حسادت در اخلاق و جرم انگاری آن
- شناسه خبر: 9965
- تاریخ و زمان ارسال: 15 اسفند 1401 ساعت 08:00
- بازدید :
مهناز اسماعیلی ـ پژوهشگر اجتماعی و حقوقی
هر آنکس که دل تیره دارد ز رشک
مَر آن درد را دور باشد پزشک
که رشک آوَرد آز و گرم و گداز
در آگاه دیوی بود دیرساز
«فردوسی»
حَسد در لغت به معنای رشک و تنگ چشمی است. برخی اندیشمندان واژه حسد را در اصل به معنی چیزی را بر چیزی ساییدن، چندان که خراشیده شود، دانسته‌اند مانند کَنِه، همان گونه که کَنِه پوست تن آدمی را زخم می‌کند و خونش را می‌مکد، حسد نیز با جان و روان حاسد چنین می‌کند.
حسادت یک حس منفی بزرگ که ناشی از مجموعه‌ای از حس‌های دیگر از جمله ناامنی، ترس، نگرانی و اضطراب از دست دادن یک چیز و یا نرسیدن به آن است، همچنین حسد، حسی افراطی در رفتار کسی دانسته شده که از موفقیت یا نیک بختی دیگری رنج می‌برد. در چنین حالتی، حسد، آرزوی نابودی نعمت‌های دیگران و خواستن آن نعمت‌ها فقط برای خود است و چه بسا باتلاش برای نابودی آن همراه باشد. در بسیاری از موارد فرد حسود درصدد آن است که اگر موفقیت حاسد را به دست نیاورد، حاسد هم آن را نداشته باشد و همچنین مرتبا در حال تخریب فرد مورد نظر بوده آرامش خاطر ندارد.
در دیدگاه اخلاقی حسد را می‌توان سه قسم دانست:
ـ1ـ حسادت به کمالات عقلی، اعمال صالح، موفقیت فرد باشد و یا امور خارجی مثل مال و عظمت و جایگاه او
ـ2ـ حسادت از روی خباثت، بخل درونی، دشمنی و ترس و مانند آن
ـ3ـ آرزوی زوال و موفقیت و مال فرد، چه اینکه آن نعمت و مال را داشته باشد یا نداشته باشد.
ـ نمونه‌هایی از حسد در قرآن و روایات
«برتری‌ها و مزیت‌هایی را که خداوند بعضی از شما را بر بعضی دیگر ارزانی داشته آرزو می‌کند زیرا هر کس نتیجه سعی و کوشش خویش را مالک است، از برای مردان است بهره‌ای از آنچه کسب کرده‌اند و از برای زنان است بهره‌ای از آنچه کسب کرده‌اند… (نساء / 32(
و قرآن در آیه‌ای دیگر می‌فرماید: «به خدا پناه می‌برم از شر حسود بدخواه، آنگاه که حسد ورزد» (فلق / 5(
امام صادق (ع) درباره حسد می‌فرماید: «حسد از تاریکی قلب و از انکار نعمت‌های خدا نسبت به افراد سرچشمه می‌گیرد و این دو بال‌های کفر هستند»
ـ اثرات مخرب حسادت از دیدگاه علم اخلاق
حسد اساسا ریشه در دل انسان دارد بنابراین نوعی صفت قلبی است که بر زبان یا رفتار بروز کرده و انسان مرتکب گناه می‌شود.
ـ سلامت جسمی را به جهت استرس و عوارض آن تهدید می‌کند.
ـ سلامت روانی به خطر می‌افتد. افسردگی، عدم تمرکز، نوسانات خلق و خو، اضطراب و … از عوارض آن است.
ـ به اعتماد شریک زندگی نسبت به فرد حسود آسب می‌زند.
ـ باعث کاهش اعتماد به نفس می‌شود.
ـ عامل درک اشتباه از شرایط موجود شده و لحظات خوب حال حاضر فرد را تخریب می‌کند.
ـ بحث و جدل‌های بی‌مورد، تکراری و ناامنی در زندگی را افزایش می‌دهد.
ـ عدم علاقه اطرافیان به هم صحبتی با فرد حسود و به نتیجه نرسیدن تلاش‌های او را ایجاد می‌کند.
ـ عدم موفقیت در کارها، زیرا حسود به جای آنکه انرژی و توان خود را در راه رشد و تعالی به کار گیرد، آن را در حسرت، تأسف و خودآزاری و دیگرآزاری به کار می‌بندد.
ـ منفور شدن در نزد مردم.
ـ خشم و عصبانیت فرد حسود.
ـ جلوگیری از ترقی فرد حسود یکی دیگر از اثرات مخرب حسادت است.
ـ حسادت باعث تنهایی آن فرد شده، غم و غصه او را افزایش می‌دهد.
