جای کتاب، مهارت‌های کلامی و فن بیان در مدارس ما خالی است!

صدیقه شاه حسینی ـ کارشناس حوزه فن بیان و سخنوری

آموزش فن بیان، سخنوری، فنون مذاکره، نفوذپذیری بر مخاطب (هیپنوتیزم کلامی)، غلبه بر اضطراب و کم‌رویی، مهارت‌های ارتباط موثر و بالاخره آموزش تفسیر زبان بدن از جمله مهارت‌هایی هستند که در زندگی اجتماعی و روزمره افراد جایگاه و نقشی بسیار مهم ایفا می‌کنند. جالب اینکه این مهارت‌ها تنها مختص نوجوانان و جوانان که هنوز در ابتدای مسیر زندگی هستند، نیست و حتی برای افرادی که سال‌ها در جامعه حضور دارند و در مشاغل مختلف مشغول به کار هستند نیز کاربرد دارد! هر چند در گذشته نیز چنین آموزش‌هایی مدنظر استادان جامعه‌شناس و مدرسان این حوزه بود، اما بعد از گسترش فضای مجازی و افزوده شدن دانش و آگاهی مردم، برخی علوم و زیر شاخه‌های آنها بیشتر شناخته شدند و علم «مهارت گفت‌وگو» نیز یکی از این علوم است.

اثرات یادگیری فن بیان در زندگی امروزی

قریب به اتفاق مردم، به ارزش فن بیان در زندگی خودشان واقف نیستند و به همین علت هم نیازی به یادگیری آن نمی‌دانند. گویا این افراد تصور می‌کنند که فن بیان فقط مخصوص به سخنرانان و مجریان مطرح دنیا است و بقیه مردم نیازی به یادگیری آن ندارند! اما در حقیقت اینگونه نیست و افراد می‌توانند با یادگیری تکنیک‌های متنوع و مهارت‌های کلامی علاوه بر رشد و توسعه فردی، از این مهارت‌ها در موقعیت‌های شغلی، خانوادگی، عاطفی و مدیریتی به نحو احسن استفاده کنند و زندگی شادتر و موفق‌تری داشته باشند. به عنوان مثال شما اگر در بیان آنچه که در فکر دارید ناتوان هستید، اگر نمی‌توانید افکار و احساسات خود را به خوبی بیان نمایید، اگر در مواقع حساس نمی‌توانید به خوبی از خود دفاع کنید، اگر از اظهارنظر در جمع واهمه دارید، اگر احساس می‌کنید ضعف شما در فن بیان مانع پیشرفت شغلی شما شده است، اگر هنگام یک ارائه و سخنرانی دست و پاهای شما شروع به لرزیدن می‌کند و همیشه از این موقعیت فراری هستید، پس یادگیری برخی مهارت‌های کلامی و روانی، علاوه بر تمرکز بیشتر در هنگام سخنرانی یا حتی گفت‌وگو با اطرافیان، می‌تواند کمک کند تا شما بدون واهمه تمام مکنونات ذهنی خود را به زبان برانید.

تعریفی از فن بیان

به زبان ساده فن بیان یعنی مهارت خوب صحبت کردن و این ربطی به سن و سال افراد ندارد. اما وقتی صحبت از فن بیان در کودکان می‌شود، یعنی کودک بتواند متناسب با سن خودش، به دور از خجالت و شرمساری، با مهارت بالا و بدون اینکه کلامش را چند بار قطع کند یا دستش را روی صورتش بگیرد، در یک جمع صحبت کند. به تعریف دیگر، کودکی که فن بیان بالایی دارد، بدون خجالت، استرس و ترس در یک جمع صحبت می‌کند و نحوه صحبت کردنش با ادای کامل کلمات، عبارت‌ها، جملات و حروف همراه به دور از تکانه‌های عصبی نظیر دست و پا تکان دادن است. هر مهارتی که کودک فرا می‌گیرد باعث افزایش اعتماد به نفس و عزت نفس می‌شود و یادگیری مهارت‌های کلامی نیز از این دایره مستثنی نیستند و در گام اول به او هویت اجتماعی می‌دهند. در ضمن باعث می‌شود کودک در ارتباط با همسالان راحت‌تر و مطمئن‌تر باشد. در ضمن این مهارت‌ها در مدرسه و سایر کلاس‌های آموزشی مثل کلاس‌های ورزشی، موسیقی، فرهنگی و هنری و … به کار می‌آیند و به جهت ارتباط آسان‌تر با مربی و سایر همکلاسی‌ها باعث تسهیل در یادگیری سایر مهارت‌های غیرکلامی می‌شود.

