راه بزرگی در جهان از معبر علم و معرفت می‌گذرد

اشاره

کتاب «زاد القرار» به تازگی توسط دکتر “عمران رحیمی‌فر” تصحیح و توسط انتشارات پرستوی سپید منتشر شده است. این کتاب شرح حال مرحوم “آیت‌ا… شیخ محمدحسن اسفرورینی” از عالمان بزرگ قزوینی است که گرچه در زمان حیات شهرتِ تقوا و علمش به اصفهان و نجف رسید بود ولی در حال حاضر مغفول مانده و نام و نظراتش به محاق سپرده شده است. خوشبختانه رحیمی‌فر که یکی از نوه‌های آیت‌ا… اسفرورینی است با سال‌ها ممارست،آاثار و دست‌نوشته‌های ایشان را جمع آوری کرده و بعد از تصحیح مبادرت به چاپ آن نموده است. رحیمی‌فر را می‌توان جزو خاندان‌های با اصالت در حوزه روحانیت دانست. وی فرزند شیخ محمدحسن، فرزند شیخ احمد، فرزند عالم ربانی مرحوم شیخ محمد حسن اسفرورینی قزوینی است و به دلیل تحصیل در رشته ادیان و عرفان توانسته است به خوبی از عهده تصحیح و نشر کتاب «زادالقرار» برآید. وی پبشتر کتاب «مریم حامل روح خدا» را منتشر کرده بود و همچنین به تدریس قرآن و نهج البلاغه مبادرت دارد. آن چه در ادامه از خاطر شما فرهیختگان می‌گذرد حاصل گفت‌و‌گو با این پژوهشگر و مترجم ادیان است که تقدیم شما ارجمندان می‌شود.

در ابتدا کمی در مورد شیخ محمد حسن اسفرورینی توضیح دهید:

به نام خداوند جان و خرد   کزین برتر اندیشه برنگذرد

مرحوم آیت‌ا… شیخ محمد حسن بن یعقوب الاسفرورینی القزوینی در سال 1296 قمری معادل 1258 شمسی در اسفرورین و در خانواده‌ای که همه عالمان دین بودند، چشم به دنیا گشود. در زمان طفولیت نزد پدرش آیت‌ا… ملا یعقوب الاسفرورینی القزوینی که بنا بر نوشته ملا آقابزرگ طهرانی در کتاب طبقات اعلام الشیعه در علوم مختلف متبحر بوده است و عموهای فاضلش ملا‌مهدی و ملا‌علی‌اصغر تحصیل کرد و سپس برای ادامه تحصیل به مدرسه صالحیه قزوین آمد و نزد اساتیدی مانند شیخ محمدعلی فتحه دهی، شیخ لطف‌ا… شالی و سید محمدزین آبادی تحصیل نمود. پس از وفات پدرش در سال 1315 قمری و به دلیل مزاحمت‌هایی که اشرار منطقه برای ایشان ایجاد می‌کردند، به قصد ادامه تحصیل به حوزه اصفهان مهاجرت کرد و نزد اساتیدی مانند شیخ محمدحسن شیرازی، میرزا جهانگیر‌خان قشقایی، میرزا بدیع اصفهانی و سیدمحمدباقر درچه ای و غیره،  فقه، اصول، فلسفه و عرفان را آموخت و به درجه اجتهاد نائل آمد. سپس به همراه هم‌بحثش آیت‌ا… سید ابوالحسن اصفهانی برای ادامه تحصیل به قصد نجف حرکت می‌کند اما در مسیر برای سرکشی به خانواده به اسفرورین می‌آید و به خاطر درخواست مردم برای انجام امور دینی آن‌ها در اسفرورین می‌ماند و نمی‌تواند به نجف برود، به همین دلیل هم هست که این عالم برجسته تا کنون ناشناخته باقی مانده است.

¢ به کتاب «زاد القرار» بپردازیم این کتاب به چه چیزی می‌پردازد و تصحیح آن چقدر  زمان برد؟

کتاب «زادالقرار» زندگی‌نامه خودنوشت مرحوم شیخ محمد حسن اسفرورینی است که داستان زندگی خود را به رشته تحریر درآورده و به صورت مختصر برخی مطالب فقهی، کلامی و عرفانی را نیز مطرح کرده است. تصحیح این کتاب حدود چهار ماه زمان برد.

¢ این کتاب با چه هدفی تصحیح شد؟

هدف من از تصحیح کتاب «زاد القرار» در درجه اول معرفی و شناساندن این عالم برجسته و وارسته به مجامع علمی استان و در درجه دوم معرفی الگویی برای جوانان و نوجوانان است که با امکانات امروزی به راحتی می‌توانند مدراج علمی را طی کنند. در مقدمه این کتاب بیان کرده‌ام که آیت‌ا… امینی نویسنده کتاب شریف “الغدیر” می‌گوید برای نوشتن الغدیر به کتابخانه کشورهایی مانند عراق، پاکستان، هندوستان، مصر، مغرب و غیره مراجعه کرده و ده هزار کتاب را از اول تا آخر مطالعه کرده و به ۱۰۰۰۰۰ کتاب مراجعه داشته است. خوب امروز یک جویای علم، نیاز نیست به این مسافرت‌های سخت برود و هزینه‌های زیادی متحمل شود، بلکه با استفاده از اینترنت به راحتی می‌تواند هر کتابی را در عرض چند دقیقه دانلود کرده و از آن استفاده نماید. لذا این مطالب می‌تواند انگیزه دانشجویان را بیشتر کند و به آنان کمک کند بیشتر در راه کسب علم و معرفت کوشش نمایند.

