بحران خانه‌های ناپایدار در قزوین و هیولای زلزله

آرش صالحی 

از ابتدای سال 1401 تاکنون ۲ مورد زلزله بیش از 5/4 ریشتر، هشت مورد زلزله 5/3 تا 5/4 ریشتری و ۸۰ مورد نیز زلزله‌های زیر 5/3 ریشتر در استان قزوین ثبت شده که این موضوع بیانگر فعال بودن گسل های موجود در سطح استان قزوین است. فعال بودن گسل‌های زلزله‌خیز بیانگر این هشدار است که اگر بافت‌های فرسوده و ناکارآمد شهری و روستایی ساماندهی نشود، به محض وقوع زلزله‌ای به بزرگی 6 ریشتر یا بیشتر شاهد یک فاجعه بزرگ و کشتار عمومی توسط امواج مهیب زمین‌لرزه خواهیم بود و اغلب واحدهای مسکونی ناپایدار استان که به لحاظ سازه‌ای ناپایدار و یا در زمین‌های سست احداث شده‌اند، بر سر ساکنانشان آوار خواهند شد. در این شرایط دستگاه‌های مختلف اجرایی به ویژه راه و شهرسازی، شهرداری‌ها و سازمان نظام مهندسی باید با تشکیل کارگروهی ویژه موضوع ساماندهی بافت‌های شهری و روستایی ناپایدار را در دستور کار جدی قرار دهند.

ـ وجود 8 گسل زلزله‌خیز در استان قزوین

مدیرکل مدیریت بحران استانداری قزوین با اشاره به حادثه‌خیز بودن استان قزوین گفت: تا امروز ۴۳ نوع حادثه طبیعی در سطح جهان مورد شناسایی قرار گرفته که از این تعداد ۳۳ مورد آن در کشور ما به وقوع پیوسته و از این میان هم ۲۶ مورد همواره استان قزوین را طی سال‌های گذشته مورد تهدید قرار داده است.

محمدرضا علیمی افزود: تاکنون فرونشست، سیل، رانش زمین، سرمازدگی و زلزله از جمله حوادث طبیعی هستند که طی سال‌های گذشته در سطح استان قزوین به وقوع پیوسته و خسارت های جانی و مالی فراوانی را هم از خود بر جای گذاشته‌اند.

وی ادامه داد: براساس آخرین تحقیقات به‌عمل‌آمده 8 گسل فعال در سطح منطقه و استان داریم وجود آنها که همواره از دغدغه‌های مدیریت بحران این استان بوده و باید برنامه‌های جامع و مدونی برای کاهش اثرات مخرب ناشی از فعالیت این گسل‌ها درنظرگرفته شود.

ـ 7/2 میلیون مسکن ناپایدار در کشور وجود دارد

اما آنچه که وجود 8 گسل فعال را خطرناک کرده، وضعیت بافت فرسوده و ناکارآمد استان قزوین است. معاون مطالعات کاربردی شرکت بازآفرینی شهری در گفت‌وگو با خبرنگار ولایت بیان کرد: 91 درصد مساحت ایران روی نوار زلزله و زمین‌لرزه قرار دارد که البته میزان زلزله‌خیزی در نقاط مختلف کشور متفاوت بوده و به درجات کم، متوسط و شدید تقسیم می‌شود.

محمدرضا غنچه با بیان اینکه 49 درصد از اراضی کشور برای احداث ساختمان و بناهای مختلف ناپایدار محسوب می‌شوند، اضافه کرد: همچنین در کل کشور 2 میلیون و 700 هزار مسکن ناپایدار داریم که حداقل 10 میلیون نفر یعنی 12 درصد از جمعیت کشور در واحدهای مسکونی ناپایدار سکونت دارند و به همین خاطر خطر زلزله بیش از همه این افراد را تهدید می‌کند.

