بررسی تاثیر هنر در بهبود اختلالات رفتاری دانش‌آموزان
- شناسه خبر: 3956
- تاریخ و زمان ارسال: 15 آبان 1401 ساعت 08:00
- بازدید :
محمد حسام آذربایجانی ـ دکترای پژوهش هنر و استاد دانشگاه
ـ مقدمه
هدف فعالیت‌های تربیتی و پرورشی انسان برای رسیدن به کمال یا تقرب الهی می‌باشد. چنانچه این اهداف که از پرتو ذات خدا دمیده شده سرچشمه گیرند در انسان به آفرینندگی، خلاقیت و حس زیبایی‌جویی و… به عالی‌ترین فعالیت‌های معنوی انسان تبدیل می‌شوند. خداوند هنری و زیبایی‌جویی را در نهاد جانشین خود بر زمین قرار داده است. هنر از بدو خلقت انسان زبان تبادل اندیشه‌ها و گفت‌وگوی فرهنگ‌ها و تمدن‌های بشری بوده است و همچنین در ایجاد و پایه‌ریزی سنت‌های فرهنگی جامعه اهمیت اساسی دارد.
هنر ضمن ایجاد فرصت‌های تقویت مهارت، دقت و حس کنجکاوی راهی برای بیان احساسات درونی فرد و حتی برقراری ارتباط است.
امروزه همچون سایر درمان‌های روانشناختی اثربخشی «هنر درمانی» نیز افزایش یافته است. برخی هنر را به تنهایی درمانی مستقل می‌دانند. هنر درمانی مستلزم توجه به نیازهای بیماران اظهار وجود و آرامش است و فعالیت‌های هنری را نه برای رویکرد زیبا شناسانه، بلکه به دلیل نقش روانکاوانه مورد توجه قرار می‌گیرد و در گذشته تصور می‌شد که نیمکره‌های راست و چپ کارکرد متفاوتی دارند یعنی نیمکره‌ی چپ که مرکز زبان در آن قرار دارد در تولید هنر نقش دارند ولی محققین نشان دادند که هر دو نیمکره‌ی مغز برای بیان هنری لازم است.
استفاده از هنر برای درمان اختلالات مغزی بسیار موثر است و این شامل هر نوع هنر مثل قصه‌گویی و نمایشنامه‌خوانی و یا هنرهای دستی است.
ـ تاثیر هنرهای تجسمی در فعالیت‌های تربیتی
یکی از هنرهایی که می‌تواند در تربیت کودک سهم بسزایی داشته باشد نقاشی است. نقاشی کردن فعالیتی تقریبا غریزی است که در رشد ذهنی و هوشی کودکان و نوجوانان بسیار موثر است. بسیاری از پژوهندگان بر این عقیده‌اند که نقاشی کودک دریچه‌ای است که براندیشه‌ها و احساسات او گشوده می‌شود.
ارزش آهنگ خط در هنر مشرق زمین از هنر خطاطی سرچشمه گرفته است و بعد به طراحی، سرایت می‌کند. طراح ایرانی ویژگی‌های شکل (هنر و طراحی) و تغییر آهنگ خط را در رابطه با ساختمان اجسام جست‌وجو می‌کند. خط می‌تواند به اشکال مختلف ظاهر شود، ضخیم، نازک، باریک، بلند، باز، بسته، مقطع، پیوسته، عمودی، افقی، زاویه‌دار، مارپیچ، شکسته، خمیده، براق، مکدر، شفاف، مات، خط، به تنهایی آن را دارد که حالت‌های بیانی مختلف مانند: غم، شادی، عصبانیت، اطمینان و… داشته باشد.
ـ رنگ‌ها و نقش آن در تعلیم و تربیت
در پژوهش‌های انجام شده، عوامل شکل‌دهنده به فضای فعالیت همچون: اندازه، تناسب، نور و رنگ مورد بررسی قرار گرفته است. در میان عوامل فوق، رنگ نقش مهم و تاثیرات بسزایی در تاثیرات محیطی و در نتیجه میزان و کیفیت فعالیت‌های آن دارد.
بعضی از رنگ‌ها مفاهیمی چون: روشنی، شادمانی، امیدواری داشته و بر سلامتی روح و روان آدمی تاثیرات بسزایی داند و گروهی از آنها موجب کسالت، یاس، غم و اندوه گردیده و باعث خستگی و افسردگی روح و روان آدمی می‌شوند.
