از دار گلیم تا پخت شیرینی سنتی در شیداصفهان
- شناسه خبر: 12690
- تاریخ و زمان ارسال: 23 اردیبهشت 1402 ساعت 08:00
- بازدید :
مقدمه
مسیر اتوبان قزوین ـ زنجان را پیش رفتم. این بار مقصدمان اصفهان بود. البته نه آن شهری که سی و سه پل دارد و نقش جهاناش جهانی است؛ بلکه به «شیداصفهان» روستایی قدیمی در بخش مرکزی قزوین رفتیم. این روستا را اصفهان وساچ (موی بلند) اصفهان و شاه اصفهان هم گفتهاند. مردم روستا به کار زراعت، دامداری و باغداری مشغول هستند.
اهالی روستای «شیداصفهان» به زبان ترکی صحبت میکنند؛ اگرچه نسل جوان بیشتر به فارسی حرف زدن تمایل دارند. روستای «شیداصفهان» ٣۶٠٠ نفر جمعیت دارد. این روستا در فاصله ١٨کیلومتری قزوین واقع شده است.
محمدمهدی توکلی
گلیمبافی زن روستایی
با سرانگشتان زن هنرمند روستا، نخها در هم تنیده میشد تا گلیم خوش نقش و رنگ بافته شود.
در روستای «شیداصفهان» در بخش مرکزی شهرستان قزوین در اکثر خانهها زنان روستا فعالیتهای زیادی دارند. این زن هنرمند که چند ماه است بعد از طی دوره به کار بافت گلیم مشغول است. تاکنون چند تخته گلیم بافته است. برای بافتن گلیم معمولا دار را روی زمین بر پا میکنند. اما در این خانه زن روستایی دار را به شکل عمودی کنار دیوار اتاق قرار داده بود. در بافت این گلیم نخهای رنگی از جمله سبز، زرد، نارنجی و… استفاده شده است. وقتی چهره زن گلیمباف روستای «شیداصفهان» در پشت تارهای دار گلیم پنهان شده بود. در هر جابهجایی نخها لحظهلحظه زندگیاش به نمایش درمیآمد و او چشم امید به فردایی زیبا داشت.
شیره گرم؛ شربت سرد
حرارت داغ اجاق گوشه حیاط خانه روستایی، امان از تشت مسی پر از شیره انگور گرفته بود و مادر بزرگ با ملاقه مرتب آن را به هم میزد تا خوب جا بیفتد. نوهاش که ۶ ماه است به خدمت سربازی رفته به او کمک میکرد چون مادر بزرگ شیره را برای آنها میپخت. در روستای «شیداصفهان» در بخش مرکزی قزوین، با توجه به باغهای انگور بازار پختن شیره انگور داغِ داغ است و خانوادهها بخشی از آن را برای کمک به اقتصاد خانواده میفروشند. وقتی شیره گرم انگور را روی یخ سرد داخل پارچ ریختند خوشمزهترین و سالمترین نوشیدنی روستا، یعنی شربت شیره آماده شد و چه نوشیدنش لذتبخش بود.
سبد گوجه قرمز تا دیگ رب قرمز
یک نفر مسئولیت دارد تا از اول صبح تعدادی زن و مرد داوطلب برای چیدن گوجه یا انگور و دیگر محصولات را وارد مزرعه کند. با آمدن افراد، کار شروع میشود و همه میکوشند تا هر چه سریعتر، محصول گوجهفرنگی را برداشت کنند. همزمان در خانههای روستای «شیداصفهان» در بخش مرکزی شهرستان قزوین نیز، زنان کدبانو با گوجههای قرمز رسیده از مزرعه، دیگ پختن رب قرمزخانگی را روی اجاق گذاشته بودند تا حسابی رب عمل بیاید. در روستای «شیداصفهان» ١٧٠٠٠ هکتار زمین وجود دارد که به کشت گندم، ذرت، گوجه و لوبیا اختصاص دارد. سبدهای پر شده از گوجه، با فرغون به کنار جاده حمل میشد تا در اولین فرصت، با کامیون به بازار مصرف و یا کارخانه منتقل شوند. زن باسلیقه روستای «شیداصفهان» در حین همزدن رب برای نگهداری بهتر آن، به رب نشاسته اضافه میکرد.
