بحران آب در قزوین

آیا سرنوشت کشاورزی و آب آشامیدنی اصفهان و یزد در انتظار استان قزوین است؟

ولی‌ا… حسین‌زاده

از چند دهه گذشته بسیاری از کارشناسان در سطح بین‌الملی و منطقه‌ای جنگ آینده کشورها را جنگ بر سر تصاحب منابع آبی بویژه منابع آب شیرین عنوان کردند که بخشی از این پیش‌بینی‌ها در حال وقوع است. در همین راستا ایران در حال حاضر در دو حوزه آبی با کشور افغانستان و ترکیه دچار چالش و مشکل شده است و چه بسا در سال‌های آینده با عراق و دیگر کشورهای هم‌مرز که دارای منابع مشترک آبی هستیم هم دچار مشکل شویم.

کمتر پیش‌بینی می‌شد که در کوتاه‌مدت تنش آبی کشور، استان‌های مختلف را  وارد منازعه و جدال کند؛ در هفته‌های گذشته شاهد تخریب خط انتقال منابع آب از اصفهان به یزد بودیم که همین امر باعث تعطیل شدن مراکز اداری و آموزشی یزد و بی آبی دیار کریمان شد.

جدال‌های نوظهور آب و نگاه هوشمندانه، کارشناسانه و آینده نگرانه حکم می‌کند که استان‌ها و مناطقی که دارای منابع آبی هستند از منابع سطحی و زیرزمینی آب خود حفظ و حراست کنند و از هدر رفت و استفاده‌های غیرضروری آب جلوگیری کنند و از این منابع حیاتی استفاده بهینه و حداکثری را داشته باشند.

قطعا در شرایطی که آب، حکم مرگ و زندگی را برای توسعه دارد استقرار صنایع آب‌بر و همچنین در بخش کشاورزی  کشت محصولات پرآب‌بر و غیر استراتژیک به دور از منطق و نگاه آینده نگرانه است و در حال حاضر جای هیچ گونه دفاع را ندارد.

باوجود اینکه سال‌ها صاحب قلم در خصوص استفاده درست از منابع آبی در استان قزوین هشدار داده بودم و در راستای رسالت خبرنگاری آژیر خطر بحران آب را سال‌ها پیش به صدا درآورده بودم اما کمتر این هشدارها در استان مورد توجه قرار گرفت و در نتیجه مشکلات دیروز، امروزه تبدیل به چالش و بحران جدی برای استان شده است.

بنا بر گفته مدیر عامل آب منطقه‌ای  استان، استان قزوین به دلیل قرار گرفتن در مسیر ترانزیت شهرهای مهم و بزرگ کشور دارای جایگاه و میزان مصرف آب در بخش‌های کشاورزی، صنعت، خدمات و شرب استان حدود 2 میلیارد مترمکعب است که تقریبا 27 درصد آن از منابع آب سطحی و 73 درصد نیز از منابع آب‌های زیرزمینی تامین می‌شود که از این میزان 88 درصد منابع آب در بخش کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد .

سال‌های سال است که مدیران بخش کشاورزی با افتخار از افزایش سطح کشت و میزان برداشت صیفی‌جات بویژه هندوانه و خربزه سخن می‌گویند بدون اینکه توجهی به پایین رفتن سفره‌های زیرزمینی آب در استان داشته باشند و حتی بعضا شاهد مماشات، بی‌تفاوتی یا حتی حمایت‌های برخی از مدیران، چهره‌های سیاسی و شخصیت‌های حقوقی از جمله نمایندگان مجلس از افزایش کشت صیفی‌جات و در نتیجه برداشت بی‌رویه آب و هدر دادن این ذخایر استراتژیک که بعضا میلیون‌ها سال زمان برده که در سفره‌های زیرزمینی ذخیره شوند، بوده‌ایم.

شاید بتوان گفت در دهه‌های گذشته در استان به نوعی شاهد رهاشدگی در بخش تولید صیفی‌جات بودیم و دردآور اینکه بخش زیادی از کشت صیفی‌جات در استان از سوی اتباع بیگانه و یا کشاورزان غیربومی از جمله صیفی‌کاران اصفهان و قم  و … که عملکرد همین افراد استان‌ها را دچار بحران شدید آب کرده است، انجام می‌شود.

در همین راستا باید برای مدیریت و ذخیره آب‌های سطحی استان طرح‌های حوزه آب از جمله احداث سد بالاخانلو، نهب و .. سرعت بیشتری بگیرد و برای سایر منابع داخلی استان  از جمله رودخانه شاهرود نیز طرح‌های مدیریت آب با بسیج امکانات استان اجرایی شود و سپس برای استفاده از منابع آبی مشترک از جمله سد طالقان و … به عنوان اولویت‌های بعدی تلاش و برنامه‌ریزی کرد.

اما فاجعه‌ای دیگر که دشت قزوین را باوجود توصیه‌های مقام معظم رهبری در زمینه حفظ و حراست از دشت قزوین در معرض تخریب و شاید مرگ قرار داده است توسعه کشت‌های نایلونی آن هم برای کشت محصولات صیفی‌جات از جمله هندوانه و خربزه است .

در سال‌های اخیر متاسفانه بعضا با چراغ سبز مسئولین و همچنین بازدارنده نبودن جرائم، کشت‌های نایلونی و ترک فعل مسئولین و عدم جدیت دستگاه‌های متولی از جمله جهاد و کشاورزی، سازمان حفاظت از محیط زیست معرفی متخلفان کشت‌های نایلونی به حوزه قضایی استان و عدم قاطعیت دستگاه قضا باعث شده که به دلیل عدم جمع‌آوری نایلون‌ها بخشی از اراضی حاصلخیز استان از جمله در شهرستان بوئین‌زهرا تخریب شوند.

بدون تردید برای مدیریت بحران منابع آب در استان بسیاری از فرصت‌ها و زمان‌ها از دست رفته  است که بعضا غیرقابل جبران است اما به هر حال باید بدون از دست دادن هیچ‌گونه فرصت و برای ادامه توسعه استان و جلوگیری از خشک شدن و تبدیل دشت قزوین به کویری دیگر از ادامه فاجعه‌بار و ویرانگر هدررفت منابع آبی در استقرار صنایع آب‌بر و کشت محصولات پر آب بر در استان جلوگیری کرد .

بی‌شک برای مدیریت دقیق و هوشمندانه کشت محصولات کشاورزی و صیفی‌جات، استان نیازمند یک عزم جدی و هم‌افزایی بین تمام ارکان حاکمیت است و نباید هیچ یک از شخصیت‌های حقیقی و حقوقی استان به جهت دستیابی به برخی از منافع سیاسی و اجتماعی به خود اجازه دهند که منافع اکثریت مردم، آیندگان و استان در معرض خطر و نابودی  قرار گیرد.

سخن پایانی اینکه ضروری است مدیریت بخش آب و کشاورزی استان از دخالت‌های سیاسی و برخی از نهادها و دستگاه‌های غیرمرتبط رهایی پیدا کنند و مدیریت این بخش‌های حیاتی استان صرفا در اختیار کارشناسان متخصص، باتجربه و دلسوز این بخش‌ها قرار گیرد و مدیریت استان در تمام سطوح نیز با تمام توان و ظرفیت از راهکارهای متخصصان دلسوز این حوزه حمایت و پشتیبانی کنند تا سرنوشت استان در حوزه کشاورزی به سرنوشت استان اصفهان و در زمینه آب شرب به سرنوشت غم‌انگیز استان یزد دچار نشود.