رویکرد سازمان پدافند غیرعامل، کاهش آسیب‌پذیری تهدیدهای دشمن است

گفت‎وگو ـ مریم بهبهانی فر

سازمان پدافندغیرعامل کشور در سال 1382 بر اساس فرمان مقام معظم رهبری تشکیل شد؛ در سال 1390 به دلیل لزوم ترویج فرهنگ پدافند غیرعامل در جامعه و فعال‌سازی هر چه بیشتر توانایی‌ها موجود در کشور و به میمنت سالروز صدور فرمان تشکیل این سازمان «هشتم آبان‌ ماه» به عنوان «روز پدافند غیرعامل» تعیین و در تقویم کشوری درج و به کلیه وزارتخانه‌ها، دستگاه‌ها و سازمان‌های کشوری و لشکری ابلاغ شد.

این سازمان اکنون در کشور دارای 11 کارگروه تخصصی و 4 قرارگاه عملیاتی است که با اقدامات غیرمسلحانه برای افزایش بازدارندگی، کاهش آسیب‌پذیری، تداوم فعالیت‌های ضروری، ارتقای پایداری ملی و تسهیل مدیریت بحران در مقابل تهدیدها و اقدامات نظامی دشمن فعالیت می‌کنند.

باتوجه به اینکه امسال سوم تا دهم آبان ماه به عنوان هفته پدافندغیرعامل نامگذاری شده است؛ فرصتی مهیا شد تا به همین مناسبت با «مهدی مدرسی، مدیرکل پدافندغیرعامل استان» به گفت‌وگو بپردازیم؛ او در این گفت‌وگو برای آشنایی شهروندان با سازمان پدافندغیرعامل مهمترین رویکردها و اهداف این سازمان را تشریح کرد که خواندن آن خالی از لطف نیست.

ـ لطفا درباره تاریخچه تاسیس و ایجاد سازمان پدافند غیرعامل، توضیحاتی بفرمایید.

با توجه به گسترش ایجاد تهدیدهای دشمن از دو دهه گذشته، این ضرورت احساس شد که سازمانی تشکیل شود تا اقدامات مورد نیاز برای کاهش خسارات احتمالی دشمن را با جدیت پیگیری کند از این رو در سال 82 به دستور رهبری سازمان پدافند غیر عامل تاسیس شد. در یک ماه گذشته نیز مجلس شورای اسلامی قانون پدافند غیرعامل را به دولت ابلاغ کرد و در حال گذراندن مراحل نهایی است.

ـ سازمان پدافند غیرعامل چه اهدافی را دنبال می‌کند؟

سازمان پدافند غیرعامل پیگیری کننده تمامی اقداماتی است که باید در کشور به صورت غیرمسلحانه و توسط دستگاه‌های مختلف دولتی و بخش خصوصی روی دهد تا موجب افزایش بازدارندگی، کاهش آسیب‌پذیری، کاهش خسارات ناشی از تهدیدهای دشمن و تسهیل مدیریت بحران پس از وقوع شوند؛ چرا که در هر حادثه‌ای مدیریت پیش از حادثه، حین و پس از حادثه وجود دارند که باید مورد توجه قرار گیرند. سازمان پدافند غیرعامل هم تلاش می‌کند تا سایر دستگاه‌های دولتی و خصوصی آمادگی پیدا کنند که رویکرد پیشگیرانه مبارزه با تهدیدات احتمالی را با جدیت دنبال کنند.

ـ مهمترین رویکردهای سازمان پدافند غیرعامل چیست؟

برای این سازمان، 11 حوزه تخصصی تعریف شده است؛ ابتدا در اینجا نیاز هست که مخاطبان مطلع شوند امروز شیوه تهدیدهای دشمن تغییر یافته و گسترده شده است که از آن به «جنگ ترکیبی» یاد می‌شود. این جنگ ابعاد مختلفی دارد که از جمله آنها می‌توان به سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، سایبری، امنیتی، درمان، انرژی، دارو، غذا و مباحث جمعیتی اشاره کرد که دشمن از آنها برای آسیب رساندن به کشور استفاده می‌کند.

با توجه به حوزه‌های متعدد جنگ ترکیبی این ضرورت احساس شد تا در سازمان پدافند غیرعامل حوزه‌های تخصصی ایجاد شود که شامل: 11 کار گروه تخصصی و 4 قرارگاه عملیاتی می‌باشد.

