خانهی دکتر اسدی؛ شاهکاری از معماری دوران قاجار
- شناسه خبر: 25542
- تاریخ و زمان ارسال: 11 آذر 1402 ساعت 07:45
- بازدید :
رومینا اسماعیلی‌پور
¢ مقدمه
در کوچه پس کوچه‌های محله‌ی دیمج واقع در خیابان مولوی خانههای قدیمی و تاریخی در مجاورت یکدیگر به وفور یافت می‌شود.
یکی از این خانه‌ها متعلق به یکی از تجار بزرگ شهر قزوین به نام حاج علی اصغر اسدی بوده که پس از ایشان به پسرش رضا اسدی رسید. بعدها آقای ارسلان لطفی رشوند این خانه را از ایشان خریداری کرد. طبق اظهارات افراد محله سبک معماری این خانه را می‌توان از جمله خانههای قدیمی عصر قاجار به حساب آورد و تاریخ تقریبی و سن خانه را حدود ۱۰۰ سال تعیین کرد. مساحت این خانه ۵۰۲ مترمربع عرصه و ۶۵۰ متر اعیان را شامل می‌شود.
درب ورودی خانه به شیوه‌ی قدیمی و از جنس چوب قطوری است که با گذشت سالیان سال همچنان استواری خود را حفظ کرده است و آثار پوسیدگی، کمتر در آن به چشم می‌خورد. در قاب‌های قوسی شکل ردیف بالای نما، کتبه‌ای آجری با نوشتار: «بسم ا…الرحمن الرحیم» به چشم می‌خورد و در میانه‌ی دو قاب مجاور آن قاب‌های دایره‌ای شکل مرسوم قاجار (پنجره‌های کور) قرار گرفته است.
¢ فضای داخل بنا
وارد خانه که می‌شوم فضای کوچکی با تزئینات آجری روبه‌رویم قرار می‌گیرد. سمت چپ دارای دالانی است که برای ورود به قسمت اصلی خانه تعبیه شده است. در میانه‌ی دالان درست در سمت راست، فضای شاه‌نشین خانه قرار دارد که متعلق به بزرگ خاندان بوده است.
فضایی نقلی و کوچک اما دارای زیبایی منحصر به فرد و خیره کننده…
تزئینات سقف این قسمت از عمارت ریزش کرده و سازه‌های چوبی، در هم تنیده و با اصول خاصی که برای استحکام سقف ساخته شده‌اند به خوبی قابل رویت است. در سمت راست شاه‌نشین خانه دو ستون باریک گچی دیده می‌شود که فضای بالایی آن با گچ‌بری‌های ظریفی از طرح گل و برگ زینت داده شده و در راستای بهم پیوستگی این دو ستون فضای هلالی شکل باریک برای ورود به قسمت دیگر خانه نقش زده شده است.
در این قسمت از فضای خانه، سقف اندکی کوتاه‌تر می‌شود.
شومینه‌ای زیبا که نظیر تزئینات آن را در هیچ یک از خانههای تاریخی شهر ندیده‌ام در مرکز این قسمت جا خوش کرده است.
فضای میانی شومینه دارای دو هلال بوده و بالای این قسمت طاقچه‌ی ظریفی ساخته شده است.
از گچ‌بری‌های ریز پایین شومینه توجهم به آیینه‌کاری‌های برجسته‌ای جلب می‌شود که سرتاسر آن را زینت داده‌اند و عکسی از مرحوم غلامرضا تختی بر طاقچه‌ی آنجا خوش کرده است.
غبار سیاهی بر قسمت‌های مختلف شومینه و آینه‌کاری دیده می‌شود که تنها یکی از آثار حضور معتادان و ولگردها در این خانه است.
اینطور به نظر می‌رسد که میهمانان ناخوانده قصد داشتند برای گرم شدن از شومینه استفاده کنند اما در نتیجه‌ی استفاده‌ی نامناسب باعث سوختگی بخش عظیمی از شومینه شده‌اند.
سمت راست شومینه پنجره‌ای کوچک است و در قسمت چپ آن کمدی بدون درب و دارای چندین طبقه قرار دارد. در هر دو قسمت، پنجره‌های رنگی هلالی شکل به کار رفته است تا فضای اطراف را متناسب با تزئینات شومینه از حالت سادگی خارج کند.
در دیواره‌های دیگر این قسمت از فضای خانه، دو طاقچه در مقابل یک دیگر و به صورت قرینه ساخته شده‌اند. در مجاورت هر دو گچ‌بری‌هایی از گل و آینه‌کاری‌های کوچکی انجام شده است.
دیوار روبه‌روی این قسمت تماما از پنجره‌های ارسی تشکیل شده است. همان‌طور که از قبل می‌دانم ساخت چنین پنجره‌هایی در خانههای قدیمی قزوین چندان رایج نبوده و وجود چنین پنجره‌هایی در خانهی اسدی نشان از ذوق سازنده‌ی آن دارد و متمایز بودن خانه نسبت به خانههای همدوره‌ی خود را آشکار می‌سازد.