از شاصفهان تا شیداصفهان
قرار گرفتن روستا در نزدیک مرکز استان یعنی شهر قزوین موقعیت خوبی برای روستای شیداصفهان در بخش مرکزی فراهم آماده است. این روستا قدمتاش به دوره صفویان بازمیگردد. در گذشته به شاصفهان معروف بوده است. بعد از انقلاب آن را شیداصفهان نامیدهاند. در هنگام ثبت نام آن در اداره مربوطه شیداصفهان نوشته شده است.
مردم روستا به کار زراعت، دامداری و باغداری مشغول هستند. عمده محصول آنها انگور است و بعد از تاکستان از جایگاه ویژهای برخوردار است. روستا 3600 نفر جمعیت دارد و مردم روستای شیداصفهان به زبان ترکی صحبت میکنند. روستای شیداصفهان در 17 کیلومتری قزوین واقع شده است.
خوشههای شیرین
در باغهایی که از شیوه داربستی کردن انگورها استفاده میکنند برداشت محصول و همچنین جابهجایی ادوات کشاورزی به راحتی صورت میگیرد. این کار روی کیفیت انگورها اثر مستقیم دارد.
وقتی از بین بوتههای انگور قدم زنان پیش رفتم شادابی باغ را بهخوبی دیدم. در کنار باغها و یا جاده اصلی روستای «شیداصفهان» در بخش مرکزی شهرستان قزوین، بارگاههایی برای خشک کردن انگورها ایجاد کردهاند.
این خوشههای شیرین (انگور) وقتی از عرش (بالای شاخه) به فرش (زمین) منتقل میشوند چند روزی میهمان آفتاب داغ و گرد و خاک و… هستند و چشم انتظار برای آمدن دلالها، تا پس از خرید به کارخانه تولید کشمش منتقل شوند.
چوببازی؛ بازی قدرتنمایی
هر بار که محکم بر طبل نواخته میشد و صدای شیپور بلندتر به گوش میرسید. دو نفری که در وسط میدان چوب در دست داشتند با شوق و هیجانی بیشتر چوبها را در هوا میچرخاندند و با حرکات پا در هر رفت و برگشت با ضربهای کاری چوبها را به هم میزدند. هر فرد سعی داشت در میان شلوغی و سر و صدای بلند موسیقی رزمی، چوب را محکمتر بزند و قدرتاش را به رخ نفر مقابلاش بکشد. چوببازی در روستای شیداصفهان در بخش مرکزی شهرستان قزوین رسم قدیمی است که بیشتر در مناسبتهای عروسی و اعیاد اجرا میشود. موسیقی این نوع بازی معمولا ساز و دهل است. ولی در روستای شیداصفهان متفاوت است و به جای آن طبل بزرگ و شیپور و قرهنی و طبل کوچک به کارگرفته میشود. ریتم موسیقی این بازی بومی و محلی بیشتر حال و هوای نظامی دارد.
پختن شیرینی سنتی قزوینی
در آستانه درب که قرار گرفتم بوی خوش شیرینی محلی به مشامم رسید. هنرمند شیرینی پز روستا، مدتها در خانه به پختن شیرینی سنتی مشغول بوده است. بعد با حمایتهای صورت گرفته، کارگاه را به یک مغازه منتقل میکند تا مشتریها را افزایش دهد.
خانم ربیعی زن کدبانوی روستای شیداصفهان در بخش مرکزی شهرستان قزوین، با مهارت انواع شیرینیهای سنتی قزوین را تولید میکند. متقاضیان محصولات او علاوه بر روستا، از داخل شهر نیز به این کدبانو مراجعه میکنند. در این کارگاه کوچک شیرینیپزی محلی ۴ نفر مشغول کارند. طعم خوش، تمیزی و بهداشت شیرینیها از ویژگیهای این مغازه شیرینیپزی در روستای شیداصفهان بود.
برداشت لوبیا قرمز و ذرت
خرمنکوب به سرعت کار میکرد و دانههای ریز و درشت لوبیای قرمز بیرون میآمد.
