حقوق شهروندی و توسعه شهری
- شناسه خبر: 43094
- تاریخ و زمان ارسال: 28 شهریور 1403 ساعت 07:30
- بازدید :

مهناز اسماعیلی ـ پژوهشگر اجتماعی و حقوقی
سینا شهروان ـ کارشناس ارشد مهندسی عمران و سازه
یکی از عمدهترین فرازهای اخلاقی در حوزه اجتماعی حقوق شهروندی، اخلاق شهروندی است. اخلاق شهروندی یکی از مهمترین مفاهیم و انگارههای اجتماعی به شمار میرود که در بازخوانی رابطه فرد و جامعه کارایی بالایی دارد. «اخلاق شهروندی رابطه فرد و جامعه را در قالب حقوق و مسئولیتها بازنمایی میکند.» به همین جهت شهروندی از یک سو با اعطای حقوق، فضای لازم را به فرد میدهد که فارغ از هرگونه دخالت، منافع خود را دنبال کند، همچنین این توانایی فرد را قادر میسازد که دستی در شکل دادن به نهادهای حکومتی عمومی به دست آورد و از سوی دیگر به مسئولیتهایی که باید یک فرد برای پایداری جامعه سیاسی و محیط طبیعیاش بپذیرد، تاکید میکند. بنابراین تنها در بستر اجتماعی است که روابط انسانی پایدار بوده و حقوق قابل تحقق است.
در کنار اخلاق شهروندی به طور اخص، حقوق شهروندی به طور اعم قرار دارد که مستقیما با آن در ارتباط است و یکی از مهمترین مباحثی که امروزه با آن دست و پنجه نرم میکنیم رعایت حقوق شهروندی در ساخت و سازهای درونشهری میباشد که به اختصار در این مقوله به آن پرداخته میشود.
جهت ارائه اصولی نوشتار، مطالب به صورت ذیل بیان میگردد.
الف ـ از دیدگاه علمی آن چنان که بر آن مشرفیم، رونق بازار ساخت و ساز در کشور به طور مستقیم با معاش قشر گستردهای از مردم در ارتباط است به طوری که یکی از اساتید دانشگاه در رشته عمران بیان میکند که: «با برپایی و تداوم بازار ساخت و سازهای ساختمانی در کشور، بیش از 200 شغل، وارد عرصه فعالیت اقتصادی شده که کمک شایان به گردش اقتصاد خانواده و امرار معاش خیل گستردهای از مردم کشور اعم از متخصص و غیرمتخصص در این زمینه خواهد شد.» بنابراین در ابتدای این نوشتار، اذعان این نکته حائز اهمیت است که دولت محترم جدید تمامقد تلاش خود را در جهت رونق بازار ساخت و ساز ساختمان به کار بندد تا هم از جهت اشتغال گروه گستردهای از اقشار جامعه و هم خانهدار شدن گروه مستاجران و جوانان در آستانه ازدواج، قدمی بزرگ برداشت شود. این مطالبه به حق، میتواند به طور رسمی از سوی سازمان نظام مهندسی استان قزوین و همچنین استانهای دیگر از مسئولین ذیربط باشد.
ب ـ ساختوسازهای مهندسی شده و اصولی: توسعه و پیشرفت صنعت ساختمان یکی از نشانههای رشد هر کشور است. طبق آمار مرکز آمار ایران هنوز هم برخی از ساخت و سازهای ایران از روشهای نوین استفاده نمیکنند! (آخرین آمار سال 1392 و 14 درصد است) فرایند ساخت و ساز امری زمانبر، گران و حادثهزا است. به همین دلیل، استفاده از روشهای نوین ساخت، زمان لازم، هزینه صرف شده و وزن سازه را به شدت کاهش میدهد. استفاده از کارشناسان مهندسی ساخت و عمران همراه با روشهای نوین، باعث استفاده صحیح از منابع کشور خواهد شد و انرژی کمتری نیز مصرف میگردد. سازه مهندسی شده به همراه روشهای نوین ساخت و ساز با سبکسازی، کاهش قیمت ساختمان، افزایش عمر مفید سازه، تعمیر و نگهداری آسانتر، کم کردن میزان اتلاف انرژی و استحکام کافی در مقابل بلایای طبیعی، خدمت بزرگی به حفظ حقوق شهروندی اشخاص مینماید. وفق «ماده 2 قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان»، «ترویج اصول معماری و شهرسازی و رشد و آگاهی عمومی نسبت به آن و افزایش بهرهوری و اعتلای مهندسی و ارتقاء دانش فنی صاحبان حرفهها»، مدنظر و ضروری است.