غنچه با یادآوری اینکه بافت فرسوده باید هر چه زودتر مورد بازسازی و نوسازی قرار بگیرد، گفت: در 4 سال آینده می‌توانیم حداقل 5 میلیون مسکن در کشور تولید کنیم که 54 درصد از این واحدهای مسکونی باید در بافت‌های فرسوده شهری احداث شوند تا بتوانیم به معضل وجود 7/2 میلیون واحد مسکونی ناپایدار در کشور پایان دهیم.

وی ادامه داد: برای اینکه بتوانیم به هدف ساخت 5 میلیون مسکن و برچیده شدن واحدهای مسکونی ناپایدار برسیم، باید دستگاه‌های درگیر در ساخت مسکن به ویژه شهرداری‌ها و سازمان نظام مهندسی یک تحول اداری در خود ایجاد کنند و جوازهای ساخت را به سرعت صادر کنند و دستگاه‌های خدمات‌رسان هم باید انشعابات آب، برق و گاز را در سریع‌ترین حالت به این واحدها برسانند.

ـ استان قزوین 34 هزار مسکن ناپایدار دارد

معاون دفتر مطالعات کاربردی و ترویج شرکت بازآفرینی شهری با ذکر اینکه قزوین یکی از استان‌های زلزله‌خیز کشور محسوب می‌شود، گفت: اگر از نظر وسعت مناطق زلزله‌خیز استان را بررسی ‌کنیم، متوجه می‌شویم که این استان دومین استان زلزله‌خیز کشور به حساب می‌آید و باید یک تجدیدنظر اساسی در ایمنی ساخت‌ و سازها در قزوین صورت بگیرد.

غنچه اضافه کرد: در حال حاضر فقط 56 درصد جمعیت استان قزوین در بافت شهری مناسب زندگی می‌کنند و حدود 600 هزار نفر از جمعیت این استان ساکن بافت‌های ناکارآمد از جمله بافت‌های تاریخی، فرسوده و سکونتگاه‌های غیررسمی هستند.

وی ادامه داد: در حال حاضر 34 هزار مسکن ناپایدار در استان داریم که در صورت وقوع زلزله 6 ریشتری یا بیشتر به سرعت تخریب می‌شوند و بنابراین حدوداً جان 130 هزار نفر از ساکنان این خانه‌های ناپایدار در معرض خطر است.

ـ 20 هزار واحد مسکونی استان در بافت ناکارآمد قرار دارد

مدیرکل راه و شهرسازی استان قزوین هم در گفت‌وگو با خبرنگار ولایت عنوان کرد: بیش از 2 هزار و 700 واحد مسکونی در سکونتگاه‌های غیررسمی استان قزوین وجود دارد که اگر ساماندهی نشوند، آسیب‌های اجتماعی بیشتری برای استان ایجاد می‌کنند.

سیدعلی هاشمی همچنین از وجود 18 هزار واحد مسکونی در بافت‌های تاریخی و فرسوده استان قزوین خبر داد و گفت: عمده این واحدهای مسکونی در منطقه تاریخی و قدیمی شهر قزوین به وسعت حدود 500 هکتار قرار دارند و اگر بتوانیم طرح نهضت ملی مسکن را با محور بازآفرینی در این منطقه اجرا کنیم، بخش زیادی از واحدهای مسکونی ناکارآمد ما در بافت تاریخی و فرسوده ساماندهی می‌شوند.

هاشمی اضافه کرد: حدود نیمی از این 18 هزار واحد در بافت تاریخی و مابقی هم در بافت فرسوده قرار دارند و امیدواریم بتوانیم با گشایش‌های مالی امکان پرداخت تسهیلات نوسازی بافت فرسوده را به صاحبان این قبیل واحدها فراهم کنیم.

دبیر شورای تأمین مسکن استان قزوین با بیان اینکه مجموع واحدهای مسکونی واقع در بافت ناکارآمد شهری استان قزوین 20 هزار و 600 واحد است، گفت: بنابراین حدود 77 صدم درصد خانه‌های ناکارآمد کشور در استان واقع شده‌اند که نصف سهم جمعیتی ما از کل کشور است.