«هنر ارتل» تاثیرات رنگ محیطی را میان کودکان مدرسه‌ای در مونیخ مورد مطالعه قرار داد. در این تحقیق رنگ‌های اصلی مورد مطالعه با تاثیرات مثبت‌تر ذهنی، زرد، زرد متمایل به سبز پرتقالی و آبی روشن بود که در چنین شرایطی نمرات بهره‌ی هوشی کودکان دوازده نمره افزایش یافت. در حالی که در محیط‌های تیره (سیاه، قهوه‌ای و…) نمرات بهره‌ی هوشی کودکان کاهش یافت. در یک جمع‌بندی از مطالعات پژوهشگران در مورد رنگ‌های روشن و نزدیک به سفید ضمن افزایش فعالیت عموم بدن، باعث نشاط، پیشرفت کار و فعالیت‌های شغلی، حرفه‌ای، تحصیلی و… غیره می‌گردد و بر عکس رنگ‌های تیره اثر کاهندگی در میزان تحرک داشته، باعث کمک شدن فعالیت و پیشرفت می‌گردد. رنگ‌های تیره محیط را تاریک‌تر و کوچک‌تر جلوه می‌دهد در حالی که رنگ‌های روشن محیط را بزرگتر و پر نورتر جلوه می‌کند.
ـ نقش زبان هنر در پرورش انسان
اگر نظام تعلیم و تربیت بیان هنری به خود گیرد موفقیتش بیشتر از هر زمان دیگری خواهد بود و به طور مستقیم یا غیر مستقیم در جنبه‌های مختلف اسباب رشد را به انسان‌ها هدیه خواهد کرد.
زبان هنر قادر است موثرتر از هر وسیله‌ی ارتباطی دیگری دانش را نشر دهد. هنرهای تجسمی تجلیات عالی زبان هنری هستند. بنابراین زبان هنر وسیله‌ی شگفت‌انگیز برای برقراری ارتباط میان انسان‌ها است. یادگیری و یاددهی هنر به پرورش شخصیت انسان می‌انجامد. مهمترین وسیله برای توسعه‌ی فعالیت‌های تربیتی زبان هنر است. با فراگیری این وسیله‌ی ارتباطی جهانی، هم می‌توان پرورش جنبه‌های مختلف شخصیت انسان را تضمین کرد و چنانچه حس زیبایی جویانه و ادراک تصویری در مخاطبان پرورش یافته باشد هنر وسیله‌ی ارتباطی است که به صورت مستقیم و غیرمستقیم می‌تواند شرایط توسعه‌ی فعالیت‌های تربیتی را فراهم نماید. فعالیت‌های امور پرورشی در قالب زبان هنر ماندگار خواهد بود. اندیشه‌ها و ارزش‌های بنیادین فعالیت‌های پرورشی از پیشینه‌ی فرهنگی ما و متناسب با ویژگی‌های کنونی جامعه شکل می‌گیرند و در قالب هنر ماندگار می‌شوند.
با در نظر گرفتن گرایش انسان به زیبایی‌ها و میل به کمال در آنان و مطابقت دادن کارکردهای آموزشی و پرورشی هنر به راحتی می‌توان دریافت که انسان چه آگاهانه و ناآگاه خواستار زیبایی است. هنر در زمینه‌ی تعلیم و تربیت و کشف استعدادهای خلاق دانش‌آموزان نقش حیاتی داشته و قادر است یک انسان کوچک را به سوی نوآوری‌ها و خلاقیت‌ها رهنمون ساخته و او را با گنج‌های گرانبهای هنر و فرهنگ آشنا سازد.
زبان هنر و ارتباط بصری و حسی از لحاظ توان، خواه برای آشتی دادن انسان با شناخت خویش و خواه برای بخشیدن موجودیتی یکپارچه برای او از معتبرترین وسایل است. زبان هنر قادر است موثرتر از هر وسیله‌ی ارتباطی دیگری دانش را نشر دهد. هنرهای تجسمی تجلیات عالی زبان هنری هستند. بنابراین زبان هنر وسیله‌ی شگفت‌انگیز برای برقراری ارتباط میان انسان‌ها است.
انسان در جریان تفکرات زیباشناسانه و فعالیت‌های هنری با عواملی چون: تعادل، توازن، هماهنگی، نظم، تشابه، تضاد و… درگیر است و در این گیرودار سعی می‌کند آنها را در بهترین وجه ممکن مورد استفاده قرار دهد.
بهره‌گیری از شیوه‌ها و فعالیت‌های هنری برای ارائه‌ی آموزش‌ها موجب تعمیق یادگیری، کیفیت بخشی به فعالیت‌های گروهی و مشارکت‌جویی و لذت‌بخش نمودن فرایند یاددهی ـ یادگیری یادگیری گردیده و آموزش دروس دیگر را از سهل‌ترین روش میسر می‌سازد.
