جایگاه شهرداری‌ها در توسعه آینده‌محور

کمیل واعظی

توسعه در جوامع شهری فرایندی چند لایه با پیچیدگی‌های متنوع است. افراد، سازمان‌ها، نهادها و ادارات مختلفی در توسعه شهری در جنبه‌های مختلف دخیل هستند. اما در توسعه شهری نوین و مبتنی بر اصول و زیرساخت‌های اجتماعی، شهرداری‌ها به عنوان نهادهای محلی و مردم محور مسئولیت‌های گسترده‌ای در مدیریت شهری، ارائه خدمات عمومی و بهبود کیفیت زندگی شهروندان دارند. با افزایش شهرنشینی و چالش‌های پیچیده‌ای که با آن مواجه هستیم، نیاز به رویکردهای نوآورانه و آینده‌محور در مدیریت شهری بیش از پیش احساس می‌شود. توسعه آینده‌محور به معنای برنامه‌ریزی و اجرای راهکارهایی است که نه تنها به نیازهای فعلی شهروندان پاسخ می‌دهد، بلکه حفظ منابع، کاهش هزینه‌ها در آینده به دلیل ساخت زیرساخت‌ها، پایداری و رفاه نسل‌های آینده را نیز تضمین می‌کند.

اصول توسعه آینده‌محور را می‌توان در چند گام بررسی و تجزیه و تحلیل کرد. بدون شک یکی از مهم‌ترین اصول توسعه آینده‌محور، حفاظت از منابع طبیعی و کاهش تاثیرات زیست‌محیطی است که از آن به پایداری طبیعی یاد می‌شود. پایداری طبیعی شامل مدیریت منابع آب، کاهش آلودگی هوا، گسترش فضاهای سبز و استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر می‌شود. در چنین رویکردی هماهنگی و هم‌افزایی ادارات مختلف در کنار فرهنگ‌سازی عمومی، آینده‌ای سبز و روشن را به فرزندان این سرزمین نوید خواهد داد. دومین گام در توسعه آینده‌محور، عدالت اجتماعی است. توسعه آینده‌محور باید به محور عدالت اجتماعی توجه ویژه‌ای داشته باشد. این به معنای ارائه خدمات و امکانات به تمام اقشار جامعه بدون تبعیض و نگاه‌های غیرکارشناسی است. پروژه‌های شهری باید به گونه‌ای طراحی شوند که نیازهای همه افراد، مخصوصاً گروه‌های آسیب‌پذیر، حاشیه‌نشین‌ها، کودکان و … را در نظر بگیرند. یکی دیگر از مقولاتی که در این دست توسعه مورد توجه است، نوآوری و استفاده از فناوری‌های نوین است. استفاده از فناوری‌های نوین و نوآورانه می‌تواند به حل بسیاری از مشکلات و چالش‌های شهری کمک کند. شهرهای هوشمند با استفاده از اینترنت اشیاء، هوش مصنوعی و تحلیل داده‌ها می‌توانند بهره‌وری و کیفیت زندگی را بهبود بخشند و علاوه بر صرفه‌جویی در وقت و هزینه مردم، روند انجام امور را سرعت ببخشند. با وجود مشخص بودن دورنمای برنامه‌های توسعه محور، از اهمیت برنامه‌ریزی شهری هوشمند نباید غافل شد. شهرداری‌ها باید برنامه‌ریزی‌های خود را بر اساس داده‌ها و تحلیل‌های دقیق علمی انجام دهند و هر گونه برخورد احساسی، قومیتی، سیاسی، حزبی با توسعه آینده محور، فونداسیون و زیربنای توسعه را دچار خدشه و آسیب می‌سازد. استفاده از سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی (GIS) و داده‌های بزرگ (Big Data) می‌تواند به شناسایی مشکلات و فرصت‌های شهری کمک کند. همچنین، تدوین و اجرای طرح‌های جامع شهری بر اساس نیازهای محلی و با مشارکت فعال شهروندان، می‌تواند تضمین‌کننده موفقیت در پروژه‌های کوچک و بزرگ شهری باشد. چرا که مشارکت شهروندان و توسعه فرهنگ عمومی در جذب مشارکت‌های مردمی در این رویکرد نقشی حیاتی ایفا می‌کند. در حقیقت یکی از کلیدهای موفقیت در توسعه آینده‌محور، مشارکت فعال شهروندان در فرایند تصمیم‌گیری و اجرای پروژه‌ها است. شهرداری‌ها باید بستری فراهم کنند تا شهروندان بتوانند نظرات و پیشنهادات خود را بیان کنند و در شکل‌دهی به آینده شهر نقش ایفا کنند. این امر می‌تواند از طریق برگزاری جلسات مشورتی، نظرسنجی‌های آنلاین و ایجاد سیستم‌های بازخورد مؤثر صورت پذیرد. ناگفته نماند در سال‌های اخیر، بسیاری از شهرها در سراسر جهان به سوی توسعه آینده‌محور حرکت کرده‌اند. به عنوان مثال، شهر کپنهاگ در دانمارک با تمرکز بر حمل و نقل پایدار و استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر موفق به کاهش قابل توجهی در انتشار گازهای گلخانه‌ای شده است. همچنین شهر سنگاپور با بهره‌گیری از فناوری‌های هوشمند و بهبود زیرساخت‌های دیجیتال، به یکی از پیشروترین شهرهای هوشمند جهان تبدیل شده است و دورکاری در این کشور به معنای واقعی آن در حال پیگیری و اجراست. اما با وجود تبعات مثبت این رویکرد ما شاهد چالش‌هایی در این حوزه هستیم. از جمله این چالش‌ها می‌توان به کمبود منابع مالی، مقاومت در برابر تغییر و نیاز به تغییر فرهنگ سازمانی در شهرداری‌ها اشاره کرد. با این حال، فرصت‌های فراوانی نیز وجود دارد که می‌تواند به تسریع روند توسعه کمک کند. دسترسی به فناوری‌های نوین، افزایش آگاهی عمومی و حمایت دولت‌ها از مهم‌ترین عوامل موفقیت در این مسیر هستند. در خاتمه باید اذعان داشت توسعه آینده‌محور در شهرداری‌ها نه تنها یک ضرورت بلکه یک فرصت بزرگ برای افزایش بهبود کیفیت زندگی و توسعه زیرساخت‌های شهری است. با توجه به اصول پایداری محیطی، عدالت اجتماعی و بهره‌مندی از نوآوری، شهرداری‌ها می‌توانند به سوی آینده‌ای روشن و پایدار حرکت کنند. مشارکت فعال شهروندان و استفاده از فناوری‌های نوین از مهم‌ترین عوامل موفقیت در این راه هستند. امید است که با جدی گرفتن این رویکرد و بهره‌مندی از تجارب کارشناسان و کشورهای پیشتاز در این حوزه، علاوه بر تامین رفاه ساکنان کنونی، شهرهای آبادتر و پایدارتری برای نسل‌های آینده فراهم سازیم.