ـ وجود 5500 مسکن فرسوده در الوند و تاکستان

هاشمی با بیان اینکه 2 شهر بزرگ استان قزوین با مشکل بافت ناکارآمد تاریخی روبه‌رو نیستند، افزود: یکی از این شهرها الوند است که به دلیل نوساز بودن این شهر، بافت تاریخی در آن وجود ندارد. همچنین در شهرستان تاکستان هم به خاطر اجرای طرح‌های بازسازی و نوسازی شهری در حال حاضر واحد مسکونی ناپایداری در بافت تاریخی نداریم.

وی ادامه داد: با این حال حدود 5 هزار و 500 واحد مسکونی در بافت فرسوده الوند و تاکستان وجود دارد که بیش از 4 هزار و 400 واحد مسکونی سهم الوند و 1100 واحد مسکونی هم سهم شهر تاکستان است. بنابراین باید فرمانداران به عنوان رؤسای شوراهای مسکن شهرستان‌ها فکری به حال این واحدهای مسکونی موجود در بافت فرسوده کنند.

ـ  97 درصد بافت تاریخی قزوین فرسوده است

یک کارشناس معماری و شهرسازی هم در گفت‌وگو با خبرنگار ولایت با اشاره به وجود بیش از 500 هکتار بافت تاریخی در شهر قزوین گفت: حدود 97 درصد بافت تاریخی قزوین را بافت فرسوده تشکیل می‌دهد و با توجه به ضوابط میراث فرهنگی کار بازسازی و نوسازی این بافت با چالش‌های قانونی زیادی روبه‌رو شده است.

سیدمحسن حسینی افزود: البته به تازگی با ابلاغیه شورای عالی شهرسازی و معماری گشایش‌هایی در حوزه تراکم بافت تاریخی داشته‌ایم، اما برای نوسازی این بافت نیازمند اقدامات تشویقی بیشتری هستیم که در این زمینه شهرداری قزوین آمادگی دارد که حداکثر تسهیلگری را ارائه کرده و زمان صدور پروانه ساخت را به حداقل کاهش دهد.

وی ادامه داد: یکی از بزرگ‌ترین مشکلات ما در حوزه نوسازی بافت تاریخی و فرسوده قزوین عدم تمکن مالی خانواده‌های ساکن در این بافت است که با توجه به گران شدن هزینه‌های ساخت‌وساز این معضل در شهر قزوین تشدید شده و باید دولت با تسهیلات بیشتر و با سود کمتر این خانواده‌ها را به نوسازی خانه‌های خود تشویق کند.

حسینی با یادآوری اینکه امروز نگاه دوگانه به مناطق قدیمی و جدید شهر قزوین باعث مهاجرت سرمایه‌گذاران حوزه ساخت‌وساز به مناطق جدید شهر شده است، گفت: به هر حال سازندگانی که به دنبال زمین هستند و شاهد این می‌باشند که سود ساخت‌وساز در نقاط جدید شهر کمتر است و درگیری با ضوابط میراثی هم وجود دارد، به سمت سرمایه‌گذاری در این مناطق می‌روند.

وی تصریح کرد: بنابراین زمانی می‌توانیم به یک روند مناسب در نوسازی بافت فرسوده شهر قزوین برسیم که میزان سودآوری ساخت‌وساز در این بافت حداقل به اندازه مناطق جدید شهر قزوین باشد و در این صورت دیگر نیازی به اقدامات تشویقی دیگری نخواهد بود.

ـ لزوم نوسازی بافت‌های ناکارآمد در کوتاه‌مدت

با توجه به اینکه جمعیت گسترده‌ای از استان قزوین در بافت‌های فرسوده، تاریخی و ناکارآمد زندگی می‌کنند، بنابراین اقدامات انجام‌شده در حوزه ایمن‌سازی بافت فرسوده و ناکارآمد استان قزوین تاکنون بسیاراندک و ناکافی بوده و به همین خاطر اگر در کوتاه‌مدت شاهد بازسازی، بهسازی و نوسازی بافت‌های ناکارآمد استان قزوین نباشیم، زلزله‌‌ای جدید می‌تواند خاطرات تلخ زلزله بویین‌زهرا را دوباره در این استان تکرار کند.