خطه عالم پرور و فرهنگ دوست

قزوین از قدیم‌الایام دارای مدارس، حوزه‌های علمیه و مکاتب فراوانی بوده که هر یک در اشاعه علم و فرهنگ نقش اساسی داشته‌اند. بیشتر علوم تدریس شده در قزوین مربوط به فقه، حدیث و تفسیر بوده که همین مسئله نشان از ارادت مردمان این سرزمین به دین اسلام داشته است. مکتب حدیث قزوین از شهرت بسیاری برخوردار بوده است به طوری که علمای نامی از‌جمله شیخ بهایی، محقق کرکی و ملاصدرا در این مکتب، کرسی تدریس داشته‌اند و شاگردان زیادی را تربیت نموده‌اند.

با وجود تمامی تلاش‌های صورت گرفته از سوی مسئولین، هنوز هم بسیاری از آثار تاریخی شهر قزوین آن‌چنان که باید شناخته ‌نشده و به بازدیدکنندگان و گردشگران نیز شناسانده نشده است. وجود آثار تاریخی فراوان و متنوع در این شهر موجب شده است که نتوان به میزان بالایی به هر کدام از این آثار به طور جداگانه پرداخت.

ـ مدارس تاریخی قزوین

یکی از مواردی که به طور کامل مورد بررسی و حمایت قرار نگرفته است، مدارس تاریخی قزوین می‌باشند. پیشنهاد می‌شود از این آثار قدیمی که نشانگر هویت و تاریخ ایرانی است بازدید شده تا هرچه بیشتر شناخته شوند. در زیر به بررسی برخی مدارس تاریخی قزوین خواهیم پرداخت.

ـ مدرسه شیخ‌الاسلام

مدرسه و مسجد شیخ‌الاسلام که در خیابان شهدای این شهر واقع شده از جمله مدارس تاریخی قزوین است. این مدرسه تاریخی توسط فردی به نام آقاسی که از بزرگان ترکمانیه این شهر بوده است، بنا شده و به همین دلیل به مدرسه آقاسی نیز معروف است. در سال 1321 ه.ق حاج میرزا مسعود شیخ‌الاسلام قزوینی بنای این مدرسه را بازسازی کرده و مسجد نسبتاً بزرگی نیز در کنار این مدرسه احداث نموده است.

حیاط مدرسه که به جلوخان وسیع و هشتی ورودی در جانب غربی راه می‌یابد، شکل هشت‌ضلعی نگینی دارد که سی‌وسه حجره گرداگرد آن قرار گرفته‌اند. بنای مسجد و مدرسه از آجر بوده و دارای تزئیناتی از کاشی و آجر لعاب‌دار است. شبستان این مسجد که در ضلع جنوب غربی مدرسه واقع شده است، دارای پوششی از طاق بوده و با 14 ستون سنگی از زیربنای خاصی برخوردار است.

مسجد و مدرسه شیخ‌الاسلام که در سده‌های پیش و به وسیله یکی از امیران ترکمان قزوین تاسیس شده، در دوره قاجار طی دو نوبت مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته که تجدید بنای آن در 1321 قمری توسط مرحوم میرزا مسعود شیخ الاسلام به افزایش مسجد و دو حیاط خلوت پیوسته به هشتی ورودی مدرسه انجامیده است. حیاط مدرسه که به جلوخان وسیع و هشتی ورودی در جانب غربی راه می‌یابد شکل هشت ضلعی نگینی دارد که سی و سه حجره گرداگرد آن قرار گرفته‌اند‌. غیر از حجره‌های ضلع شمالی تمامی حجره‌ها دارای ایوانچه مزین به رسمی‌بندی و کاشی کاری هستند. مدرس نسبتا بزرگ مدرسه در جانب شرقی واقع شده و دو ستون استوار و بلند در جلوی ایوان آن بر آورده‌اند. بنای مسجد و مدرسه از آجر است و تزییناتی از کاشی و آجر لعابدار دارد. شبستان مسجد مسعودیه که در جنوب غربی مدرسه واقع است پوششی از طاق و تویزه دارد و با ۱۴ ستون سنگی از زیربنایی خاصی برخوردار می باشد.

مسجد شیخ‌الاسلام به صورت شبستانی، با ستون‌های سنگی ساخته شده و دارای محراب کاشی‌کاری شده است. پوشش مسجد طاق و آجری است.حاج میرزا مسعود شیخ‌الاسلام قزوینی در سال ۱۳۲۸ هجری قمری به جرم طرفداری از محمدعلی شاه قاجار توسط انقلابیون مشروطه‌خواه به قتل رسید.

ـ مدرسه نوین امید

مدرسه نوین امید قزوین در سال 1283 با همت تعدادی از رجال و مشاهیر قزوینی احداث شد. میرزا صالح خان کلانتر باغمیشه تبریزی معروف به آصف الدوله و ملقب به وزیر اکرم که از حکام تجددخواه و اصلاح‌طلب قزوین در عهد قاجار بوده است، اولین اندیشه‌های ایجاد مدرسه نوین در قزوین را پایه‌گذاری کرد.

این بنا که از جمله مدارس تاریخی قزوین است، در محوطه شرق عالی‌قاپو که قبل از آن به عنوان رختشویخانه مورد استفاده قرار می‌گرفت، احداث شد. این مدرسه با یک ساختمان ساده و تنها با 4 کلاس راه‌اندازی شد.

