اهمیت غده تیروئید در تامین سلامت بدن

مرضیه قنبری

غده تیروئید یک غده کوچک در نزدیکی قاعده گردن است؛ این غده پروانه‌ای شکل دو هورمون به نام‌های تیروکسین و تری یدوتیرونین تولید می‌کند.

اگرچه تیروئید یک غده کوچک است، اما تاثیر قابل توجهی بر سلامت فرد دارد.

نقش اصلی تیروئید تنظیم متابولیسم (سوخت‌وساز) بدن است. هنگامی که فردی به بیماری تیروئید مبتلا می‌شود در فعالیت‌های مهم بدن مانند رشد و تکامل جسمی و عصبی، سوخت‌وساز مواد غذایی، حفظ دمای بدن، تولید انرژی، عملکرد طبیعی مغز و سلول‌های عصبی اختلال ایجاد می‌شود.

زهرا رضایی، کارشناس بیماری‌های غیرواگیر مرکز بهداشت قزوین در گفت‌وگو با ولایت با بیان اینکه شیوع بیماری‌های غده تیروئید در دنیا قابل توجه است؛ گفت: این بیماری‌ها افراد را در تمام سنین گرفتار کرده و طیف وسیعی از علائم و نشانه‌های بالینی را به وجود می‌آورند.

60 درصد مبتلایان به بیماری تیروئید از وجود بیماری خود بی‌اطلاع‌اند

رضایی با اشاره به اینکه ۶۰ درصد بیمارانی که با یک بیماری تیروئید مشغول زندگی هستند؛ از وجود بیماری خود بی‌اطلاع‌اند؛ به برخی از اختلالات تیروئید اشاره داشته و ادامه داد: پرکاری تیروئید یکی از این اختلالات است.

وی یادآور شد: این اختلال زمانی رخ می‌دهد که بدن فرد مقدار زیادی هورمون تیروئید تولید می‌کند.

کارشناس بیماری‌های غیرواگیر مرکز بهداشت قزوین اذعان داشت: کم‌کاری تیروئید یکی دیگر از اختلالات غده تیروئید است که در آن‌ بدن فرد هورمون، تیروئید ناکافی تولید می‌کند.

وی با تاکید بر اینکه هر دوی این اختلالات خطرناک هستند و باید توسط پزشک معالجه شوند؛ به تشریح علائم کم‌کاری تیروئید در کودکان و نوجوانان پرداخته و تصریح کرد: هرچند کم‌کاری تیروئید در کودکان چندان شایع نیست، اما کم‌کاری تیروئید در کودکان یکی از شایع‌ترین بیماری‌های غده تیروئید در این گروه سنی است؛ به ‌طور کلی کودکان و نوجوانانی که به تیروئید کم‌کار مبتلا می‌شوند، علائمی مشابه بزرگسالان از خود نشان می‌دهند. در کنار علائمی که برای بزرگسالان گفته‌ شد، ممکن است نشانه‌های زیر در کودک و نوجوان بروز کند.

کوتاهی قد، بلوغ زودرس از علائم کم‌کاری تیروئید در کودکان است

رضایی رشد کم که باعث قد کوتاه می‌شود، تاخیر در بیرون ‌زدن دندان‌های دائمی، بلوغ دیررس و رشد ذهنی کم را از جمله علائم کم‌کاری تیروئید در کودکان و نوجوانان عنوان کرده و افزود: عوامل مختلفی می‌تواند باعث ایجاد کم‌کاری تیروئید در بارداری شوند. در اکثر موارد، مادران قبل از بارداری به کم‌کاری تیروئید دچار هستند و فقط وضعیت در این دوران حساس‌تر می‌شود. کم‌کاری تیروئید در بارداری می‌تواند اثرات مخربی بر جنین بگذارد و به همین دلیل است که خانم‌ها پیش از این دوره با انجام آزمایش‌ها باید آن را تشخیص بدهند و درمان کنند.

به گفته کارشناس بیماری‌های غیرواگیر مرکز بهداشت شهرستان قزوین خشن‌ شدن صدای مادر، از‌ دست‌ دادن قدرت تمرکز و گیجی مادر، افزایش وزن غیرطبیعی، بروز مشکلات خواب، خستگی مفرط در بارداری، درد مفاصل و ضعف عضلات، ورم صورت و افتادگی پلک چشم، ایجاد یبوست، کند شدن ضربان قلب و نبض، خشک‌ شدن پوست، منقبض‌ شدن عضلات بدن، خستگی، حساسیت به سرما و افزایش وزن برخی از علائم کم‌کاری تیروئید در دوران بارداری است.

وی یادآور شد: فرد در صورت مشاهده این علائم بهتر است به متخصص غدد مراجعه کنید.

رضایی در بخش دیگری از صحبت‌هایش به تشریح علائم اختلال پرکاری تیروئید پرداخته و گفت: در پرکاری تیروئید (هایپرتیروئیدیسم) زمانی اتفاق می‌افتد که غده تیروئید بیش از حد هورمون تیروئید تولید می‌کند که به‌ تبع این اتفاق متابولیسم بدن را بالا رفته و باعث کاهش وزن و نامنظم‌شدن یا افزایش ضربان قلب می‌شود.

