تلاش تاثیر گذاران برای حفظ باغستان سنتی قزوین

اشاره

«سمیه مراقی» کارشناس ارشد مرمت بناها و بافت‌های تاریخی و مدیرعامل انجمن «دوستداران یادمان‌ها» است که در حوزه‌ی فعالیت‌های تخصصی بیشتر پیرامون موضوعات پژوهشی همچون «شیوه‌های استحصال آب در شهر قدیم قزوین»، «معماری بومی» و «معماری دست‌کند» فعالیت دارد و در حوزه‌ی فعالیت‌های داوطلبانه و سازمان‌های مردم نهاد به تبع شرایط، موضوعات مختلفی ازجمله باغستان را پیگیری می‌کند. وی به تازگی توانسته است با ارائه طرحی با موضوع «حفاظت از باغستان» جایزه جهانی فرهنگ و طبیعت موسسه فرهنگی ایکوموس در سال 2022 را دریافت کند. آنچه در ادامه می‌خوانید حاصل گفت‌و‌گو با این پژوهشگر است تا شما مخاطبان فرهیخته را بیشتر با طرح خلاق وی آشنا کند. امید است با بکارگیری و اجرایی شدن آن، روند تخریب باغستان سنتی گرفته شود و این میراث گرانبها حفظ و به دست نسل‌ها بعدی برسد.

ـ در ابتدا در مورد اهداف و محتوای این طرح توضیح بدهید و اینکه به چه موضوعاتی پرداخته شده است؟

طرح «حفاظت از باغستان» به دنبال برقراری تعامل بین جامعه‌ی باغداران و کشاورزان و سایر نهادهای شهری توسط تیمی متشکل از انجمن‌ها و باغ‌دارها و کشاورزان با ایجاد بسترهای اجتماعی، فرهنگی و هنری از طریق اجرای انواع برنامه‌های تسهیل‌گری و توانمندسازی و در نهایت کمک به تشکیل انجمن محلی (CBO) مرتبط با باغستان است.

ـ تعامل توسط چه گروه‌ها و یا افرادی ایجاد می‌شود؟

این تیم متشکل از نمایندگان انجمن‌های فعال در حوزه‌های مرتبط با باغ‌های تاریخی شهر است که شامل محیط زیست، میراث فرهنگی ملموس و ناملموس و سایر فعالین می‌شود که به باغ‌دارها و کشاورزان کمک خواهند کرد تا با برگزاری رویدادهای اجتماعی، فرهنگی و هنری شهروندان و اهالی شهر را نسبت به دارایی‌های فرهنگی خود آگاه نمایند شاید از این طریق میزان تخریب‌های عمدی باغ‌ها کاسته شود.

در واقع برقراری تعامل بین جامعه باغداران و کشاورزان شهر و سایر نهادهای شهری با ایجاد بسترهای اجتماعی، فرهنگی و هنری از طریق اجرای انواع برنامه‌های توانمندسازی از اهداف و برنامه‌های این طرح است.

ـ جدا از مباحث تئوری آیا این طرح قابلیت اجرا در قزوین را دارد؟

ماهیت طرح، میدانی و اجرایی است و به همین امر نیز کمک خواهد کرد. یعنی طرح تلاش دارد تا زمینه‌هایی را برای مشارکت گروه‌های مختلف فراهم سازد. اما نکته‌ی متمایز اینجاست که تمامی ارکان طرح با محوریت و راهبری باغداران پیش خواهد رفت.

ـ میراث فرهنگی قزوین درخواستی برای استفاده از این طرح داشته است؟

بله، اداره‌کل میراث فرهنگی قزوین آمادگی خود را برای پیشبرد برنامه‌های این طرح اعلام کرده است. اما اجرایی شدن این طرح نیازمند یاری تمامی اشخاص، نهادها، ارگان‌ها و سازمان‌های دخیل در موضوعات شهر است. باغداران و کشاورزان به‌عنوان مالکان و صاحبان این باغ‌‌‌ها باید در اجرا و پیشبرد طرح مشارکت داشته باشند. سازمان میراث فرهنگی و سازمان محیط‌زیست به عنوان متولیان حفاظت این باغ‌ها و انجمن‌های محلی شهر به‌عنوان کسانی که در روند پیشبرد برنامه‌ها و اهداف به ما یاری خواهند رساند باید حضور و مارکت داشته باشند.

ـ همان طور که گفتید انجمن‌ها و باغداران نقش مهمی در اجرای طرح شما دارند؛ کمی در مورد این موضوع توضیح دهید و اینکه آیا انجمن‌ها و باغداران باید آموزش خاصی برای مشارکت ببینند؟

بله، مهم‌ترین نهادهایی که در این طرح با آن ها تعامل خواهد شد تا مشکلات، محدودیت‌‌ها و موانع ایجاد شده از دیدگاه آن‌ها استخراج و در نهایت تسهیل شود، در گام اول باغداران و کشاورزان خواهند بود.

تلاش می‌شود تا از طریق تعامل و گفت‌وگو به سمت تشکیل یک انجمن محلی (CBO) پیش برویم. از سوی دیگر با شهروندان و مدیریت شهری که در روند حفاظت باغ‌ها نقش دارند، گفتگو می‌شود و در نهایت فضاهای مشترکی برای رسیدن به نتیجه و تعیین سیاست‌های مطلوب جهت حفاظت از باغ‌ها تشکیل خواهد شد که طبیعتا ایجاد فضاهای اشتراکی نیاز به آموزش و تسهیلگری و صرف زمان دارد.

