بلای خون لختگی!!

ترجمه و تدوین: ا. امیر دیوانی

اشاره:

موقعی که لخته (یا ترومبوس) در سیاهرگ (ورید) عمقی و معمولاً در پا یا لگن خاصره تشکیل می‌شود، برگشت خون به قلب را بند می‌آورد. امکان دارد تکه‌هایی از لخته به ریه‌ها راه یافته و آمبولیسم ریوی به وجود آورد و به مرگ بیانجامد. اخیراً معلوم شده است «دی‌وی‌دی» یعنی خون لختگی سیاهرگ (ورید) عمقی در پروازهای طولانی پدید می‌آید و آن در صورتی است که به سرنشینان هواپیما طی سفر به اندازه‌ی کافی حرکت نکنند.

خون لختگی سیاهرگ (ورید) عمقی

نشانه‌ها:

— درد شدید در بزمه (پشت) ساق پا (یا قسمت تحتانی شکم)

— آماس (ورم) و سفتی ناحیه‌ی مبتلا (آسیب دیده)

— سرخی‌پوست (بالای لخته‌ی نرمه‌ی ساق پا)

— گرم شدن پوست، احساس درد بدون لطمه دیدن، گرفتگی در محل لخته شدن

— در خون لختگی (آمبولی) ریه، می‌توان به تنگی نفس، سرفه‌ی بی‌دلیل، افزایش ضربان قلب، احساس درد در قفسه‌ی سینه و احساس خستگی اشاره داشت.

توجه:

روز پیش از پرواز، آمیزه (مخلوطی) از عصاره‌های میوه‌ها و سبزی‌های تازه‌ی فشرده بنوشید.

درمان‌ها

طبیعت درمانی

ورزش مرتب جهت کاهش وزن به علاوه‌ی رعایت توصیه‌های غذایی و نیاز به جذب بسنده‌ی مایعات، نوعی پیشگیری به شماره می‌آید. آب شیر یا آب معدنی، ایده‌آل است. هدف از مداوای خون لختگی سیاهرگ عمقی، معالجه‌ی متداول و سنتی توام با آب درمانی (شست‌وشوی دست و پا)، استفاده از پارچه و فشردن روی نقطه‌ی آسیب دیده (کمپرس) و کاربرد و ضماد است.

مواد کانی (معدنی) و ویتامین‌ها

به منظور دستیابی به تندرستی بهینه، از برنامه‌ی غذایی طبیعی مشتمل بر میوه‌ها و سبزی‌های تازه، دانه‌ها، میوه‌های مغزدار، غلات، حبوبات، و نان سبوس‌دار به انضمام غذاهای شیری پیروی کنید. هر چند طی 24 ساعت پیش از مسافرت و در خود پرواز، پرهیز از باده‌گساری و اغذیه‌ی سرشار از چربی زیاد بپرهیزید و در عوض عصاره‌های میوه و سبزی فشرده فوق‌العاده مهم است. به آب سیب و هویج، کرفش بیفزایید تا به زدودن مایعات اضافی کمک نماید (و مانع آماس گردد)، افزودن کاهو به خاطر ویژگی‌های آرام بخشش و کمی بولاغ‌اونی (شاهی آبی) یا اسفناج نیز در این مرحله سود بخش است. اندکی چاشنی (سُس) «ووستر» (مرکب از سرکه و سویا) عصاره‌های سبزی را خوش طعم‌تر می‌کنند؛ میخک، دارچین یا جوزا نیز این خاصیت را دارند.

پزشکان تقریبا مقادیر زیادی ویتامین «ایی» را جهت درمان آنژین یا مراقبت از شریان‌های اکلیلی (تاجی) تجویز می‌کنند، بنابراین، مقدارهای متعارف آن را می‌توان سودمندانه همراه با سلنیوم به سایر پاداکسنده‌ها (آنتی‌ اکسیدان‌ها)ی اصلی، بتاکاروتن (ویتامین آ)، ویتامین‌های ب ـ کمپلکس، ویتامین «ث» توام با بیوفلاویندها، ویتامین «د»، منیزیون، کلسیم و فسفر اضافه کرد.

نبات‌شناسی

عصاره‌ی خزه‌ی ایرلندی را که گیاه‌خواران به جای سریشم (ژلاتین) به کار می‌برند، می‌شود جهت تقلیل خطرات انواع خون لختگی‌ها استفاده کرد.

رایحه درمانی

روغن مشت و مال (ماساژ) مخصوص واریس را به کار برید، یا چند قطره اسطوخودوس یا روغن نارنج را برای شستن اضافه کنید یا بخارش را استنشاق کنید.