ـ در استان قزوین نیز این کار گروه‌ها تشکیل شده‌اند؟

بله، این کار گروه‌ها شامل: کار گروه امنیت و دفاع، زیستی، کالبدی و زیربنایی، فرهنگی و اجتماعی، مشارکت مردمی و مردم محور، سایبری و الکترونیک، خدمات امداد و نجات، حمل و نقل جاده‌ای، کشاورزی و امنیت غذایی، حقوقی و قضایی هستند که مسئولیت هر کدام از این کارگروه‌ها را یکی از دستگاه‌های اجرایی بر عهده دارند؛ ما نیز با جدیت پیگیر هستیم تا این کار گروه‌ها در راستای اولویت‌های تعریف شده فعالیت کنند.

ـ تنها این 11 دستگاه اجرایی با شما همکاری دارند؟

در لایه اول، این دستگاه‌ها همکار جدی پدافند غیرعامل محسوب می‌شوند؛ اما در لایه‌های دیگر هر کدام از این دستگاه‌های اجرایی نیز کار گروه‌های دیگری دارند که نقش جدی‌تری دارند. البته با توجه به اینکه پدافند غیرعامل ذات و ماهیت هر موضوعی محسوب می‌شود از این‌رو نمی‌توانیم تصور کنیم که فعالیتی بدون رویکرد پدافند غیرعامل انجام شود.

در لایه دیگر، تمامی دستگاه‌های اجرایی، فعالان اقتصادی و صنعتی در بخش خصوصی نیز افرادی هستند که قانون برای آنها الزامات و تکالیف مشخصی را تعریف کرده است که باید در حوزه سازمان پدافند غیرعامل عملیاتی کنند. استنکاف از آن هم می‌تواند برای دستگاه اجرایی مربوطه تبعاتی به همراه داشته باشد. بنابراین مدیران کارگروه‌های تخصصی، همکاران نزدیک سازمان پدافند غیرعامل محسوب می‌شوند.

ـ لطفا درباره مهمترین اقداماتی که اداره کل پدافند غیرعامل استان در سال گذشته انجام داده است؛ توضیحاتی بفرمایید.

با توجه به اینکه استان قزوین صنعتی و ترانزیتی است و در شاهراه ارتباطی شمال به جنوب، شرق به غرب قرار دارد و از آنجایی که بسیاری از واحدهای صنعتی استان با مواد شیمیایی، انباشت و تولید آن سروکار دارند و یا در فرآیند تولید از مواد شیمیایی استفاده می‌کنند. از این‌رو موضوع مواد شیمیایی و حمل ونقل آن در استان اهمیت ویژه‌ای دارد و این موجب شده است در استان قزوین توجه به محصولات شیمیایی و مراقبت از آنها در اولویت ویژه قرار گیرند.

ـ برای این موضوع چه اقداماتی انجام داده‌اید؟

در این‌باره راه‌اندازی قرارگاه شیمیایی استان در دستور کار قرار گرفته و تاکنون نیز پیشرفت خوبی داشته است؛ نظام مصون‌سازی و عملیات شیمیایی در استان در حال استقرار است؛ پیرو این موضوع نیز با واحدهای منتخب و دارای اولویت در حوزه تولید محصولات شیمیایی جلساتی برگزار کرده‌ایم و این سیاست را به آنها ابلاغ و توجه به امنیت آن را برای صاحبان این واحد تبیین کرده‌‌ایم.

بنابراین برای آن‌که نظام مصون‌‌سازی و عملیات شیمیایی در استان مستقر و فعالیت کند تمامی اقدامات لازم انجام شده است و به زودی نیز رزمایش پدافند شیمیایی در زمینه تهدیدهای مواد شیمیایی در یکی از شهرستان‌ها انجام خواهیم داد.

ـ مهمترین رویکرد شما در این قرارگاه چیست؟

در این قرارگاه اولویت‌های مهم استان در حوزه محصولات شیمیایی تعریف شده است و به کار گروه‌ها و دستگاه‌های اجرایی قرارگاه‌های مرتبط ابلاغ کرده‌ایم؛ همچنین تلاش شده است تا دستگاه‌های اجرایی در زمینه جذب اعتبارات پدافند غیرعامل فراتر از گذشته اقدام کنند. در این راستا فرآیندی برای این دستگاه‌ها تعریف کرده‌ایم که کمک می‌کند در حوزه‌های جزئی، دستگاه‌ها وضعیت ایمن‌تری پیدا کنند. همچنین تلاش کرده‌ایم همگانی کردن و فرهنگ‌سازی مورد نیاز درباره پدافند غیرعامل به نحو مطلوبی پیگیری شود.

در اداره کل پدافند غیرعامل استان سعی ما بر این بوده است که رویکرد برنامه محور داشته باشیم تا در ابتدای هر سال مشخص باشد که هر کارگروهی چه اقدامات و اولویت‌هایی را باید در دستور کار قرار دهد. در حال حاضر تمام کارگروه‌ها و قرارگاه‌های عملیاتی، ذیل پدافند غیرعامل لحاظ شده و اینکه در استان چه اولویت‌هایی را باید در دستور کار قرار دهند.