در انتهای قسمت شاه‌نشین پس از عبور از قسمتی کوچک که دارای تزئینات هلالی متعدد است؛ توسط چند پله‌ی کوتاه وارد حیاط خانه می‌شوم.
حوضی کوچک در مرکز حیاط است و دورتادور آن با چندین اتاق احاطه شده است. همچنین این خانه دارای یک چاه آب نیز بوده است که امروزه، جز راه دسترسی به آن چیزی باقی نمانده است.
تزئینات خاصی در اتاق روبه‌روی شاه‌نشین به جز گچ‌بری‌های هلالی شکل در دیوار دیده نمی‌شود و فضای آن به نسبت شاه‌نشین که از آن وارد خانه شدم بسیار کوچک‌تر است.
در مجاورت این اتاق، اتاق دیگری قرار دارد که بی‌شباهت با اتاق شاه‌نشین خانه نیست. سقف اتاق با قاب‌بندی‌های چوبی کوچک آبی تیره با طرح‌های گل و برگ پوشانده شده است. پنجره‌های این قسمت مانند قسمت شاه‌نشین ارسی بوده و تنها وجه تمایز آن، شیشه‌های رنگی با طرحواره‌ی گل و برگ به شکل هلالی در قسمت فوقانی پنجره‌هاست.
آینه‌ای دیواری و کوچک در قسمت روبه‌رویی پنجره‌ها در مجاورت طاقچه‌های بسیار کوچک وجود دارد که دارای تزئینات پیچیده و سنگین‌تری نسبت به جاهای دیگر خانه حتی قسمت شاه‌نشین می‌باشد. این آینه‌ها و طاقچه‌ها با گچ‌بری‌هایی به رنگ سبز، طلایی، قرمز و آیینه‌کاری‌های بسیار ظریفی زینت داده شده‌اند.
در انتهای اتاق، دربی دیگر دیده می‌شود که به اتاق دیگر راه دارد. این اتاق عاری از هرگونه تزئینات و به شکل کامل ساده‌ای ساخته شده است.
در قسمت پایینی این اتاق‌ها به وسیله‌ی چند پله با ارتفاع نسبتاً بلند وارد انباری خانه می‌شوم. انباری کمی تودرتو بوده و دارای ستون‌هایی با قطر ضخیم است که درون هر یک از آنها طاقچه‌ای هلالی ساخته شده است.
¢ حیاط و فضای بیرونی
هنگام خروج از درب اصلی خانه، درب دیگری در مجاورت قسمت ورودی خانه به چشم می‌خورد.
ورودی طاق‌نما شکل دیگری که در هشتی قرار گرفته است به خانهی آقای علی زینعلی منتهی می‌شود. این خانه دارای حیاط مربع شکل بوده و تزیینات داخلی حیاط عبارت از طاق‌‌نماهای کم‌عمق است که در دیوار به اشکال مختلف چون طاق نماهای هلالی شکل و کنگره‌‌دار که در مرکز به‌صورت قوس سینه کفتری اجرا شده‌است درمی‌آید. این قسمت توسط آجرکاری برجسته از سطح اصلی دیوار متمایز گردیده است.
قوس سردر ورودی نیز به صورت هلالی یا رومی می‌باشد. طاق نماهای واقع در کنج‌ها به صورت سه‌گوش ساخته شده‌اند و با تزیینات گچی به شیوه‌ای ساده آراسته گردیده است. آب انباری نیز در ضلع جنوبی حیاط قرار گرفته و با آب‌انبار خانه دکتر اسدی دارای یک مخزن آب مشترک می‌باشد. در ضلع غربی حیاط دیواری سرتاسری کشیده شد که در نتیجه این ضلع حیاط را به‌صورت نوساز درآورده است.
اتاق واقع در ضلع شمال غربی چند پله بالاتر از کف اصلی حیاط قرار گرفته و داخل آن با طاقچه و طاق نماهایی که دارای قوس هلالی هستند تزیین شده است. زیرزمین نیز دارای تزیینات طاق با روکش گچ و سنگ بوده که با ستون‌های قطور مربع شکل این طاق‌ها به‌هم متصل گردیده‌اند.
در حال حاضر خانهی دکتر اسدی وضعیت مناسبی ندارد. سقف‌های خانه ریزش کرده و دیواره‌های آن نیز فرو ریخته و برنامه‌ی ساماندهی و مرمت آن به دلیل عدم مشارکت مالک فعلی متوقف شده است.
این خانه در تاریخ ۱۸ اردیبهشت ۱۳۸۰ با شماره‌ی ثبت ۳۷۹۶ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