اندیشه تأسیس نخستین مدرسه نوین در قزوین ابتدا توسط میرزا صالح‌خان کلانتر باغمیشه تبریزی (آصف‌الدوله) ملقب به وزیر اکرم؛ حاکم تجددخواه و اصلاح‌طلب قزوین در عهد قاجار، مطرح و با پیگیری‌های وی توسط اعضای انجمن معارف که تشکیل این انجمن نیز با همت خود او برای نشر صنعت و معارف صورت گرفته بود، تحقق یافت.مدرسه نوین امید قزوین در محوطه شرق عالی قاپو که پیش از آن به عنوان رختشویخانه مورد استفاده قرار می‌گرفت و از موسسات باقرخان سعدالسلطنه (حاکم پیشین قزوین) به شمار می‌رفت، در نظر گرفته شد. باقرخان موافقت خود را مشروط بر این که از این محل «الی الابد» (تا همیشه) به عنوان مدرسه استفاده گردد، اعلام داشت و با ایجاد یک ساختمان ساده، نخستین مدرسه پسرانه در قزوین با 4 کلاس درس راه‌اندازی شد.

مدرسه نوین امید که در ضلع شرقی سر در عالی قاپو واقع شده و پیش از آن به عنوان رختشویخانه مورد استفاده قرار می‌گرفت، از مؤسسات باقرخان سعدالسلطنه (حاکم پیشین قزوین) بود که برای ایجاد مدرسه در نظر گرفته شد. باقرخان موافقت خود را مشروط بر این که از این محل «الی الابد» (تا همیشه) به عنوان مدرسه استفاده گردد، اعلام داشت و با ایجاد یک ساختمان ساده، نخستین مدرسه پسرانه در قزوین با 4 کلاس درس راه‌اندازی شد.

این بنا در خیابان هلال احمر شهر قزوین واقع شده است.

ـ مدرسه مولاوردیخان

این مدرسه زیبا در چهارراه مولوی ـ امام خمینی واقع شده است و در سال 1177 ه.ق توسط فردی به نام ملاوردیخان احداث شد. مدرسه مذکور پس از گذشت زمان دچار فرسودگی شده و به همین دلیل فردی به نام ملاوردیخان دوم که از نوادگان محدث این مدرسه بود، آن را بازسازی کرد.

مدرسه مولاوردیخان همراه با آب‌انبار آن یادگاری از دوره‌های صفویه، زندیه و قاجاریه است که در نزدیکی بازار شهر قرار دارد. زیبایی مثال‌زدنی این مدرسه موجب شده تا بسیاری از افراد برای بازدید از آن به قزوین سفر کنند. در حال حاضر این بنای تاریخی به همت متولی این بنا ترمیم گردیده و با شماره 1435 نیز در فهرست آثار ملی ثبت‌شده است.

ـ مدرسه صالحیه

بانی احداث این مدرسه فردی به نام حاج ملا ناصر برغانی بوده که یکی از علما و مجتهدین قرن 13 می‌باشد. این بنا با مساحتی حدود 4670 مترمربع یکی از بزرگ‌ترین مدارس علمیه در ایران است. ساختمان مدرسه دارای 3 طبقه بوده و یک حیاط وسیع دارد. در پیرامون این حیاط بزرگ حدود 55 حجره و محل درس وجود دارد که توسط ایوانچه‌هایی به فضای حیاط مرتبط می‌شوند. مدرسه صالحیه یکی از آثار دوره قاجار قزوین بوده که در دوره فتحعلی شاه در سال 1248 هجری شمسی بنیان گذاشته شد.

طرح مرمت این بنا که جز مدارس تاریخی قزوین به شمار می‌آید، از اوایل دهه 80 تهیه و در سال 1392 شروع شد. از سال 1393 تاکنون حدود 5/3 میلیارد تومان برای مرمت این اثر باستانی زیبا اختصاص پیدا کرده است.

ـ مدرسه التفاتیه

مدرسه التفاتیه قزوین مربوط به دوره صفوی بوده و در خیابان امام خمینی واقع شده است. این اثر در تاریخ 11 مرداد 1376 با شمار ثبت 1889 به عنوان یکی از آثار ملی به ثبت رسیده است. دلیل نامگذاری این مدرسه این بوده که در عصر پادشاهان مغول فردی به نام خواجه التفات که از امیران وقت بوده است این مدرسه را بنا نمود.

سر در ورودی این مدرسه تاریخی با احداث خیابان در دوره پهلوی تخریب‌شده اما این کتیبه نفیس هم‌اکنون در موزه ایران باستان نگهداری می‌شود. سطح حیاط مدرسه پایین‌تر از خیابان می‌باشد. مدرسه مذکور هم‌اکنون فعال نبوده اما آب‌انباری در وسط حیات موجود است که گنجایش 90 هزار لیتر آب را دارا است.

ـ مدرسه پیغمبریه

احداث بنای مدرسه پیغمبریه در زنان شاه‌طهماسب صفوی شروع و توسط وزیر شاه‌عباس دوم در سال 1054 به پایان رسید. در سه ضلع این مدرسه 11 حجره تعبیه‌ شده است که 6 باب آن دارای ایوانچه است. در کنار این مدرسه مسجدی با همین نام وجود دارد که مکانی برای ترویج علوم دینی بوده است.

این مکان را آرامگاه 4 تن از پیامبران قوم بنی اسراییل از جمله سهولی، سلام، القیا و سلوم می‌دانند و به چهار انبیا نیز معروف است. از اسناد موقوفات دوران صفویه این‌طور برمی‌آید که این مکان در پایان قرن 11 زیارتگاهی مورد احترام بوده است. در تنها سندی که از این مجموعه وجود دارد، در کتیبه مدرسه پیغمبریه، بازمانده از دوره صفویه با نام مقام شریف از آن یاد شده است.