوردم، می‌تونم یک روزه یک پالان درست کنم.
¢ وسایلی که استفاده می‌کنین دستبافه؟
قبلاً دستباف بود، ولی الان بعضیاشون کارگاهی هم تولید میشه. این پارچه‌ها مال اصفهانه. اندازه‌ها هم فرق داره، مثلاً یه پالان مخصوص الاغ داریم ۶۵ سانت، یکی مخصوص قاطر ۷۵ سانت.
¢ داخل پالان چه موادی میذارین؟
دو لایه کیسه و یه لایه پتو میذاریم تا نرم باشه و پشت حیوان اذیت نشه.
¢ در مورد جمع‌آوری برنج؟ کمی بیشتر بگید؟
قبلاً همه را دست دسته می‌کردن یا ریسه می‌بستن. الان بیشتر با دستگاه جمع می‌کنن. کار سخت‌تر شده، چون دیگه کمتر کسی حوصله‌ی کار دستی داره.
پاییز باید سریع‌تر برنج‌ها را جمع کنیم تا قبل از اینکه بارون بزنه. چون اگه برنج بارون بخوره دیگه کیفیت ساقه‌ها خراب میشه.
¢ کار پالان‌دوزی سختی زیادی داره؟ کی به شما کمک می‌کنه؟
خیلی. این یه کاریه که نه دختر می‌تونه کمک کنه، نه پسر. باید کسی باشه که علاقه داشته باشه.
این شغل تو خانواده ما ارثی بود. پدر و پدربزرگم این کارو می‌کردن.
کار خیلی سنگینیه. تو جامعه هم اسم و رسم نداره. اما یکی از سخت‌ترین شغل‌هاست. کم‌کم هم داره از بین میره.
¢ خانمتون هم کمک می‌کنه؟
بله، ولی خانم‌ها بیشتر لباس می‌دوزن، این کار برای مردهاست. ابزارآلات مخصوص خودش رو داره که کار کردن با اون‌ها سخته.
کارای دوخت پالان با لباس فرق داره. سوزناش فرق می‌کنه، پارچه‌هاش سفت‌تره. هر چند دقیقه باید سوزن عوض کنیم.
¢ خانومتون با شغلتون مشکلی نداشت؟
نه. من و همسرم سنتی آشنا شدیم و از همون موقع خواستگاری، شغلم رو می‌دونست. خانواده‌ها تصمیم می‌گرفتن، خود بچه‌ها کمتر حرفی می‌زدن.