زبان هنر اساسی و موثرترین روش برای توسعه‌ی فعالیت‌های تربیتی است. ضروری است همه‌ی مربیان تربیتی، معلمان و دانش‌آموزان کارگاه‌های عملی دروس هنر را با موفقیت به پایان برسانند تا به درک هنری و ارتباط تصویری دست یابند و همچنین یادگیری الفبای زبان هنر و ادراک هنری لازمه‌ی توسعه‌ی هر فعالیتی به وسیله‌ی زبان هنر، می‌باشد.
با تجربه‌ی مکاتب مختلف فرهنگی، هنری، علمی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی و با داغ شدن بحث‌های زیبایی شناختی، فردگرایی، خردگرایی، مفهوم مدرن و مدرنیته، فرم و محتوا و جنبش‌های آوانگار در ابعاد گوناگونش، موضوعات متنوی گشته و هرروز شکل جدیدی از هنری پدیدار می‌شود که به نوعی در زندگی افراد حضور یافته و شکل‌دهنده‌ی ادراک معاصر می‌گردد.
وظیفه‌ی آغازین هنر برقراری ارتباط است با تبادل فرهنگ، زیبایی شناختی که بین هنرمند به عنوان تولیدکننده، و حضار به عنوان مصرف‌کننده انجام می‌گیرد.
ـ تصاویر به جای کلمات
ساخت تصاویر به افراد کمک می‌کند تا با کمک درمانگر هم به وسیله کلمات و هم تصاویر ارتباط برقرار کند و آنچه را که بیانش به وسیله‌ی کلمات دشوار است را ابراز کنند. ما همچنین شروع به درک مزایای درخواست از مراجعین برای ایجاد تصویرها یا سایر هنرها در درمان کرده‌ایم. بیان هنری فعالیتی است که باعث می‌شود مغز به شیوه‌ای مورد استفاده قرار گیرد که ارزیابی و درمان بهبود یابد.
هنر درمانی زمینه‌ای پویا و هیجان‌آور است که به لحاظ مفهومی و کاربردی به رشد خود ادامه می‌دهد. برای آنها که هنر درمانگر هستند، هنر در کارشان نقش محوری دارد و به عبارتی مبنایی است برای جهان‌بینی آنها نسبت به درمان همچنین هنر ممکن است در کنار درمان کلامی به کار برده شود.
ـ هنر درمانی و مغز
هنر درمانی به صورت پایا در ارتباط با علم بوده است و این رابطه را با فلسفه و دیگر علوم کاربردی نیز حفظ کرده است. با این وجود، این رابطه به خاطر یافته‌های اخیر درباره‌ی چگونگی تاثیر تصاویر در هیجانات، افکار و بهزیستی تغییراتی به همراه داشته است. نحوه‌ی واکنش مغز و بدن به تجربیات حاصل از نقاشی، طراحی و سایر فعالیت‌های هنری علت تاثیرگذاری هنر درمانی در جمعیت‌های گوناگونی را مشخص کرده است. همچنان که علم درباره رابطه‌ی هیجانات و سلامت، استرس و بیماری‌ها و مغز و سیستم ایمنی بیشتر می‌آموزد، هنر درمانی نیز در جست‌وجوی مرزهای جدید برای استفاده از تصاویر و بیان هنری در درمان است.
ـ تشکیل تصویر، ساخت هنر و کارکرد مغز
افزایش دانش نیمکره‌های مغز و تعامل آنها به فهم تصاویر ذهنی و فعالیت‌های هنری کمک کرده است. در گذشته تصور می‌شد که نیمکره‌های چپ و راست کارکردهای متفاوتی دارند. نیمکره راست را مرکز درک و خلاقیت و نیمکره‌ی چپ را زبان و تفکر منطقی می‌دانستند.
برخی ادعا می‌کردند که تاثیر هنر درمانی به دلیل راه انداختن فعالیت نیمکره‌ی راست است و کار هنری را یک کار مرتبط با نیمکره‌ی راست مغز می‌دانستند. در حقیقت نیمکره‌ی چپ هم که مرکز زبان در آن جای دارد در تولید هنر نقش دارد.
برخی محققین نشان داده‌اند که هر دو نیمکره برای بیان هنری لازم است. شواهدی درباره‌ی این موضوع از فعالیت‌های هنری افراد به دست آمده که آسیب‌های موضعی مغزی بودند. پژوهشگران همچنین آشکار کرده‌اند که ارتباطاتی بین زبان و حرکات طراحی انجام می‌شود وجود دارد. در پژوهشی که انجام شد، فعالیت مغزی افرادی که اشکالی در فضا طراحی می‌کردند ثبت شد. نتایج نشان داد که حتی طراحی‌های ساده، تعامل‌های پیچیده‌ای را بین نواحی بی‌شماری از مغز موجب می‌شود.