ج ـ یکی دیگر از بندهای حقوق شهروندی در ساخت و سازها، توجه به طول مدت اتمام کار یا ساعت کاری در آن ساختمان میباشد؛ اگرچه ساخت و سازهای مهندسی، بر اساس روش قانونی و زمانبر است اما باید طول مدت کار و ساعات کاری مشخص گردد. شاید در این قسمت مساله حق مالکیت آن ملک بر اساس ماده 30 قاون مدنی مطرح گردد «که هر مالکی نسبت به مایملک خود حق همهگونه تصرف و انتفاع را دارد.» درست است که فرد، صاحب ملک بوده و حق هرگونه تصرف و انتفاعی از آن را دارد اما قاعده محدود بر این است که مستلزم تضرر همسایه نبوده و یا به قدر متعارف برای رفع حاجت یا دفع ضرر از مالک باشد. یکی از ضروریات شهرنشینی و زندگی اجتماعی رعایت حقوق یکدیگر و وضع قوانین اینچنینی در جهت تسهیل و انسجام روابط اجتماعی و کاهش معضلات و کشمکشهای مختلف بین افراد میباشد. بنابراین با عنایت به این ماده قانونی، دستاندرکاران ساخت و ساز در حق عملیات ساخت، باید حقوق همسایگان را از جهت مختلف که عامل اذیت و آزار ایشان را فراهم میآورد پیشگیری کرده و اگر ایجاد شد آن را حل و فصل نمایند.
د ـ حق به شهر: نظریهای در خصوص حقوق شهروندی در ساخت و ساز وجود دارد به نام «حق به شهر» که اولین بار «هنری لوفور» در کتابی به همین نام بیان کرد که از نظر لوفور «حق به شهر نوعی درخواست و مطالبه برای دستیابی تحول یافته به زندگی شهری است». این حقوق، فردی نبوده بلکه جنبه عمومی دارد و اراده جمعی و عمومی افراد جامعه را جهت تحقق اهداف این نظریه میطلبد. در این نظریه برای افراد آن شهر دو حق را به رسمیت میشناسد.
1ـ حق استفاده مناسب از فضاهای شهری: امروزه در شهرهای ما بر اساس نیازی که زندگی اجتماعی شهری ایجاب میکند، حق استفاده از فضاهای شهری، برای کار کردن، استفاده از خدمات مختلف شهرنشینی، بازی کردن و موارد مشابه که برای زندگی مطلوب شناخته میشوند، آنچنان که باید فراهم نشده است. 2ـ حق مشارکت: بر اساس این حق، ساکنان شهر باید در سطوح مختلف تصمیمگیری مربوط به فضاهای شهری دخیل باشند. حق استفاده از شهر و امکانات عمومی آن، باعث شکلگیری احساس تعلق خاطر میشود که مستمرا مورد نیاز زندگی شهری است که عامل حفظ آن نیز خواهد بود.