هر چه بیشتر خوشههای خشک شده در دهانه دستگاه قرار میگرفت. تیغههای تیز به خوبی وظیفه خود را انجام میدادند. یکی کاه را پرتاب میکرد و دیگری دانههای لوبیا قرمز را تحویل میداد. در فصل پاییز صدای ادوات کشاورزی برای برداشت محصولات از سطح 3 هزار و 292 هکتار زمینهای زراعی روستای شیداصفهان در بخش مرکزی شهرستان قزوین قطع نمیشود.
در قسمتی دیگر از روستای شیداصفهان دستگاه برداشت ذرت با شتاب کار میکرد.
کامیونها هر چند دقیقه یک بار میآمدند و ذرتهای خورد شده را به دامداری حمل میکردند تا برای خوراک دام تبدیل به سیلو کنند. در این روستا محصولاتی چون گندم، جو، کلزا و صیفیجات نیز بهدست میآید.
از له کردن انگور تا پختن سنتی شیره
شیر آب را باز کرد و روی انگورهای داخل ظرف را حسابی آب گرفت زن کدبانوی روستایی با دستش روی خوشهها فشار داد تا خوب تمیز شوند. وقتی انگورها را داخل گونی ریختند یک زن دیگر چکمه پوشید و مشغول لگدمال کردن انگورها شد تا کاملا آبش در بیاید.
در روستای شیداصفهان در بخش مرکزی شهرستان قزوین به شیوه سنتی مراحل مختلف پختن شیره را انجام میدهند. با آمدن وسایل برقی، آبگیری انگور برای شیرهپزی راحتتر شده است. وقتی آب انگور آماده شد به آن خاک مخصوصی میزنند و حدود 6 ساعت استراحت میکند. تا برای جوشاندن و تبدیل شدن به شیره سفت و خوشمزه آماده شود. از شیره انگور برای صبحانه و پختن خوراکهای مختلف و نوشیدنی و انواع شیرینی استفاده میکنند.
از دامداری تا فروشگاه لبنیات
گلهی گوسفندان به سرعت حرکت میکردند تا خود را به محل دروی ذرتها برسانند و مشغول چرا شوند. گاوها در دامداری پشت میلهها ایستاده بودند و همزمان با صدای پاس سگهای نگهبان سر در آخور داشتند.
در روستای شیداصفهان در بخش مرکزی شهرستان قزوین، نزدیک به 4000 راس دام سبک و500 راس دام سنگین وجود دارد. یکی از دامداران در طی روز، دو وعده شیر گاوها را به فروشگاه سطح روستا منتقل میکند. زن پرتلاش روستای شیداصفهان، شیر رسیده را به انواع لبنیات به ویژه بستنی سنتی تبدیل میکند. گرانی و کمبود نهادههای دامی نقش مهمی در وضعیت حال و آینده دامداریهای روستا دارند.
بوقلمونها در کنار نهالها
زن روستایی تعدادی بوقلمون را آورده بود تا میان چمنها و سبزهای کنار جاده به دنبال دانه باشند.
به گفته خودش علاوه بر طیور، گاو و گوسفند هم دارد.
مایحتاج زندگیاش را از این راه تامین میکند. در کنار صدای بوقلمونها و حرکت کامیونهای حمل ذرتهای درو شده به سمت گاوداریها در روستای شیداصفهان در بخش مرکزی شهرستان قزوین، به سراغ روستایی دیگری رفتم که در نهالستان خود مشغول کار بود. او در این محل ارقام مختلفی نهال کاشته است. نهالهای تولید شده با آب و هوای روستای شیداصفهان هماهنگاند.
میخواهم در روستا باشم، اینجا بهتره است
کار زمانی ارزش بیشتری پیدا میکند که شما در شرایطی که میتوانید در شهر کارگاه تولیدی بر پا کنید، به خاطر عشق و علاقه به زادگاه خود این فعالیت تولیدی را علیرغم همهی مشکلات به روستا منتقل کنید.
در روستای شیداصفهان در بخش مرکزی قزوین، با شروع کار تولید روکش صندلی انواع خودروها، ضمن به کارگیری تعدادی از خانمهای علاقهمند به خیاطی، فرصتی را فراهم کرده است که افراد در کنار محل زندگی خود در آمدی هم کسب کنند.
زمانی که پلهها را پایین رفتم صدای چرخهای خیاطی به گوش میرسید. هر یک از خانمها مشغول بخشی از کار بودند. از برش گرفته تا چرخ کردن و سردوزی نمودن.