ـ با توجه به اینکه سال‌ها در حوزه‌ی انجمن‌های مردم نهاد میراث فرهنگی فعالیت داشته‌اید، فعالیت این انجمن‌ها را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

اگر منظورتان از فعالیت انجمن‌ها در اینجا فعالیت در حوزه‌ی باغستان است، باید بگویم در سال‌های گذشته فعالیت‌ها با انرژی مثبت و خوبی آغاز شد و انجمن‌های شهر فعالیت‌های قابل دفاعی در حوزه‌ی باغستان انجام داده‌اند که قابل تقدیر و ستایش است. هرچند در مواردی نقدهایی هم بر نحوه‌ی برخی از فعالیت آن‌ها وارد می‌دانم.

ـ طرح شما به احیا و حفظ باغ‌ها کمک می‌کند و آیا برای احیای آن زمان خاصی در نظر گرفته شده است؟

در زمان‌بندی ارائه شده، در حدود دو سال برای تبیین و اجرایی شدن طرح لحاظ شده است؛ تهیه طرح‌های حفاظتی که با مشارکت مستقیم باغداران و کشاورزان تدوین خواهد شد. در این طرح‌ها که با جزئیات اجرایی همراه خواهند بود، دیدگاه و تجربه‌های باغداران و کشاورزان در اولویت قرار می‌گیرد.

اجرای برنامه‌های فرهنگی ـ هنری در سطوح مختلف شهر جهت خلق بسترهایی برای آشنایی عمومی شهروندان با ارزش باغ‌ها و جلب مشارکت آن ها برای حفاظت از این باغ‌ها  از جمله مواردی است که در نظر گرفته شده است.

ـ با توجه به اینکه قسمت عمده‌ای از آسیب‌های وارد شده به باغ‌های قزوین به دلیل طرح‌های عمرانی و عدم توجه دستگاه‌های مختلف اداری می‌باشد، آیا برای رفع این مشکل راه‌حلی دارید؟

با اجرایی شدن طرح، بخش‌هایی از این مشکلات مرتفع خواهد شد، چرا که مشارکت باغداران به کمک دانش متخصصان زمینه‌ساز، منجر به انجام طرح‌های پایدار در باغستان خواهد شد.

تاثیر کوتاه مدت اجرای این پروژه کاهش دغدغه‌ی باغداران خواهد بود. مشکلاتی که در بسیاری از مواقع به ‌دلیل نادیده انگاشتن دیدگاه و نظرات مالکان و باغداران در اجرای طرح‌ها ایجاد شده است. در بلندمدت اما اجرای موفقیت‌آمیز این طرح منجر به هم‌افزایی و ایجاد ساختاری قانونی در دل باغداران و کشاورزان خواهد بود که دیگر آگاه به اهمیت فعالیت خود بوده و مطالبه‌گر هستند.

ـ اجرای طرح به گردشگری قزوین کمک می‌کند؟

این طرح، راه‌حل حفاظت از باغستان را گردشگری نمی‌داند اما پایبند است که حفاظت از باغستان به‌صورت غیرمستقیم می‌تواند تاثیرات مثبتی بر گردشگری شهر داشته باشد. انواع محصولات و فرآورده‌های مرتبط با باغستان و روایت‌های هم‌پیوند بین شهر و باغستان از ظرفیت‌های گردشگری مرتبط با باغستان است.

ـ قطعا برای اجرای طرح نیازمند یک ساختار هستید؛ برای این موضوع چه برنامه‌ای در نظر گرفته‌اید.

انجمن‌های محلی فراخوانده شده و معتمدین در قالب یک تیم‌ مشاوره‌ای و اجرایی (انجمن‌های حوزه محیط‌زیست، انجمن‌‌های حوزه میراث‌ فرهنگی ملموس و ناملموس) تلاش می‌کنند تا با مشارکت باغداران و کشاورزان مشکلات را استخراج و دسته‌بندی کنند. در نهایت این انجمن‌ها با همکاری انجمن محلی باغ‌‌دارها (که با پیگیری ما جایگاه قانونی و تعریف شده خواهند یافت) از سایر نهادهای متولی مطالبه‌گری می‌کنند. این اقدامات در بازه زمانی یک سال منجر به نتایج اولیه خواهد شد و تاثیر مثبت خود را نمایان خواهد کرد. به تاثیر از این نتایج باغ‌داران و کشاورزان به ایجاد اقدامات دیگر امیدوار خواهند شد.

ـ در خاتمه بگویید با توجه به تمامی آسیب‌‌های که در سال‌های اخیر به باغستان وارد شده آینده‌ی باغستان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

بدیهی است که وضعیت باغستان وابستگی مستقیم و بی‌واسطه به خواسته‌های باغداران، سیاست‌گذاری‌‌های مدیریت شهری و ارگان‌ها و نهادهای دولتی دارد.

در اختیار داشتن این جایزه فرصتی را فراهم می‌کند تا همه افرادی که به ‌نظر می‌آید می‌توانند در این فرآیند تاثیرگذار باشند، دور هم گرد بیایند و هرکسی به آفرینشی دست بزند. متخصصان در کنار باغ‌داران و کشاورزان می‌نشینند و به بیان نظریات می‌پردازند و در جای جای شهر هنرمندان و افراد تاثیرگذار شهر به آفرینش‌هایی در زمینه‌ی باغ‌ها و باغ‌دارها دست می‌زنند.