بلای ناگهانی لخته‌ی خون!
- شناسه خبر: 25738
- تاریخ و زمان ارسال: 13 آذر 1402 ساعت 07:45
- بازدید :
ترجمه و تدوین: ا. امیر دیوانی
اشاره:
گاه به گوشمان می‌رسد شخصی ناگهان بر اثر لخته شدن خون در رگ‌ها و گرفتگی عروق فوت کرده است! آمبولی ریه یکی از سه عامل کشنده‌ی بزرگ قلبی و عروقی است. سکته‌های قلبی، مغزی و آمبولی ریه سه عامل عمده‌ی مرگ و میر افراد هستند. سالیانه صدها هزار مرگ و میر حاصل از «ترمبوآمبولی ریه» در پاره‌ای سرزمین‌ها همچون آمریکا رخ می‌نماید. کلاً در جهان میلیون‌ها تن به ترمبوز وریدهای عمقی پا دچار می‌شوند. میزان کشندگی ترومبوآمبولی ریه از مقدار کشندگی انفاکتوس فزونتر است. آنانی که به آمبولی ریه مبتلا می‌گردند، 15 درصد با مرگ روبه‌رو می‌شوند. این اتفاق چگونه روی می‌دهد؟ چه عواملی سبب میگردد کسی در معرض خطر ابتلا به لخته شدن خون قرار گیرد؟ دکتر حسن آقاجانی، فوق تخصص قلب و عروق و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران به این سوالات پاسخ داده‌اند.
از چه رو یک لخته خونی ناگهان باعث انسداد رگ‌های ریه می‌شود؟
عموما امکان دارد عوامل گوناگونی به لختگی خون در وریدهای عمقی پا و لگن بیانجامد. حرکت کردن و فعالیت بعد از لخته شدن خون موجب به جریان درآمدن آن گشته و به بطن راست قلب راه می‌یابد. تحت این شرایط موقعی که خون می‌خواهد به درون ریه‌ها پمپاژ شود، لخته وارد عروق وریدی میگردد و مسیر جریان خون به طرف شش‌ها را مسدود می‌کند. به علت باریکی رگ‌های خونرسان به ریه، لخته‌ی متحرک در اینجا گیر می‌افتد و سکته‌ی قلبی پیش می‌آید.
عوامل اصلی لخته شدن خون
مجموعه‌ای از عوامل خطرآفرین در پیدایش لخته‌ی خون اثر دارند، ولی کلا سه عامل اساسی در بروز لخته‌ی خون در سیاهرگ‌ها موثرند؛ ایستایی و تجمع خون در ورید، افزایش وضع انتقادپذیری و آسیب جدار داخلی رگ؛ که هر یک از این عوامل احتمال پیدایی لخته در وریدها را می‌افزاید.
سایر عوامل دخیل در خون لختگی
عوامل گوناگونی به لخته شدن خون در رگ‌ها منتهی می‌گردند که بی‌شک مهار شدنی‌اند و می‌شود از پدید آمدنشان جلوگیری کرد. یکی از این موارد فربه‌ای است. تفاوت نمی‌کند فرد پیر یا جوان باشد، چرا که چاقی ممکن است عاملی جهت لخته شدن خون به حساب آید.
عامل دیگر استعمال دخانیات است. ضمنا از نشانه‌های (سندرم) سوخت وساز، پر فشاری خون و اختلالات چربی خون است که سبب فزونی خطر لخته شدن خون می‌شوند. کسانی که از گوشت قرمز بیشتر استفاده می‌کنند و در وعده‌های غذایی‌شان ماهی و سبزی‌های کمتری می‌خورند، بیشتر در خطرند.
خوشبختانه کلیه‌ی این موارد مهار شدنی و قابل جلوگیری‌اند. برخورداری از برنامه‌ی غذایی مناسب، ترک سیگار و مهار فشار خون و چربی در زمره‌ی اعمالی است که شخص می‌تواند با رعایت آن‌ها از پدید آمدن لخته‌ی خون پیشگیری کند.
