خواب آلودگی در ارتفاع یا خواب مرگ

انسیه بخارایی

خواب‌آلودگی در ارتفاع، یکی از علائم و نشانه‌های مهم و خطرناک در ورزش کوهنوردی می‌باشد که به آن «خواب مرگ» و تخلیه انرژی نیز می‌گویند. عوامل مختلفی می‌تواند باعث بروز خواب آلودگی در هنگام کوهنوردی باشد که گاهی نشان‌دهنده خطری جدی است؛ علامتی که گاهی خود کوهنورد به آن بی‌توجه بوده و آگاهی به وضعیت خطرناک خود ندارد و به مرور زمان به مرحله خطرناکی از عدم آگاهی به زمان و مکان یا ناهشیاری می‌رسد. این وضعیت می‌تواند هشداری جدی برای سایر همنوردان باشد و شرایط لحظه به لحظه بحرانی‌تر شود.

طبق توصیه دکتر حمید مساعدیان، عضو کمیسیون پزشکی اتحادیه جهانی کوهنوردی، توجه توجه به علل بروز خواب‌آلودگی در کوهنوردی می‌تواند از بروز حادثه یا فاجعه‌ای جدی جلوگیری کند. این امر باید بیشر متوجه سرپرست یا پزشک تیم باشد.

عوامل بروزخواب آلودگی

ارتفاع زدگی و بیماری حاد کوهستان: از علل اصلی خواب‌آلودگی در ارتفاع و متعاقب آن اِدم مغزی و اِدم ریوی عامل افزایش ارتفاع وکاهش فشار هوا و کمبود اکسیژن می‌تواند باشد. بیماری حاد کوهستان می‌تواند باعث خواب‌آلودگی، کندی حرکات، احساس سنگینی، کنفیوژن یا عدم آگاهی به زمان و مکان و در شب هنگام و وقت استراحت باعث بی‌خوابی و خواب سبک گردد. در طی صعود خصوصا در ارتفاع بالای 4000 متر اگر علائم خواب‌آلودگی به فرد دست دهد خطرناک می‌تواند باشد که افت هوشیاری و مراحل پیش‌کما و در نهایت بیهوشی و مرگ را به همراه می‌آورد. بهترین و موثرترین راه درمان چنین وضعیتی کاهش ارتفاع و فرود می‌باشد. عدم پذیرش و مقاومت در برابر کاهش ارتفاع می‌تواند صدمات جبران‌ناپذیر جانی به همراه داشته باشد.

هیپوترمی وکاهش دمای عمومی بدن: یکی از علت‌های اصلی خواب آلودگی در ارتفاع، سرمای شدید و متعاقب آن کاهش دمای عمومی بدن است. این وضعیت خصوصا در فصل زمستان (بخصوص در کشور ما) و شرایط سرما و هوای سرد پیش می‌آید. گرم نگهداشتن بدن در طی صعود، استفاده از مایعات گرم، پوشش کافی و تحرک مداوم و پیوسته می‌تواند خطر هیپوترمی را کم کند.

 خستگی بیش از حد: گاهی صعودهای شبانه، بی‌خوابی‌های زمینه‌ای و عدم استراحت کافی پیش از برنامه در کوهنوردی شرایطی به وجود می‌آورد که فرد ناچارا باید مدت طولانی حتی تا 15 یا 20 ساعت و یا بیشتر به طور پیوسته به فعالیت بپردازد. در هوای طوفانی که شرایط رسیدن به هدف و قله مشکل‌تر می‌شود و فرد ناچار است ساعت‌ها به فعالیت در شرایط سخت بپردازد، خستگی مفرط بر انسان مستولی شده  و فرد کم‌کم به سمت خواب آلودگی پیش می‌رود .

 گرسنگی و کاهش قند خون: عدم صرف صبحانه و میان‌وعده‌های غذایی، بی‌اشتهایی ناشی از بیماری ارتفاع، عدم تنوع غذایی و … می‌تواند به راحتی سطح قندخون کوهنورد را کاهش داده و فرد را در ابتدا دچار بی‌حالی و سستی کرده و به مرور زمان دچار خواب‌آلودگی کند.

پس باید برای رژیم غذایی خود در پیش و حین برنامه‌های کوهنوردی جدی برنامه‌ریزی دقیق داشت. مصرف صبحانه مقوی و کم‌حجم، استفاده از تنقلات و استفاده از قندهای ساده به صورت شکلات، شیرینی، آبنبات و بیسکویت و … به عنوان مواد قندی که به راحتی هضم و جذب می‌شوند و استفاده از مواد قندی پلیمر و چند ملکولی نظیر نان، ماکارونی، برنج، سیب‌زمینی و … که بتواند ذخیره قندی را برای حداقل 8 تا12 ساعت تامین کند می‌تواند از افت قند خون جلوگیری کند. یک کوهنورد باید ذخیره چربی مناسب و کافی داشته باشد.

 مصرف داروها: بعضی کوهنوردان به واسطه وجود بیماری‌های زمینه‌ای به ناچار از داروهای خاصی استفاده می‌کنند. داروهای ضدافسردگی، داروهای خواب‌آور و آرامبخش‌ها، داروهای ضدجنون، داروهای آنتی‌هیستامینیک، داروهای کاهنده قند خون، ضدحساسیت‌ها، داروهای ضدتشنج و … از این قبیل‌اند که این وضعیت در اجرای فعالیت‌های ورزشی کوهنوردی فرد را دچار مشکل می‌کند و می‌بایست توسط پزشک تجویز کننده دارو تذکرات و هشدارهای لازم به بیمار داده شود.