ه ـ انتخاب مسئولین کارآمد در حوزه مهندسی و ساخت و ساز شهری: بیتردید انتخاب مدیران شایسته شهری که دارای تخصص و تعهد اخلاقی هستند؛ از ضروریات رشد و پیشرفت شهری و نتیجه دستیابی به حقوق انسانی شهروندی میباشد. انتخاب مدیران و مسئولین شهر بدون توجه به باورها و گرایشات سیاسی عامل بسیار مهم در دغدغهمندی افراد جهت حل مشکلات شهری است. سالهاست که با مشکل عدم تخصص و تعهد در برخی از عرصهها از سوی مدیرانی مواجه هستیم که فقط به دلیل حزب سیاسی انتخاب شدهاند اما هیچ تعلق خاطری به رشد و پیشرفت شهری در حوزه ساخت و ساز نداشته و فقط سرمایهها را به هدر دادهاند. انتخاب و انتصاب مدیران در سطح استان با دانش حقوق شهری و سازهای و مفاهیم تخصصی حقوق شهروندی در حوزههای تراکم، کاربری، سرانهها، تفکیک، اصول شهرسازی و فنی، تجمیع، رشد ساخت و ساز اصولی در سطح شهر و … میتواند کمک بزرگی به حل معضلات در این زمینه نماید.
و ـ توسعه پایدار: بازوی دیگر حقوق شهروندی در ساخت و سازهای شهری است. بر اساس این نگرش مدیریت شهری به عنوان هماهنگکننده و جهتدهنده جهت رفاه حال شهروندان از دستگاههایی مانند آب و فاضلاب، برق، مخابرات و گاز برای این سازمانها است، زیرا از نظر «بهرهوری» در انجام کارها، هزینههای واقعی فراتر از قیمت کالا و دستمزدها میباشد مانند طرح لولهگذاری و یا عملیات اجرایی توسط شهرداریها. به همین دلیل از نظر بهرهوری، آثار تبعی مدت زمان مسدود بودن یک خیابان، شامل اختلال در زندگی، برهم زدن آسایش و تاثیر منفی در تردد خودروها و ترافیک نیز شامل این هزینهها هستند که باید مد نظر قرار گیرد.
ارتقاء شهرنشینی، افزایش و ارتقاء بالفعل فرهنگی و اجتماعی شهر بر اساس زندگی فعال و پرثمر در شهرها علاوه بر بالا رفتن توان اقتصادی، باعث حفظ و نگهداری سرمایههای مردمی و بومی هر شهر و جلوگیری از عدم تمرکز بر شهرهای بزرگ میگردد.
ز ـ ایمنی در کار یکی از مهمترین امور حقوق شهروندی توسعه شهری: طبق مقررات ملی ساختمان در مبحث حقوق شهروندی، رعایت نکات ایمنی در کارهای ساختمانی (HSE)، برای همه عوامل در این کار، اعم از مهندسین و کارگران و سایر افراد مرتبط با ساخت و ساز ضروری و الزامی است. حوادث در کارگاههای ساختمانی علاوه بر اینکه خسارتهای مستقیم و غیرمستقیم فراوانی در فرایند کار ایجاد میکنند، آثار سوء اجتماعی نیز دارند. در طرحهای عمرانی دولتی و خصوصی این الزامات بسیار مهم و ضروری هستند. مقررات ایمنی ساختمانی (Health safety Environment) یا HSE به معنای سلامت، ایمنی و محیط زیست است. سازمانها و ارگانهای مختلف در جهت حفاظت از محیط زیست و بکارگیری اصول و قوانین ایمنی در هنگام کار، اصول و سیستمهای مدیریتی مشخصی در زمینه فعالیت خود تعیین نمودهاند که این سیستم مدیریت HSE نامیده شده است. «ماده 33 نظام مهندسی و کنترل ساختمان، تدوین اصول و قواعد فنی ضروری و مرتبط با قانون مزبور به عهده وزارت مسکن و شهرسازی قرار داده شده است که مجموعه اصول و قواعد فنی و آئیننامه کنترل و اجرای آنها، تحت عنوان مقررات ملی ساختمان نامیده میشود.» که در جهت اقدام به حقوق فردی و اجتماعی در حوزه شهروندی تدوین شده است.