همانند درمانی

مادامی که منتظر تشخیص و مداوا هستید، می‌توانید هر دو ساعت به شرح زیر از این شیوه سود بجویید: 6 سی‌سی‌ bothrop موقعی که طرف راست بدن خیلی درگیر؛ دست و پا متورم و سرد باشند و نشانه‌هایی حاکی از کبودی شدید مشاهده شود. 6 سی سی hamamelis مخصوص خون لختگی وریدی همراه با درد شدید، واریس و خستگی مفرط است. 6 سی‌سی lachesis عمدتا خاص علایم سمت چپ بدن توام با درد و ورم که بر اثر گرما تسکین یافته و رنگ دست و پا آبی متمایل به ارغوانی باشد.

دارو درمانی

پزشکان داروهای ضد انعقاد خون مثل وارفارین را برای افرادی تجویز می‌کنند که در معرض خطر لخته‌های خون هستند و یا آن‌هایی را از بین می‌برند که قبلا پدید آمده‌اند. درد را می‌توان با استفاده از پمادهای مسکن نظیر paracetamol مهار کرد. در ضمن زدودن لخته با جراحی نیز امکان‌پذیر است.

توجه:

هنگام سفر با هواپیما بدن آب خود را از دست می‌دهد و در نتیجه غلظت خون به وجود می‌آید. پس سعی کنید در سراسر پرواز آب زیاد بنوشید.

پیشگیری

از نشستن در جای تنگ و کوچک خودداری کنید. مگر اینکه ناچاراً در هواپیما باشید. گروه‌های عضلانی‌تان را در فواصل نیم ساعتی کش و قوس دهید.

برخیزید و تا حدی که می‌توانید پیاده‌روی کنید.

از پوشاک تنگ و کمربند سفت دوری گزینید.

وزن اضافی‌تان را بکاهید.

چنانچه شما یا خویشاوندان نزدیک‌تان دچار لخته‌های خون هستید، از مصرف قرص‌های ضد بارداری و هورمون درمانی در یائسگی بپرهیزید.

هشدار:

هر گاه نشانه‌های خون لختگی سیاهرگی (وریدی) عمقی ظاهر شد، بی‌درنگ در پی درمان‌های پزشکی باشید.

ـ دانستنی‌های فزون‌تر درباره‌ی خون لختگی

ـ وقتی خون در ریه، لخته می‌شود

گاهی خون در درون سیاهرگ‌های عمقی، در شرایط بی‌حرکتی طولانی، مستعد تشکیل لخته است. گفته می‌شود تشکیل لخته‌ی وریدی اندام تحتانی با درد، تورم و گرمی همراه است و معمولا عضلات پا سفت شده و پوست ملتهب به نظر می‌رسد.

دکتر کیوان گوهری مقدم؛ فوق تخصص بیماری‌های ریه و عضو هیات علمی دانشکده‌ی علوم پزشکی تهران در خصوص خطرات و مشکلاتی که این مرض می‌تواند به وجود آورد، می‌گوید: «شایع‌ترین این لخته‌ها در اندام تحتانی ایجاد می‌گردد و بیشتر در ران و ساق پا مشهود است که امکان دارد این نواحی جدا شده و به دهلیز و بطن راست قلب برود.» وی می‌افزاید: «گاهی اوقات آمبولی، مایه پرده‌ی جنین در زنان باردار رخ می‌نماید و مواد حاملگی جدا می‌شوند و در برخی دیگر معتادان تزریقی به دلیل مصرف سرنگ‌های آلوده، مواد میکروبی را وارد جریان خون و از آن‌ جا به جریان خون ریوی انتقال می‌دهند.» به باور او: (90 درصد موارد آمبولی، از اندام تحتانی (زانو و ران) منشاء می‌گیرد، ولی در 10 درصد موارد هم ممکن است این بیماری از لخته‌هایی که در وریدهای اندام فوق (دست، پا و لگن) است، پدید آید.

معمولاً لخته‌های پدیدار شده دارای دو زمینه‌ی ارثی و اکتسابی است: در زمینه‌ی ارثی، شماری از عوامل انعقادی فرد به نحوی تغییر می‌یابد که وی را مستعد خون لختگی می‌کند، اما در بعد اکتسابی، استراحت مطلق، داشتن اعمال جراحی بر روی مفصل لگن (هیپ)، ران، زانو، پروستات، دستگاه تخمدان و اقسام سرطان‌ها، ‌امکان لخته‌پذیری را افزون می‌سازد.»