¢ مرحوم اسفرورینی نسبت به فلسفه چه دیدگاهی داشتند و بیشتر پیرو کدام یک از فلاسفه اسلامی بودند؟

فقه، فلسفه و عرفان هر سه علوم و معارفی هستند که در میان مسلمانان پیروانی دارند اما زبان و موضوع این علوم با یکدیگر متفاوت است و لذا در تاریخ شاهد جدال فقها، فلاسفه و عرفا هستیم و برخی از فقها، فلاسفه و عرفا را تکفیر نموده‌اند.

اما برخی از افراد هستند که از جامعه فقه، فلسفه و عرفان هستند که می‌توان به افرادی مانند غزالی، مولوی و در عصر حاضر آیت‌ا… طباطبایی و آیت‌ا… خمینی اشاره کرد. مرحوم شیخ محمد حسن اسفرورینی نیز علاوه بر فقه، در فلسفه و عرفان صاحب‌نظر بوده است و این مطلب را می‌توان در خلال بیانات ایشان در کتاب «زادالقرار» مشاهده کرد. اما از آنجا که این کتاب، کتابی مختصر است و ایشان کتاب دیگری ندارد و اگر هم داشته به دست ما نرسیده و از بین رفته است، اظهارنظر در مورد اینکه چه مشرب فلسفی داشته است مشکل می‌باشد اما در مورد مطالب عرفانی از مطالب ابن عربی و شیخ سعدالدین حموی مطالبی بیان کرده و بسیار به اشعار مولوی استناد می‌نماید.

¢ لطفا بیشتر در مورد جایگاه عرفانی ایشان توضیح دهید:

ایشان در قسمتی از کتاب که درباره حدیث «من عرف نفسه فقد عرف ربه» سخن می‌گوید و بیان می‌کند “من سال‌هاست مسیر خودشناسی را به پایان برده‌ام”. این مطلب نشان‌دهنده اوج عرفان ایشان است، زیرا هدف عرفان شناخت خود و سپس شناخت خدا است.

¢ برای آشنایی بیشتر مخاطبان یکی از موضوعاتی که ایشان با استفاده از علم کتاب تشریح کرده‌اند را مثال بزنید:

علم‌ کلام، علم دفاع از اعتقادت دینی به کمک عقل و براهین عقلی است که عالمان دین در برابر مخالفان به آن‌ها استناد می‌کنند. مرحوم شیخ در این کتاب برای اثبات توحید و نبوت و معاد به براهین عقلی استناد می‌‌کند که نمونه‌ای از کاربرد علم کلام در دفاع و اثبات اعتقادات دینی است. یک مطلب را در مورد احاطه علمی ایشان نقل کنم که ایشان یک ماه رمضان در مسجد سرتپه اسفرورین سوره توحید را تفسیر می نماید، گفته می‌شود که در روز سی‌ام ایشان به آیه «لم یلد و لم یولد» رسیده بود و فرمود ادامه تفسیر این سوره را بعدا پی می‌گیریم. این داستان که البته آن را مستند هم کرده‌ام نشان می‌دهد که این عالم فرزانه چه احاطه‌ای بر علوم مختلف و از جمله تفسیر داشته است.

¢ سکنی گزدین ایشان در روستای کوچکی مثل اسفرورین باعث گمنام ماندنشان نشد؟

برخی از بزرگان با توجه به نیاز مردم و انجام وظیفه دینی و مذهبی خود، با وجودی که می‌دانند اگر در شهرهای بزرگ و مراکز علمی باشند، خیلی بیشتر رشد می‌کنند و به درجات بالای علمی و اجتماعی می‌رسند، اما این مسائل را نادیده انگاشته و به وظیفه‌ای که خداوند بر دوش دانایان گذاشته است و مردم انتظار دارند تا آنان این وظیفه را بر دوش بکشند، عمل کرده و در بی‌نامی و بی‌نشانی به وظیفه خود عمل می‌کنند، و اگر کتاب یا نوشته‌ای از آنان باقی نماند، کسی متوجه فرزانگی و سطح بالای علم و اندیشه آنان نمی‌شود. شیخ محمدحسن اسفرورینی هم از این دست عالمان بزرگ است که زندگی خود را وقف خدمت به مردم کرد و امروز اگر نام ایشان به بزرگی برده می‌شود به سبب این اثری است که از ایشان به جای مانده است.

امیدوارم چاپ کتاب «زاد القرار» برای نوادگان ایشان و همچنین همه کسانی که این کتاب را می‌خوانند جرقه‌ای باشد که آنان را به سوی کسب علم و دانش و معرفت بکشاند و چراغ فرزانگی و علم را بیش از پیش برافروزد زیرا جامعه‌ای می‌تواند در جهان امروز به سیادت و بزرگی برسد که مجهز به انواع علوم اعم از علوم انسانی و علوم تجربی و فنی و مهندسی و غیره باشد. راه بزرگی و کسب سیادت در جهان از معبر کسب علم و معرفت می‌گذرد.

در پایان از شما و همچنین همکارانتان به دلیل این که این فرصت را در اختیار بنده قرار دادید تا کمی در مورد یکی از شخصیت‌های علمی برجسته استان صحبت کنم تقدیر و تشکر می‌کنم.