بوی زر، بوی قُماش، بوی پول!

امید مافی

اینجا که من با همه وسوسه‌هایم ایستاده‌ام، بازار تاریخی قزوین است. اینجا که زندگی به طرز عجیبی جریان دارد و خرده‌ریز روزها به شب سنجاق می‌شود تا بوی طلوع جای بوی غروب را بگیرد. اینجا که من ایستاده‌ام در غلغله صداها و نگاه‌ها قزوین کمی تا قسمتی دیوانه شده و می‌غرد و اندوه و شادمانی را چون ذرات معلق در هوا می‌پراکند. اندوه سهم کسانی است که دست خالی بازار را ترک می‌کنند و طرب سهم کسانی که با دست پر بازار را به مقصد ماشین‌ها و خانه‌های خود ترک می‌کنند.

دم عصر، بازار قزوین و فروشندگانی که دستانشان بوی زر تازه می‌دهد، بوی قماش و بوی پول که اگر نباشد یک جای کار می‌لنگد و خوردن و آشامیدن سخت می‌شود. در بازار جای سوزن انداختن نیست و مردی با گردن‌بند بدلی بر گردن داد می‌زند و کیسه بزرگ می‌فروشد تا از دست کیسه‌های کوچک خلاص شوند و زندگی را برای مردی که یکسر تاریک است روشن کنند. آنسوتر جوانی از خجالت آب می‌شود، وقتی در ته جیبش اثری از اسکناس پیدا نمی‌کند و با عذرخواهی جنس را عودت می‌دهد.

بازار در قلب شهر قزوین به عنوان یکی از عناصر گردشگری و فرهنگی شناخته می‌شود و حرف برای گفتن زیاد دارد. این بازار که در دوران صفویه ساخته شده، نمونه‌ای از معماری و فرهنگ تجاری و اجتماعی ایران در دوره‌های مختلف تاریخی است. بازار قزوین با طراحی منظم و کارکردهای متنوع، همچنان به عنوان یک مرکز تجاری فعال و مهم در  شهر به کار می‌رود.

* گلی به جمال صفویان

بازار قزوین در دوران صفویه و به دستور شاه عباس اول ساخته شد و به‌عنوان یکی از کانون‌های تجاری مهم ایران در آن دوران شناخته می‌شد. قزوین که در آن زمان پایتخت ایران بود، از موقعیت جغرافیایی مهمی برخوردار بود و بازار قزوین نقش کلیدی در تجارت داخلی و خارجی ایفا می‌کرد. این بازار در مسیر راه ابریشم و مسیرهای تجاری بین‌المللی قرار داشت و به همین دلیل بازرگانان بسیاری از مناطق مختلف ایران و کشورهای همسایه به این بازار می‌آمدند.

هندسه بازار قزوین دارای ویژگی‌های معماری خاصی است که آن را از سایر بازارهای ایران متمایز می‌کند. معماری بازار قزوین با استفاده از طاق‌ها، گنبدها و کاربندی‌های خاص طراحی شده است. به گفته مهندس پیش بین آرشیتکت بومی برخی از ویژگی‌های برجسته معماری این بازار عبارتند از: گنبدها و طاق‌ها کاروانسراها، سرستون‌ها و… بازار قزوین به‌ویژه در بخش‌های مرکزی و ورودی‌ها، دارای گنبدهای بزرگ و طاق‌های بلند است که به ایجاد فضای گسترده و روشن در داخل بازار کمک کرده است. در طول بازار نیز چندین کاروانسرا و سرا وجود دارد که برای اسکان مسافران و بازرگانان استفاده می‌شده است. این کاروانسراها علاوه بر خدمات تجاری، به‌عنوان مکان‌هایی برای استراحت و انجام معاملات بزرگ در نظر گرفته می‌شدند.