راهکارهای تقویت فن بیان در کودکان

قبل از اینکه به پاسخ این سوال بپردازیم باید اشاره کنم بسیاری از خانواده‌ها گمشده‌های کودکی خود را در فرزندان خود می‌جویند و انتظار دارند فرزندشان از همان سنین کودکی، به خوبی یک بزرگسال حرف بزند، درسش را در فرمت یک فرد کنکوری بخواند، تمام آداب و اصول اجتماعی را رعایت کند، ورزش مورد علاقه‌اش با علاقه پدرش یکسان باشد و … در صورتی که این چنین نیست و هر کودک دارای مختصات، استعدادها و ویژگی‌های منحصر به فردی است که باید آنها را شناخت و روی آنها کار کرد. بنابراین اگر تصور کنیم با آموزش مهارت‌های فن‌بیان کودک قادر بود مثل مجریان رادیو سخن بگوید، همین الان از خواندن ادامه این یادداشت خودداری کنید! اما درخصوص راهکارهای تقویت مهارت‌های کلامی باید گفت بهترین گزینه، ایجاد تعامل و رابطه خوب با فرزندان است. پرهیز از تخریب و به کار بردن کلماتی مثل بی‌عرضه و …، عدم مقایسه کودک با همسالان، قصه‌گویی و خواندن کتاب، تماشای دسته جمعی تلویزیون تا در صورت ایجاد سوال کودک از شما پرسش داشته باشد، کاستن وابستگی کودک به والدین، بازی با کودک و … نیز در بهبود مهارت‌های کلامی کودک نقش دارند. نکته مهم اینکه اگر کودکی نمی‌تواند کلمه یا عبارتی را درست تلفظ کند، از اجبار یا تلاش برای اصلاح آن بپرهیزید. هیچ عجله‌ای برای یادگیری آن واژه یا عبارت نیست و کودک به مرور از اطرافیان یا تلویزیون و یا همسالان یاد می‌گیرد. فشار و اصرار بر یادگیری هر مطلبی نتیجه عکس دارد.

کلام آخر

اولین و مهمترین مهارتی که یک فرد در زندگی می‌آموزد مهارت‌ «سخن گفتن» است. در این خصوص داستان‌ها، احادیث، اشعار و جملات متعددی داریم و بسیاری از جنگ‌ها و درگیری‌های قومی و قبیله‌ای و حتی خانوادگی ماحصل عدم آشنایی با مهارت‌های کلامی است. ای کاش دست‌اندرکاران حوزه آموزش و پرورش کتابی در حوزه فن بیان و یا چندین سرفصل در این حوزه در کتاب‌های درسی بچه‌ها در مدارس و حتی دانشگاه‌ها بگنجانند تا دانش‌آموزان قبل از ورود به جامعه، به فنون و پیش نیازهای زندگی اجتماعی آشنایی پیدا کنند؛ و ای کاش دست‌اندرکاران و مسئولین امر به فعالیت این حوزه توجه ویژه داشته باشند. امید است خانواده‌ها نیز در آموزش برخی مهارت‌ها به فرزندان‌شان حساسیت بیشتری نشان دهند و با مطالعه و یا حتی تماشای برنامه‌ها و فایل‌های آموزشی، مقدمات تربیت فرزندانی مسئولیت‌پذیر، قانونمند و مبادی آداب تربیت کنند تا علاوه بر داشتن آینده‌ای روشن، نسلی پویا و بهنجار تحویل جامعه دهیم. به امید آن روز در پناه آفریننده کلام باشید.