با این همه، سایر عوامل هم اثربخش‌اند که مهار شدنی نیستند. مثلا همزمان با افزایش سن، احتمال ایجاد لخته‌ی خون بیشتر می‌شود. سالمندان به سبب اشکالات عروقی در لایه‌های داخلی رگ، رسوب عوامل خطرساز، بی‌تحرکی بیشتر و نداشتن برنامه‌ی غذایی و چاقی؛ اکثراً با خطر ابتلا به آمبولی ریه روبه‌رو اند.
جوانان نیز کم در معرض چنین خطری نیستند. از طرف دیگر، عوامل محیطی نظیر آلودگی هوا، عفونت‌ها، امراض مزمن ریوی و نارسایی‌های قلبی هم در زمره‌ی عواملی هستند که در خون‌لختگی تاثیر دارند.
چه افرادی بیشتر در معرض لخته شدن خون قرار دارند؟
خانم‌های باردار مستعد ایجاد لخته‌ی خون و نهایتا ترومبوآمبولی ریه‌اند، چون نه تنها انعقادپذیری خون در دوران حاملگی اضافه میگردد بلکه افزایش حجم رحم باعث می‌شود بازگشت خون از رگ‌های پا با تاخیر انجام پذیرد. در نتیجه خون در پاها و ریه‌های عمقی پا، به‌ویژه لگن تجمع یافته و نیز جریان خون کند می‌شود.
همچنین افرادی که تحت اعمال جراحی‌های ارتوپدی یا لگن واقع شده‌اند به علت بستری شدن و بی‌تحرکی درازمدت، احتمال دارد به این مشکل مبتلا شوند. بنابراین، معمولا در بیمارستان‌ها از شیوه‌هایی به منظور جلوگیری از لخته شدن خون در پا استفاده می‌شود.
مثلا تجویز داروهای ضد انعقاد خون یا سود جستن از ابزاری که به پا بسته می‌شود تا خون در رگ‌ها باقی نماند. به طور کلی هر قدر افراد استراحت‌های مطلق و بدون حرکت داشته باشند، احتمال لخته شدن خون در آن‌ها بیشتر است و از همین روی، به بیماران توصیه می‌شود در اولین فرصت از تخت پایین بیایند و راه بروند.
علایم ترومبوآمبولی
امکان دارد بر حسب مقدار و اندازه‌ی لخته‌ی خون، نشانه‌های متفاوتی در بدن مشاهده شود؛ به طور مثال احتمالا شخص ناگهان به سنکوپ یا اختلالات هوشیاری، تنگی نفس شدید، افت فشار خون و افزایش ضربان قلب دچار گردد. البته ممکن است به شکل درد قفسه‌ی سینه نیز پدیدار شود. گه‌گاه خون درون سیاهرگ‌های عمقی پا، مخصوصا ناحیه‌ی لگن لخته میگردد و در جریان چرخشی خون، عروق ریوی را مسدود نماید و حتی به مرگ فرد بیانجامد که در این صورت چنانچه به مرگ منجر نشود، اما درمان‌های مناسب و به‌هنگام انجام نگیرد، بخشی از عملکرد ریه مختل می‌شود.
تاثیر امراض پیش زمینه‌ای بر ایجاد لخته‌ی خون
پاره‌ای بیماری‌ها سبب می‌شوند به صورت توارثی (ژنیتک) استعداد خون‌لختگی در بدن اشخاص افزایش یابد. در حقیقت شماری از عوامل در تن انسان، موجب پیشگیری از این امر می‌شود. هرگاه مقدار این موارد در بدن فرد کاهش یابد، احتمال لخته شدن خون بیشتر می‌شود. از دیگر سو، موادی در بدن هستند که به لخته شدن خون می‌انجامند. چنانچه میزان‌شان زیاد شود، همچنان امکان لخته شدن بیشتر است.
آیا فشار روانی (استرس) به لخته شدن ناگهانی منتهی میگردد؟
اگر چه فشار روحی (تنش) قادرست مستقیما یا غیر مستقیم بر بروز امراض قلبی و عروقی اثر نهد، ولی عامل لختگی نیست.
