جرم فحاشی و توهین در فضای مجازی

مهناز اسماعیلی

 پژوهشگر اجتماعی و حقوقی

ـ آیا فحاشی و توهین در شبکه‌های مجازی و اجتماعی جرم است؟

توهین در لغت به معنای خفیف و خوار کردن دیگری است و بدین معناست که هرگاه فردی، رفتار، نوشتار، اشاره، فایل نوشتاری یا صوتی، که موجب وهن حیثیت طرف مقابل از منظر عرف جامعه گردد را ایجاد یا منتشر نماید فعل توهین صورت پذیرفته است. در قانون نیز این گونه تعبیر شده است که «شخص دیگری را از طریق کلمات یا اعمالی که موجب سوءادب شخص تلقی می‌گردد کوچک کند.» درواقع در این امر دارای قصد باشد و عمدا این عمل را انجام دهد. فحاشی نیز مدعی توهین تلقی می‌شود که با استفاده از الفاظ رکیک و ناسزاگویی منجر به «تکدر خاطر» طرف مقابل می‌گردد.

مطابق ماده 608 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات: «توهین به افراد از قبیل فحاشی و استعمال الفاظ رکیک چنانچه موجب حد قذف نباشد موجب مجازات شلاق تا 74 ضربه و تا یک میلیون ریال جزای نقدی می‌گردد.»

(لازم به توضیح است که قذف به معنای متهم ساختن دیگری به زنا و لواط، که نتواند حقیقت امور را در دادگاه اثبات نماید، این امر مستوجب «حد قذف» است و مجازات آن نیز 80 ضربه شلاق خواهد بود.)

در توهین، دروغ یا راست بودن موضوعی که به دیگری نسبت داده می‌شود، ملاک عمل قرار نخواهد گرفت بلکه چیزی که اهمیت دارد این است که آیا گفتار و رفتار شخص توهین کننده عرفا وهن‌آور و توهین آمیز بوده است یا خیر.

حتی توهین به مردگان نیز قابلیت پیگیری دارد و در واقع توهین و فحاشی به مردگان تنها در صورتی مشمول ماده 608 قانون مجازات اسلامی که به تعریف جرم توهین پرداخته است. می‌شود که عرفا توهین به بازماندگان فرد فوت شده تلقی شود و در این صورت با توجه به ماده 30 قانون مطبوعات در خصوص مطالب توهین آمیز راجع به شخص فوت شده که منجر به هتک حرمت بازماندگان وی به حساب آید، این حق به ورثه متوفی داده شده است که هر یک از آنان بتواند اقامه‌ی دعوای حقوقی یا کیفری بنماید و این امر باعث تسلی خاطر بازماندگان متوفی خواهد شد.

ـ مرجع رسیدگی به جرایم رایانه‌ای:

طبق ماده «52 قانون جرایم رایانه‌ای» دادسرای جرایم رایانه‌ای به جرایم رسیدگی می‌کند و البته پلیس فتا نیز در نقش ضابط دادسرا می‌باشد. یعنی اگر شما علیه کسی به جرم، فحاشی، توهین و تهدید از طریق شبکه‌های اجتماعی مثل اینستاگرام، واتس‌اپ و … شکایت نمائید، دادسرا پرونده شما را برای تحقیقات و جمع‌آوری مدارک به پلیس فتا ارجاع می‌دهد. پلیس فتا بعد از جمع‌آوری، پرونده را برای ادامه رسیدگی به دادسرا ارسال می‌کند.

ماده قانونی «52 قانون جرایم رایانه‌ای»  در این مورد اظهار می‌دارد: «در مواردی که سامانه پیش‌بینی نشده است، مطابق قوانین جزائی مربوط عمل خواهد شد.»

جرائم رایانه‌ای نوع جدیدی از جرایم محسوب می‌شود مثلا توهین که به معنی سنتی آن است که در آن وسیله ارتکاب جرم، رایانه‌ می‌باشد. به همین دلیل است که می‌توان فردی را که مرتکب توهین، فحاشی، تهمت، هتک حرمت و … در شبکه‌‌های مجازی شده را مجرم تلقی کرده و با توجه به ماده 16 قانون جرایم رایانه‌ای، شخص مرتکب به جرایم فوق را مجازات نمود. برخلاف تهمت، در توهین راست و دروغ بودن موردی که نسبت داده می‌شود اهمیتی ندارد، همین که باعث کسر شأن فرد شود و محل انتشار هم فضای مجازی باشد جرم توهین در فضای مجازی رخ داده است و مرتکبان این جرم را به عنوان یکی از مصادیق هتک حرمت، به حبس از 91 روز تا 2 سال یا جزای نقدی از 5 میلیون ریال تا 40 میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم کرد.

ـ نحوه شکایت توهین و فحاشی در فضای مجازی

متاسفانه به دلیل ناآگاهی مردم از قابل پیگیری و شکایت بودن جرم توهین در فضای مجازی بسیار اتفاق می‌افتد که چنین پرونده‌هایی وارد پروسه قضایی نمی‌شوند اما باید دانست که چنین جرمی قابل پیگیری و شکایت بوده و افراد نباید حقوق خود را نادیده بگیرند. اگر چنانچه مشکلی در این خصوص به وجود آمد می‌توان به دادسرا مراجعه نمود و با تنظیم شکوائیه فرد مرتکب را به پای میز محاکمه کشاند، در این صورت دادسرای محلی که در آن افراد مورد توهین و هتک حرمت قرار گرفته‌اند، صلاحیت رسیدگی خواهد داشت.

منبع: قانون مجازات جمهوری اسلامی ایران