ـ نشانه‌های بالینی

«تنگی نفس حاد و ناگهانی که گاهی با افت فشار خون نیز همراه است، می‌تواند از علایم این بیماری باشد. در این عارضه ممکن است بیمار پیش از رسیدن به بیمارستان، به دلیل گسترش لخته‌های خونی، بخش خروجی بطن راست (کل شریان ریوی) وی کاملا بسته شود و به دنبال آن بیمار دچار تکانه (شوک) شده و با افت فشار خون روبه‌رو گردد که در پی آن احتمال دارد حتی بیمار از بین برود. در اکثر موارد این عارضه به شکل تنگی نفس ناگهانی دیده می‌شود و گاه همراه با «انفارکتوس ریه» است و در آن قسمتی از ریه که خون‌رسانی نشده است، دردی ایجاد می‌شود و گاه خلط خونی به همراه دارد به همین سبب وقتی تشخیص بالینی آمبولی ریه گذاشته شود، پزشک به دنبال شکایت بیمار از تنگی نفس و یا تورم پاست که در پی آن پیشینه‌ی توده (تومور)، مصرف قرص جلوگیری از بارداری و هورمون‌های استروژنی نیز مدنظر قرار می‌گیرد. وقتی ظن بالینی این بیماری بالاست، نباید منتظر اعمال تشخیص بیماری بود و یا باید بلافاصله درمان آغاز شود و تشخیص را به زمان بعد موکول کرد تا لخته‌ی دیگری وارد شریان ریوی نشود.»

ـ چگونگی تشخیص:

«کاربرد پویش (اسکن) ریه، مقطع‌نگاری رایانه‌ای مغز (سی‌تی‌اسکن) و بعضی وقت‌ها تصویربرداری (سونوگرافی) وریدهای تحتانی (داپلر) از مراحل تشخیص این عارضه است. وقتی تشخیص آمبولی ریوی داده می‌شود، بررسی‌های زمینه‌ای نیز در  این مورد صورت می‌گیرد مثلا در فردی که بیش از 50 سال دارد و تاکنون هیچ‌گونه سابقه‌ی جراحی و بی‌حرکتی نداشته است، نمی‌توان به دنبال مسایل مادرزادی گشت زیرا در 10 درصد این سنین، پس از گذشت یک سال، سرطان ریه، لوزالمعده، پروستات، پستان و … مشاهده می‌شود لیکن این موارد، در کسان جوانتری که مبتلا به این عارضه شده‌اند، باید در پی پیشینه‌ی خانوادگی‌اش گشت.»

ـ عوامل تشکیل لخته‌ی خون:

«بی‌حرکتی‌ها از قبیل پروازهای طولانی هوایی و حتی مسافرت‌های زمینی یکی از علل ایجاد لختگی است، به همین علت به این افراد توصیه می‌شود در این گونه مسافرت‌ها (بیشتر از 6 ساعت) حرکت پاها و خوردن مایعات را فراموش نکنند. گاهی مستعد بودن افراد به لختگی خون نیز ممکن است برایش اشکال ایجاد کند، به طور مثال: زنان باردار و افرادی که از قرص‌های جلوگیری از حاملگی استفاده می‌کنند، می‌توانند مشمول آن شوند که در این گروه سرطان‌ها و ارث هم نقش دارند. گاه صدمات عروقی جدار داخلی رگ صدمه دیده و موجب لختگی می‌شود که بیمار با درمان داروی «وارفارین» بهبود می‌یابند. از آن جایی که این دارو بر ضد عملکرد ویتامین «کا» عمل می‌کند، توصیه می‌شود افراد میزان مصرف گوشت، تخم‌مرغ، سبزی و میوه‌های‌شان را که حاوی ویتامین «کا» است، تنظیم کنند.»

ـ دوره‌ی درمان

«سالیان پیش مداوا 10 روزه ذکر می‌شد تا لخته به جداره‌ی عروق چسبیده و سفت و درون آن باز شود، ولی در حال حاضر اعتقاد بر است 2 ـ 1 روز استراحت برای بیمار کافی است که در وضع عدم مشاهده‌ی عامل خاصی، بیمار تا 6 ماه دارو می‌گیرد و در صورت وجود عواملی همچون سرطان، بیمار ناچار است تا پایان عمر دارو مصرف کند. داروهای هپپارین و وارفارین از داروهای پیشگیری ثانویه شمرده می‌شوند که جهت اضافه نشدن لخته‌ی خون به کار می‌روند.»