کارشناس بیماری‌های غیرواگیر مرکز بهداشت شهرستان قزوین با بیان اینکه امروزه درمان‌های موثری برای هایپرتیروئیدیسم در دسترس است؛ اذعان داشت: اغلب پزشکان از داروهای کاهنده‌ی فعالیت غده‌ی تیروئید و ماده‌ی ید رادیواکتیو برای کاهش تولید هورمون‌های تیروئید استفاده می‌کنند اما در مواقع ضروری ممکن است درمان هایپرتیروئیدیسم شامل جراحی با هدف برداشتن تمام یا قسمتی از غده تیروئید باشد.

معاینه فیزیکی، آزمایش خون و سونوگرافی؛ روش‌های تشخیصی اختلالات غده تیرویید

وی در ادامه با اشاره به اهمیت روش تشخیص این اختلالات در بدن اظهار داشت: در کم‌کاری تیروئید معاینه فیزیکی یکی از این روش‌هاست؛ شاید تصور کنید که بزرگ‌ شدن غده‌ی تیروئید یا گواتر تنها زمانی رخ می‌دهد که تیروئید پرکار باشد، اما این تصور درست نیست. هنگامی ‌که تیروئید کم‌کار باشد هم ممکن است گواتر رخ دهد.

رضایی اضافه کرد: پزشک در معاینه‌ فیزیکی اندازه‌ی غده تیروئید را بررسی می‌کند. از طرفی رطوبت یا خشکی پوست، جنس موها، صورت پف‌آلود و سایر علائمی که به آنها اشاره شد در مورد معاینه‌ی فیزیکی قرار می‌گیرد.

وی آزمایش تیروئید را به عنوان روش دیگر تشخیصی در کم‌کاری تیروئید عنوان کرده و افزود: یکی از مهم‌ترین راه‌های تشخیص اختلالات تیروئیدی، آزمایش تیروئید است؛ در کم‌کاری تیروئید، هورمون تحریک‌کننده‌ غده‌ی تیروئید TSH از حد طبیعی بیشتر می‌شود و سطح هورمون‌های تیروئیدی یا T3 و T4 کاهش پیدا می‌کنند. این موارد نشان‌دهنده‌ تیروئید کم‌کار است و باید کمبود هورمونی جبران شود؛ در صورت نیاز پزشک آزمایش‌های تخصصی‌تر را هم درخواست خواهد داد.

کارشناس بیماری‌های غیرواگیر مرکز بهداشت شهرستان تست‌های تصویربرداری را به عنوان روش سوم در تشخیص کم‌کاری تیروئید یاد کرده و اذعان داشت: در سی‌تی‌اسکن می‌توان کم‌کاری، پرکاری و یا سایر اختلالات تیروئیدی را تشخیص داد.

وی گفت: سونوگرافی هم از راه‌های دیگر تشخیص‌دهنده‌ی کم‌کاری تیروئید است.

رضایی از بروز کم‌کاری مادرزادی تیروئید نوزادان نیز سخن گفته و در این خصوص اظهار داشت: کم‌کاری مادرزادی تیروئید یکی از شایع‌ترین اختلالات غدد درون ریز در نوزادان است که در صورت عدم تشخیص و درمان به موقع، منجر به عوارض جبران ناپذیری مانند عقب ماندگی ذهنی، اختلالات رشد و ناتوانی‌های جسمی می‌شود.

وی افزود: خوشبختانه با اجرای برنامه‌های غربالگری نوزادان در مراکز خدمات جامع سلامت شهری و روستایی این بیماری به راحتی در روزهای اولیه زندگی شناسایی شده و با درمان ساده و موثر از بروز عوارض شدید آن می‌توان پیشگیری کرد.

رضایی تاکید کرد: به دلیل اهمیت غده تیروئید در بدن، 25 ماه می (که مصادف با چهارم خرداد ماه است به عنوان روز جهانی تیروئید و از چهارم تا دهم این ماه هم به عنوان هفته اطلاع‌رسانی تیروئید نامگذاری شده است) تا همگان از عوارض عملکرد نامطلوب این غده حیاتی در بدن آگاه باشند.

کارشناس مرکز بهداشت قزوین از اجرای برنامه غربالگری کم‌کاری تیروئید مادرزادی نوزادان در روزهای سوم تا پنجمین روز تولد نوزاد گفته و تصریح کرد: این غربالگری روشی کم‌هزینه و ساده است؛ در این روش با استفاده از سوزنی ظریف، چند قطره خون از پاشنه پای نوزاد روی کاغذ مخصوص جمع‌آوری می‌شود. در این آزمایش سطح هورمون TSH اندازه‌گیری می‌شود که اگر از سطح طبیعی بالاتر بود به خانواده اطلاع داده می‌شود تا بر حسب جواب آزمایش، مجدد از پاشنه پا و یا به صورت وریدی، نمونه از نوزاد گرفته شود.