ـ مهمترین اولویت شما در برنامه‌های امسال چه مواردی بوده است؟

برای امسال به عنوان مثال؛ در حوزه سایبری و الکترونیکی سیاست ما بر این است تا زیرساخت‌های لازم را شناسایی و برنامه مصون‌سازی سایبری را با کمک دستگاه‌های مرتبط و تخصصی اجرایی کنیم.

در این راستا سعی داریم تا گروه‌های واکنش سریع در استان تشکیل شود تا برای جلوگیری و رفع مشکلات سایبری به صورت تخصصی ورود و اقدامات لازم را انجام دهند. در زمینه تامین انرژی و نیازهای ضروری و اولیه نیز سعی شده است تا ژنراتورهای مورد نیاز را در دستگاه‌های اجرایی به ویژه در دستگاه‌های مهم بروزرسانی کنیم.

لازم است یک رده‌بندی نیز برای تامین زیر‌ساخت‌های استان و مولدهای برق در حوزه انرژی داشته باشیم تا در صورت قطعی برق دچار مشکل قطع خدمات در دستگاه‌های مختلف نشویم؛ اگر هم حادثه‌ای روی داد به سرعت به مدار خدمات‌رسانی بازگردد.

ـ با توجه به تهدیدهای زیستی در کشور آیا سازمان پدافندغیرعامل به این امر مهم ورود کرده است؟

در حوزه زیستی نیز یکی از اقدامات مهم، پیگیری ماده 65 «قانون حمایت از خانواده و جمعیت» بوده است؛ در این راستا در حوزه تهدیدات باروری به عنوان متولی پدافند غیرعامل ورود کرده‌ایم تا تهدیدهای «انسان ساخت» مورد بررسی قرار گیرد و مراکز درمانی مهم استان از این لحاظ مورد توجه قرار گیرند؛ مطالعات کاهش آسیب‌پذیری برای مراکز درمانی مهم استان باید امسال انجام شود تا توانایی مقابله با تهدیدات را داشته باشند. یک نظام ارزیابی زیستی هم در دستور کار هست تا در جاهایی که ارتباط با کشورهای دیگر لازم است، برقرار شود. باید در حوزه گمرک آیین‌نامه‌هایی تدوین شود تا مخاطرات زیستی و مرزبندی مورد توجه قرار گیرند و کمتر با مخاطرات روبرو شویم.

ـ اولویت‌های دیگری هم برای استان برنامه‌ریزی کرده‌اید؟

امسال موضوع پایش و استراتژیک نهادهای دامی و کشاورزی نیز در دستور کار هست. در حوزه کالبدی هم امسال بررسی آسیب‌ها کالبدی شهری مهرگان در دستور کار است تا این آسیب‌ها به حداقل برسد.

سازمان‌دهی و حمل و نقل مواد شیمیایی نیز از دیگر اولویت‌های استان در سال جاری است تا در استان کمتر شاهد وقوع این حوادث و آسیب‌های ناشی از باشیم.

ما نیاز داریم که از میزان و نوع محصولات شیمیایی که سایر فعالان حوزه‌های مختلف صنعتی و صنفی استان که با سروکار دارند یک بانک اطلاعاتی داشته باشیم تا بتوانیم آمادگی لازم را برای مقابله با آنها داشته باشیم.

همان‌گونه که در بحث سایبری نیاز هست واکنش سریع داشته باشیم با توجه به موقعیت استان ضروری هست تا در حوزه مواد شیمیایی هم این واکنش‌ها اجرایی شود. در این راستا فرماندهی موضوع از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و اقدامات تخصصی و علمی نیاز دارد.

ـ با توجه به حساسیت‌های موجود در زمینه محصولات شیمیایی در این باره سازمان پدافند غیرعامل استان برنامه‌ای تدوین کرده است؟

در این زمینه در نظر داریم طرح جامع پدافند شیمیایی را تدوین کنیم؛ این برنامه کمک می‌کند که دستگاه‌های اجرایی این موضوع را با جدیت بیشتری پیگیری کند. در این طرح با توجه به حوادثی که در شهرک چرم شهر روی داد؛ این منطقه به صورت ویژه مورد توجه قرار گرفته است.

از آنجایی که موضوعات زیست محیطی در استان بسیار حائز اهمیت است؛ اداره کل پدافند غیرعامل قزوین این موضوع را هم در دستور کار قرار داده است و پیگیر هستیم تا این اقدامات عملیاتی شود.