آقای کبیری مسئول کارگاه گفت: من بهراحتی میتوانستم این کارگاه را در شهر راهاندازی کنم. ولی آمدم به روستای خودم. چون اینجا بهتر است.
نگاهی تازه به آئینی ١٠٠ساله
از چند ماه قبل برای جمعآوری نذورات، مردم روستا و حتی بسیاری از اهالی روستا که در سایر شهرها زندگی میکنند، فراخوان میدهند و از آنها دعوت میشود برای زنده نگه داشتن آئین ١٠٠ ساله با عنوان خرج علی (ع) هر آنچه در توان دارند کمک کنند تا آبگوشت نذری پخته شود.
تعدادی از دستاندرکاران در کوچههای روستای شیداصفهان به راه میافتند. درب خانهها را میزنند و با جمعآوری پول نقد نان، سبزی، نخود و گوسفند زنده مقدمات کار را فراهم میکنند.
مشارکت و همدلی روستائیان
دیگهای آبگوشت نذری روی اجاق قل و قل میکردند.
عدهای از اهالی روستا که عمدتا بچهها بودند پشت پنجره ظرف به دست ایستاده بودند. هر کسی تلاش میکرد تا سریعتر ظرفاش را بدهد تا سرآشپز آن را پر از آبگوشت کند. سرآشپز در حین کار یادی هم از آشپزهای قدیمی این مراسم کرد.
در روستای شیداصفهان در بخش مرکزی شهرستان قزوین، آئین خرج علی (ع) با پیشینه ١٠٠ ساله هر سال با مشارکت وهمدلی فعال روستائیان برگزار میشود.
هرکسی یک کاری انجام میدهد. برای پذیرایی از میهمانانی که داخل مسجد بودند بشقابهای گوشت کوبیده را در سینیهای جداگانه میگذاشتند. یکی از دستاندرکاران گفت:ما به اندازه 5000 نفر گوشت کوبیده آماده کردهایم. مواد غذایی که اضافه میماند را بین افراد نیازمند توزیع میکنند.
ماهیهای زینتی در حمام قدیمی
برخی از مکانها برای افراد خاطرات فراموش نشدنی دارند. اهالی روستا هر بار که از مقابل این بناها عبور میکنند. چند لحظه توقف کرده و به مرور خاطرات زندگی خود میپردازند. در روستای شیداصفهان در بخش مرکزی شهرستان قزوین، حمام قدیمی روستا همین ویژگی را دارد. به جای تخریب خوشبختانه با حفظ بنا فرصت اشتغالزایی را فراهم کردهاند.
این بار به جای آدمها، هزاران ماهی زینتی در هوای گرم و بخار آلود حمام، داخل 200 عدد آکواریم از این سو به آن سو حرکت میکنند.
در حمام قدیمی روستا ماهیهای زینتی گوشتخوار تولید و پرورش داده میشود. حمام قدیمی روستای شیداصفهان در گذشته مورد استفاده اهالی روستا بوده است. یکی از رسوم مردم آوردن داماد به حمام بوده است. میگویند: در این محل یکی از بزرگان فامیل بعد از در آوردن کت از تن داماد, از او میخواسته که با دندان, گوشهی از کت را گاز بزند، به منزله اینکه به این پیمان ازدواج وفادار خواهد ماند.
زنان روستای، فعال و کارآفرین
از یک خانه بوی معطر سرخ کردن سبزی برای قورمهسبزی به مشام میرسید و در خانه دیگر آش نذری را بین همسایهها توزیع میکردند. از خانه بغل که تبدیل به کارگاه تولید پوشاک شده است صدای چرخ خیاطی به گوش میرسید. زنان در روستای «شیداصفهان» در بخش مرکزی شهرستان قزوین، فعال و کارآفرین هستند.
در کنار این همه کار و تلاش زنان روستا جنبوجوش کودکان مهد کودک هم تماشایی بود. بچههایی که پیشانیبند بسته بودند و ماسکهای رنگی با اشکال متنوع داشتند. آنها لحظه شماری میکردند تا خانم مربی هدیه آنها را بیاورد. در میان این همه شلوغی دو کودک خردسال در آغوش گرم مادرانشان، آرام خوابیده بودند.