خوددرمانی آفت بزرگ نظام سلامت!

وحید حاج سعیدی

با توسعه فناوری اطلاعات و دسترسی مردم به اطلاعات علمی به ویژه اطلاعات پزشکی و بالا رفتن هزینه ویزیت پزشکان و … ، انتخاب پروسیجر یا شیوه درمانی به صورت خودسرانه رایج شده و به تبع آن تجویز و مصرف انواع داروها افزایش چشمگیری پیدا کرده است. در این رویکرد مردم بدون اینکه از عوارض دارویی یا تداخلات دارویی اطلاعات داشته باشند، با بروز کوچکترین عارضه اقدام به خوددرمانی کرده و انواع و اقسام داروها را مصرف می‌کنند. تا جایی که از این لحاظ در دنیا در رتبه نخست قرار داریم و ایرانیان سه برابر مردم سایر کشورها قرص و دارو مصرف می‌کنند.

در واقع دنیای اطلاعاتی که در فضای مجازی به راحتی در دسترس هستند و به عنوان یک فرصت محسوب می‌شوند در کشور ما به یک تهدید تبدیل شده است و استفاده ناصحیح از این فرصت مشکلات فراوانی را برای مردم به وجود آورده و خوددرمانی باعث تحمیل هزینه و فشار کاری بیشتر به دولت در خصوص درمان مجدد این افراد می‌گردد.

بر اساس علم پزشکی، خوددرمانی به فرآیندی گفته می‌شود که فرد بدون توصیه پزشک و بی‌آن که اطلاعات اولیه از بیماری‌اش داشته باشد اقدام به مصرف انواع داروها ‌کند؛ در حالی‌ که خودمراقبتی نوعی مهارت زندگی و شناسایی و پیشگیری از بروز عواملی است که سلامت را به خطر می‌اندازند. متاسفانه هنوز بسیاری از خانواده‌ها ترجیح می‌دهند دکتر خودشان باشند و هزینه‌ای بابت سلامتی پرداخت نکنند. حتی گاهی این موضوع به تجویز دارو به دیگران هم منتهی می‌شود؛ در حالی که پیشگیری و توصیه برای انجام چکاپ‌های دوره‌ای و منظم و جدی گرفتن خودمراقبتی معمولا بحث مورد علاقه افراد در دورهمی‌های خانوادگی و دوستانه نیست.

در سال‌های اخیر خوددرمانی به یکی از چالش‌های اساسی وزارت بهداشت بدل شده؛ چرا که در کشور تقریبا همه خانواده‌ها به طور روزانه مصرف‌کننده دارو هستند! جالب‌تر اینکه ایرانی‌ها 10 تا ۵۱ درصد مجموع داروهای کشور را بدون مشورت با پزشک و خودسرانه مصرف می‌کنند. این در حالی است که میزان مصرف خودسرانه دارو در دیگر کشورهای جهان تنها ۲ تا ۳ درصد است. مسکن‌ها، قطره‌های چشمی و آنتی‌بیوتیک‌ها به ترتیب بیشترین میزان مصرف خودسرانه را به خود اختصاص می‌دهند.

به گواهی آمار ۱۰ درصد افرادی که به مصرف خودسرانه و غیرمنطقی دارو می‌پردازند عوارض شدید دارویی را تجربه می‌کنند و پوست، تنفس و قلب آنها دچار مشکل می‌شود. لازم است بدانید مطالعات جدید نشان می‌دهد که مصرف زیاد استامینوفن (که یکی از رکوردداران مصرف بی‌رویه دارو در کشور ما نیز هست)؛ همچنین داروهایی که برای درمان سرماخوردگی و قرص و اسپری‌هایی که جهت رفع گرفتگی بینی استفاده می‌شود را می‌توان از عوامل بروز ایست قلبی نام برد.

هر چند بیشتر افرادی که خودسرانه دارو مصرف می‌کنند، آگاهی اولیه‌ای از داروی مصرفی دارند ولی این آگاهی به حدی نیست که به استفاده صحیح از دارو و پیشگیری از تداخلات دارویی و نیز عوارض نامطلوب آن منجر شود. به عنوان مثال برخی داروها اثر یکدیگر را خنثی کرده و گاهی ضد هم عمل می‌کنند. مثلا در فردی که به بیماری فشارخون بالا و بیماری ریوی مبتلاست، مصرف داروی کاهش‌دهنده فشار خون، بیماری ریوی او را تشدید می‌کند. همچنین داروهای کورتونی که برای درمان بیماری مزمن انسدادی ریوی تجویز می‌شود، قند خون را افزایش می‌دهد و برای دیابتی‌های مبتلا به این بیماری مضر است. همچنین عملکرد دارو در بدن افراد مختلف متفاوت است و دارو برای هر فردی باید به طور اختصاصی تجویز ‌شود. بنابراین هرگز داروی خود را با کسی شریک نشوید و از داروی افراد دیگر استفاده نکنید چون ممکن است عوارض مرگباری داشته باشد. البته این همه‌ی داستان نیست و استفاده از داروهای تاریخ مصرف گذشته، داروهای تقلبی و داروهایی که در ماهواره و صفحات مجازی تبلیغ می‌شوند از دیگر خطرات استفاده خودسرانه از داروها است.

برنامه‌ریزی، آموزش، بالا بردن آگاهی مردم در خصوص عوارض دارویی از طریق رسانه ملی و حتی بیلبوردهای تبلیغاتی، آموزش در مدارس و … می تواند در کاهش خوددرمانی در افراد جامعه تاثیرگذار باشد.

امید است با بالا رفتن آگاهی مردم در خصوص راه‌های خودمراقبتی راه بر خوددرمانی بسته شود و فرهنگ استفاده بهینه و مناسب از دارو در بین مردم نهادینه شود.