ـ با توجه به صنعتی بودن استان و از آنجایی که صاحبان صنایع با تنگناهای اقتصادی متعدد روبرو هستند آیا پدافند غیرعامل به این حوزه ورود کرده است؟

این موضوع و استقرار شهرک‌های صنعتی برای اداره کل پدافند غیرعامل بسیار حایز اهمیت است؛ مسایل پدافندی بسیاری دیده شده؛ به عنوان مثال در شهرک صنعتی که مواد غذایی تولید می‌شود شاید سازه‌ها، تاسیسات ویژه‌ای مورد نیاز باشد که در دستور کار قرار گرفته است؛ اما باید یادآور شوم که مهمترین موضوع پدافند استان در حوزه صنعت، توجه به محصولات شیمیایی است.

ممکن است نگاه برخی افراد به حوزه پدافند غیرعامل این‌گونه باشد که این حوزه هزینه‌هایی ایجاد می‌کند؛ اما ما اعتقاد داریم که الزامات پدافند غیرعامل از سرمایه‌گذاری جدا نیست و جز لاینفک یکدیگر هستند. اگر ما بدون الزامات پدافندی بخواهیم یک طرح تولیدی و اقتصادی را طراحی ‌کنیم؛ این احتمال وجود دارد که سرمایه‌گذار، خود دچار خسارت‌های شود. مواردی داشته‌ایم که بخش خصوصی برای صرفه‌جویی به برخی از اقدامات پیشگیرانه بی‌توجهی کرده و یا غیر مدبرانه اقدام به صرفه‌جویی‌هایی کرده‌اند؛ و با آسیب‌های روبرو شده‌اند که تمامی زیرساخت‌های آنها تخریب شده است.

بنابراین با تمامی تنگناهایی که امروز صاحبان صنایع با آن روبرو هستند تاکید ما بر این است که مباحث ایمنی و بهداشت موضوعاتی نیستند که بتوانیم نادیده بگیریم؛ چرا که خسارت‌های ناشی از آن می‌توانند از صرفه‌جویی که گمان می‌شود؛ بیشتر باشد. بنابراین تمام افرادی که در حوزه تولید و صنعت فعالیت دارند ضرورت دارد که موضوع پدافند غیرعامل را جدی تلقی کنند.

ـ آیا پدافندغیرعامل به موضوعات فرهنگی نیز ورود کرده ‌است؟

با توجه به اینکه پدافند غیرعامل مهمترین و بهترین شیوه مقابله با جنگ ترکیبی دشمن است؛ و از آنجایی که یکی از ابعاد مهم «جنگ‌های ترکیبی دشمن» و راهکار مقابله با آن، «جنگ شناختی و جنگ نرم» است؛ از همین‌رو پدافند غیرعامل با جدیت به این حوزه ورود کرده است؛ در این راستا هم کار گروه فرهنگی و اجتماعی پدافند غیرعامل تشکیل شده است که مسئولیت آن بر عهده صدا و سیمای مرکز استان است.

ـ مهمترین رویکرد کارگروه فرهنگی و اجتماعی پدافند غیرعامل چیست؟

در این کار گروه تاکید شده است که موضوعاتی چون سواد رسانه مورد توجه قرار گیرد زیرا به نظر می‌رسد سال گذشته در مسایلی که کشور با آن روبرو شد مهمترین ضعف مردم و به ویژه یک قشر خاص در نداشتن سواد رسانه بود. این آگاه نبودن به مباحث رسانه‎‌ای موجب می‌شود؛ فردی که سواد رسانه ندارد و خود را در برابر آن قرار می‌دهد به راحتی  قربانی جنگ رسانه‌ای دشمن شود و شاید به سبب همین آگاهی کم، دشمن به اهداف خود نزدیک گردد. بنابراین باید در حوزه رسانه به موضوع سواد رسانه توجه جدی داشته باشیم.

در موضوعات خانواده نیز با جدیت ورود کرده‌ایم و اعتقاد داریم این حوزه باید مورد توجه ویژه قرار گیرد. تاکید ما براین است که مردم و سایر اقشار جامعه باید برای مقابله با جنگ‌های، ترکیبی دشمن آمادگی داشته باشند. این موضوع هم نیازمند راهبرد مصون‌سازی و ایمن‌سازی است که مصون‌سازی به فرد و ایمن‌سازی به محیط اجتماعی ما بازمی‌گردد. در بحث پدافند غیرعامل فرهنگی و اجتماعی این موضوعات با جدیت مورد توجه قرار گرفته است؛ البته تاکید ما بر سواد رسانه پایه دهم مقطع متوسطه دوم است؛ چرا که این قشر از اهمیت بسیاری برخوردار هستند و دانش‌آموزان به آموزش در این زمینه نیاز جدی دارند.