اختلال یادگیری به گروه نامتجانسی از اختلال‌ها اطلاق می‌شود که به شکل مشکلات عمده در فراگیری توانایی‌های گوش کردن، صحبت کردن، خواندن و نوشتن و استدلال یا محاسبات ریاضی آشکار می‌شود. اکثر کودکان دارای اختلال یادگیری دارای مشکلات اجتماعی، هیجانی نیز می‌باشند که در درمان این کودکان باید به آنها توجه ویژه‌ای شود. یکی از روش‌های موثر و کارآمد برای درمان کودکان با اختلال یادگیری هنر درمانی می‌باشد. اگر هنر درمانی همراه با کمک‌های آموزشی باشد علاوه بر مرتفع کردن مشکلات اجتماعی ، هیجانی کودکان، باعث پیشرفت تحصیلی آنها نیز می‌شود. اختلال یادگیری اصطلاح کلی است و به گروه نامتجانسی از اختلال‌ها اطلاق می‌شود که به شکل مشکلات عمده در فراگیری و به کارگیری توانایی‌های گوش دادن، صحبت کردن، خواندن و نوشتن، استدلال یا محاسبات ریاضی آشکار می‌شود. یا مهمتر از موارد گفته شده فکر کردن به کلمه آرامش که بهترین حالت برای تمرکز و تقویت یادگیری می‌شود. یا فکر کردن به جهان هستی یا هر آن چیزی که در جهان هستی وجود دارد.
ـ نتیجه گیری
زیباترین بیان و نتیجه را می‌توان از نگاه خداوند در آیه‌ای از سوره بقره در اشاره به رنگ و هنر گرفت که زیباترین خلاق و هنرمند جهان هستی، خود خداوندگار هنر است.
صِبْغَهَ اللّهِ وَ مَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللّهِ صِبْغَهً وَ نَحْنُ لَهُ عَابِدونَ
مولانا در مثنوی معنوی دفتر دوم در مورد هنر رنگ خدا می‌گوید.
صبغه ا… هست خم رنگ هو
پیس‌ها یک رنگ گردد اندرو
چون در آن خم افتد و گوییش قم
از طرب گوید منم خم لا تلم
آن منم خم خود انا الحق گفتنست
رنگ آتش دارد الا آهنست
رنگ آهن محو رنگ آتشست
ز آتشی می‌لافد و خامش وشست
چون بسرخی گشت همچون زر کان
پس انا النارست لافش بی‌زبان
شد ز رنگ و طبع آتش محتشم
گوید او من آتشم من آتشم
بزرگان و شاعران معاصر و قبل از ما خوب این موضوع هنر رنگ خدا را شناختند و به آن در اشعار خود پرداختند. وقتی به این درک و مفهوم از نظام جهان هستی برسیم، با انرژی منبع که خداوند هست در یک راستا قرار می‌گیریم و وقتی در یک مسیر قرار بگیریم آن وقت همه چیز بدست می‌آوریم.
همچنین نباید یادگیری هنر را اجبار کرد بلکه هر کس مطابق میل خود انجام دهد و با مراحل کشف استعدایابی در زمینه‌های مختلف هنر در ضمیر ناخودآگاه خود به کشف برسد.
ـ منابع
هنردرمانی: تعریف، تاریخچه، روش‌شناسی و سنجش.
مجموعه مقالات اولین کنگره هنردرمانی در ایران. شکوهی یکتا، محسن و پرند، اکرم
اختلالات یادگیری: مسائل نظری و عمل به انضمام مطالعات موردی نمونه. چاپ ششم، تهران: انتشارات ساوالان
رستمی‌پور، علی. (1378). راهنمای اجرای فعالیت پرورش”آیین مطالعه و پژوهش”ویژه دوره‌ی متوسطه. تهران: وزارت آموزش و پرورش، معاونت پرورشی، انتشارات تربیت. صص 15 ـ 35.
لس‌هیوود و همکاران، (1380). اوقات فراغت. (احسانی، محمد، مترجم). تهران: انتشارات امید دانش ص 91، 92، 289
محمدپور،آیت‌ا… (1382). آموزش هنر در مدارس دوره‌ی ابتدایی. تهران: موسسه فرهنگی منادی تربیت. صص 11 ـ 12 ـ 17 ـ 62 ـ 68
قرآن https://pba1.com/color-god
و……