به گفته رضایی نوزادان مشکوک به بیماری تحت نظر پزشک قرار می‌گیرند و در صورت وجود کم‌کاری تیروئید، با مصرف یک قرص کوچک، تا سه سال تحت نظر هستند. این دسته از کودکان یا به طور کامل درمان می‌شوند و یا در صورت عدم کارکرد مناسب غده تیروئید، باید تا آخر عمر داروی خود را استفاده کنند تا از عوارض این بیماری در امان باشند.

شناسایی سالانه حدود ۳۰ تا ۳۵  نوزاد مبتلا به کم‌کاری تیروئید مادرزادی در شهرستان قزوین

به گفته وی هرساله حدود ۳۰ تا ۳۵  نوزاد مبتلا به کم‌کاری تیروئید مادرزادی در شهرستان قزوین شناسایی می‌شوند که با پیگیری‌ها و مراقبت‌های پزشکان و مراقبین سلامت تا سه سالگی تحت نظر قرار می‌گیرند.

کارشناس بیماری‌های غیرواگیر مرکز بهداشت شهرستان قزوین تاکید کرد: از این رو همکاری والدین رکن اساسی در درمان موفق این بیماری است.

وی در ادامه صحبت‌هایش گریزی به عوامل بروز بیماری کم کاری تیروئید نوزادان پرداخته و در این خصوص توضیح داد: یکی از عوامل زمینه‌ساز در بروز بیماری کم‌کاری تیروئید در نوزادان، عوامل مادری است؛ ابتلا مادر به کم‌کاری تیروئید و یا گواتر، بیماری اتوایمیون تیروئید، دیابت و همچنین بیماری‌های مقاربتی در دوران بارداری می‌تواند شانس بروز بیماری را در نوزاد افزایش دهد.

وی در ادامه از عوامل نوزادی در بروز بیماری کم‌کاری تیروئید در  نوزادان گفته و اظهار داشت: احتمال بروز بیماری در نوزادان با وزن کمتر از دو هزار گرم و وزن بالا (بیشتر  و یا مساوی چهار هزار و ۵۰۰ گرم) در بدو تولد بیشتر از دیگر نوزادان است.

میزان بروز کم‌کاری تیروئید در دختران بیش از پسران است

رضایی با بیان اینکه بروز بیماری در دختران بیشتر از پسران است؛ یادآور شد: عوامل محیطی به عنوان عامل سوم در بروز کم‌کاری تیروئید در نوزادان است به طوری که در تمام جهان شایع‌ترین علت محیطی بیماری کم‌کاری تیروئید کمبود ید است؛ باید متذکر شد که پرکلرات یا سموم موجود در حشره‌کش‌ها نیز می‌تواند در بروز ابن بیماری موثر باشند.

کارشناس بیماری‌های غیرواگیر مرکز بهداشت قزوین از عوامل ژنتیکی به عنوان عامل دیگر در بروز این بیماری یاد کرده و اذعان داشت: عوامل ژنتیکی حدود 10 درصد در بروز این بیماری موثر است.

اهمیت دریافت «ید» در سلامت غده تیرویید

وی در ادامه با اشاره به اهمیت مصرف ید در رژیم غذایی؛ گفت: یکی از مواد معدنی مهم و مورد نیاز غده تیروئید «ید» است؛ ید پس از ورود به بدن از طریق غده تیروئید جذب شده و در ساخته شدن هورمون‌های تیروئید نقش اساسی دارد.

رضایی در پاسخ به این سوال که «برای پیشگیری از کمبود ید چه باید کرد؟»؛ افزود: بایستی از نمک‌های یددار استفاده‌ کرد و همینطور نمک را در ظروف درب‌دار دور از نور و حرارت و رطوبت نگهداری کرد.

کارشناس بیماری‌های غیرواگیر مرکز بهداشت قزوین با تاکید بر اینکه برای ماندگاری بهتر ید نمک، لازم است نمک غذا را در آخر اضافه کرد تا ید موجود در نمک در اثر جوشیدن غذا از بین نرود.

ضرورت استفاده از منابع غذایی طبیعی حاوی «ید» در رژیم غذایی

به گفته وی مصرف مکمل‌های یدو فولیک و مولتی ویتامین مینرال در دوران بارداری برای پیشگیری از کم کاری تیروئید نوزادان موثر است.

رضایی گریزی نیز به چند منبع خوراکی سرشار از ید داشته و اضافه کرد: نمک ید دار، سبزیجات دریایی، سیب زمینی پخته، شیر، جلبک دریایی خشک شده، میگو، آلو خشک، لوبیا سفید، سینه بوقلمون، لوبیا سبز، ماهی تن، تخم‌مرغ آب‌پز، ماست، موز، توت فرنگی، ذرت، پنیرچدار، لوبیا سبز،آناناس، ریواس و آب تره مه نوعی سبزی است از منابع سرشار ید است./ق