آن چنان که حسادت از دیدگاه اخلاقی منفور و ضد انسانی است از دیدگاه دینی نیز گناه شمرده شده، عامل دوری از خداوند و در پی آن آسیب‌های فردی و اجتماعی می‌باشد.
در این قسمت نگارش، به بعد حقوقی حسادت پرداخته می‌شود.
باید یادآوری کرد که برخی از حقوق‌دانان معتقدند که کیفر، هیچ‌گونه تاثیری در افراد حسود نداشته و برای نجات آنان باید روش درمان را پیش گرفت. البته این نظر، دلیل بر آن نیست که فرد حسود مرتکب جرم گردد و یا به خود رها شود، همچنین باید از طریق جرم‌شناسی بالینی یا درمانگاهی که شاخه‌ای از جرم‌شناسی کاربردی است، این افراد را از نقطه نظر پزشکی و روانی مورد مطالعه قرار داد و سپس به جرم آنان رسیدگی نمود.
با عنایت به ماده 526 قانون مجازات اسلامی، نحوه دخالت در ارتکاب جرم یکسان نیست، گاهی شخصی مستقیما و بدون هیچ واسطه‌ای مرتکب جرم می‌شود (مباشر) گاهی برای ارتکاب جرم به واسطه‌ای مانند آلت جرم متوسل می‌شود (مسبب)؛ گاهی فقط تحریک به ارتکاب آن می‌کند یا وسیله‌ای برای ارتکاب آن به مباشر می‌دهد و دخالتی در عملیات اجرایی جرم ندارد (معاون جرم) و غیره. بدین‌ترتیب اشکال دخالت در ارتکاب جرم متفاوت است. به طور مثال وفق ماده فوق اگر فردی از روی حسادت، دیگری را تحریک به انجام عملی مجرمانه نماید که نتیجه مجرمانه نیز حاصل گردد در مقام سبب تحت تعقیب قانون قرار گرفته و مجرم است. در مثالی دیگر می‌توان گفت اگر فردی از روی حسادت فرد دیگری را که در حال حمل جنسی گران‌بهاء بترساند به طرزی که باعث افتادن آن جنس و تخریب آن گردد، بدون هیچ شکی، مسبب و ضامن بوده و قابل تعقیب کیفری می‌باشد. و یا مثلا در جرم قتل، ضرب و شتم، ضرب و جرح و … افراد مجرم، قصدشان از قتل یا ضرب، حسادت باشد که برای ضربه زدن به جان یا مال یا آبروی دیگری است و یا فردی به انگیزه حسادت در وبلاگ خود (یا هر شبکه اجتماعی دیگر) به بارگذاری و یا انتشار مطالبی توهین‌آمیز، هتک حرمت، تهمت، افترا و … اقدام نماید، جرم تلقی شده و برای آن پیش‌بینی‌هایی در قانون مجازات صورت پذیرفته است.
به هر ترتیب انگیزه حسادت می‌تواند عامل جرم بوده و پیگیری قانونی را به دنبال داشته باشد.
گاهی حسادت به جایگاه فرد در اجتماع و قابلیت‌های اوست که انگیزه فرد حسود را برای تخریب وی و یا ضربه زدن به او تقویت می‌کند.
همچنین تحقیقات متعدد نشان داده‌اند که حسادت در محل کار و مولفه‌های آن بر رفتار انحرافی و مجرمانه افراد، تاثیر معنادار زیادی دارد. زیرا حسادت در محل کار می‌تواند باعث بروز رفتارهای انحرافی و ضد اخلاقی در سازمان شده و به افراد موفق، کارآمد و مثمرثمر در بدنه سازمان آسیب زده و خسارات زیادی وارد کند.
توجه به احساسات کارکنان از جمله حسادت آنان، از طریق مدیریت توانمند و کارآ، می‌تواند باعث کاهش خسارات و جرائم از این دست شود که امروزه این جرائم هم در سازمان به صورت متداول همیشگی و هم از طریق شبکه‌های اجتماعی صورت می‌پذیرد. مدیریت کارآمد می‌تواند با درایت و فرهنگ‌سازی در سازمان این مطلب را نهادینه کند که هر کسی توانایی و مهارت‌هایی دارد و به جای حسادت بهتر است با هم رقابت کنند و در یک جهت حرکت نمایند اگر به نتیجه نرسید برخورد قانونی ابزار مناسبی برای این خباثت‌هاست.
به هر ترتیب انگیزه حسادت می‌تواند عامل جرم بوده و پیگیری قانونی را به دنبال داشته باشد.
امیرالمومنین (ع) می‌فرماید: آفرین بر حسادت، چه عدالت پیشه است، پیش از همه صاحب خود را می‌کُشد. (نهج‌البلاغه، ج1، 316)