آماری از شمار مرگ و میر ناشی از ترومبوآمبولی ریه در ایران
شوربختانه آمار دقیق و ثبت شده‌ای در این مورد نیست، لکن بررسی‌هایی که در بیمارستان‌ها صورت گرفته، نمایان ساخته که عموما اقدام‌های لازم جهت پیشگیری از لخته شدن خون پس از اعمال جراحی رعایت نمی‌گردد. این موضوع در جلسه‌های کمیسیون پزشکی قانونی و نظام پزشکی به عنوان علت مرگ پس از عمل جراحی مکررا مطرح میگردد. متاسفانه موارد فوت ناشی از ترومبوآمبولی ریه کم نیست.
توصیه‌هایی به مسافران سفرهای طولانی
به افرادی که ناچارند در طول سفر به مدت طولانی در وسایل نقلیه خاصه هواپیما بنشینند، گوشزد می‌کنیم که در معرض خون لختگی‌اند، زیرا خونشان به خاطر بی‌تحرکی در اندام تحتانی و لگن تجمع یافته و لخته می‌شود. همین که فرد از جای برخیزد و خون جریان یابد، لخته‌ی تشکیل شده باعث ترومبوآمبولی ریه میگردد. این خطر به ویژه در افراد چاق، سالمندان و سیگاری‌ها فزون‌تراست. در ضمن بانوان حامله یا خانم‌هایی که قرص‌های ضد بارداری مصرف می‌کنند، باید به این موضوع بیشتر توجه کنند.
چاره‌ی کار چیست؟
در ازای هر دو ساعت افزایش زمان بی‌تحرکی، خاصه در مسیرهای طولانی، خطر ایجاد ترومبوآمبولی ریه 18% درصد اضافه می‌شود. به همین جهت توصیه میگردد همه در طول سفر، خویش را حرکت دهند، ماهیچه‌های ساق پا را منقبض نمایند و حتی در صورتی که می‌توانند راه بروند. این کار موجب کاهش میزان ایجاد ترومبوآمبولی در وریدها گردد. اگر خون غلیظ باشد، احتمال لخته شدن خون بیشتر می‌شود. به همین علت مصرف آب و مایعات توصیه می‌شود، زیرا به تقلیل غلظت خون یاری کرده و در نتیجه احتمال بروز ترومبوآمبولی ریه را می‌کاهد.
خون لختگی در پاهای سالم
در پاهای افرادی که به عللی همانند بیماری‌ها، عمل جراحی یا آسیب‌دیدگی به مدت درازی بستری می‌شوند، تشکیل لختگی خون زیاد است.
این مرض، لخته شدن ژرف وریدی (سیاهرگی) نامیده می‌شود و در صورتی که لخته‌ی خون آزاد وارد ریه‌ها شود، احتمالا مرگ و میر در پی دارد. بیماری یاد شده سالانه 000/200 تن را به کام مرگ می‌کشاند و تلفات جانی حاصل از آن، چه بسا از ایدز و سرطان پستان نیز فرون‌ترست. خوشبختانه مرض مزبور، در بسیاری موارد قابل پیشگیری است. چنانچه خود یا یکی از نزدیکان‌تان به مدت مدیدی بستری هستید؛ با پزشک معالج‌تان پیرامون چگونگی جلوگیری از بیماری مورد بحث رابزنی نمایید.
خواب، عامل دیگر بیماری
کم خوابی، تندرستی آدمی را به مخاطره می‌افکند، اما آیا پرخوابی هم این خطر را داراست؟
پژوهشی که به تازگی در دانشگاه هاروارد صورت پذیرفته، حاکی از آن است که خطر ابتلا به مرض قلبی در زنانی که شبانگاهان 5 ساعت یا کمتر می‌خوابند و کسانی که مدت زمان خوابشان 9 ساعت است، به ترتیب 38 و 45 درصد بیش از آنانی است که 8 ساعت می‌خوابند.
مدت زمان خوابتان را نکاهید؛ چرا که پژوهندگان هنوز نمی‌دانند که آیا 9 ساعت خواب گروه دوم همیشگی و مداوم بوده یا بر اثر اختلال دچار وقفه شده است. به هر جهت اگر نگران عادات خواب خود هستید، به پزشک معالج رجوع کنید.
پی‌نوشت‌ها
1ـ فارسی: مقدم جو، طیبه: «رکود خون در راسته‌ی رگ»، روزنامه‌ی جام جم، ت. 21 ـ 1 ـ 93
2ـ انگلیسی: ماه‌نامه‌ی Readers Digest