اما سرستون‌های زیبا و تزئینات سنگی در بازار قزوین از ویژگی‌های منحصر به فرد معماری این بازار هستند که نمایانگر هنر معماری ایران در دوره‌های مختلف است. همچنین استفاده از نور طبیعی در طراحی بازار از دیگر ویژگی‌های بارز آن است. به کمک گنبدها و پنجره‌های بلند، نور به راحتی وارد فضای بازار می‌شود و آن را روشن و مطبوع می‌کند.

به گفته یک تاریخ نگار بازار قزوین به چندین بخش تقسیم شده که هر بخش در گذشته کارکرد خاصی داشته است که از جمله آنها می‌توان به بازار زرگرها اشاره کرد. جایی که طلا و جواهرات و صنایع دستی فلزی به فروش می‌رسید و همچنان تنور آن پرحرارت است. بازار پارچه‌فروشان یا بزازان که مخصوص فروش انواع پارچه و منسوجات مختلف بود و بازار کفاش‌ها و صنعتگران چرمی که در آن‌ها انواع محصولات چرمی و کفش عرضه می‌شد و بالاخره بازار مواد غذایی و ادویه‌جات که مکانی برای فروش محصولات کشاورزی، ادویه‌جات و سایر مواد خوراکی بوده و هست.

* بازار و نقشی فراتر از تصور

بازار قزوین علاوه بر نقش تجاری، دارای اهمیت فرهنگی و اجتماعی زیادی نیز بوده است. در گذشته، این بازار به عنوان مکانی برای تبادلات فرهنگی، مذاکرات تجاری، و ملاقات‌های اجتماعی محسوب می‌شد. بسیاری از ملاقات‌های اجتماعی و مذاکرات سیاسی در این بازار انجام می‌شد و همچنان به عنوان مرکز تجمع مردم برای انجام امور روزمره و تجاری مورد استفاده قرار می‌گرفت. به گفته دکتر ذاکری، تاریخ‌نگار بازار قزوین در دوران صفویه و حتی پس از آن، نقش مهمی در تجارت داخلی و بین‌المللی ایران ایفا می‌کرد. به دلیل موقعیت جغرافیایی قزوین، این بازار ارتباطات تجاری زیادی با کشورهای آسیای میانه، هند و عثمانی برقرار کرده بود. از طریق این بازار، کالاهایی مانند پارچه‌ها، ادویه‌ها، ابریشم، شکر و فلزات به ایران وارد و از آن صادر می‌شد.

اما بد نیست بدانید بازار قزوین با توجه به قدمت طولانی خود، در طول زمان نیاز به بازسازی و مرمت داشته است. در سال‌های اخیر، تلاش‌های زیادی برای حفظ و مرمت این بازار تاریخی انجام شده است تا همچنان به عنوان یکی از مراکز فرهنگی و تجاری شهر قزوین باقی بماند. این بازسازی‌ها به نحوی انجام شده‌ که معماری تاریخی بازار حفظ شده و همزمان با نیازهای مدرن زندگی شهری هماهنگ باشد.

آنچه مسلم است اینکه بازار تاریخی قزوین که به‌عنوان یک مرکز تجاری، فرهنگی و اجتماعی، جایگاه ویژه‌ای در تاریخ ایران دارد، با معماری منحصر به فرد خود، بخش‌های متنوع تجاری، و نقش کلیدی در دوران صفویه و پس از آن، همچنان به عنوان یکی از جاذبه‌های مهم گردشگری و فرهنگی در ایران شناخته می‌شود. این بازار نه تنها به‌عنوان یک مکان تجاری، بلکه به‌عنوان گنجینه‌ای از تاریخ، فرهنگ و هنر ایرانی در دل شهر قزوین قرار دارد، و این‌گونه است که زندگی در چارسوق ادامه دارد وقتی آفتاب روی زمین پهن می‌شود و پیشه‌وران دخل‌های خود را با تراول‌های صورتی پر کرده و خدابرکتی بدرقه راه خریداران می‌کنند.

نکته؛ چون گزارش بازار حجمش زیاد است، دو باکس دیگر را این شماره کار نمی‌کنیم