از بحران اطلاعات تا بازسازی ذهنیت‌ها
- شناسه خبر: 53376
- تاریخ و زمان ارسال: 27 بهمن 1403 ساعت 07:30
- بازدید :
آرزو یارکه سلخوری، نماینده انجمن سواد رسانه‌ای ایران در قزوین
در دوران کنونی، با پیشرفت‌های سریع تکنولوژی و گسترش فضای دیجیتال، رسانه‌ها نقش بسیار پررنگی در شکل‌دهی به افکار عمومی و رفتارهای اجتماعی ایفا می‌کنند.
سواد رسانه‌ای، به معنای توانایی دسترسی، تجزیه و تحلیل، ارزیابی و خلق محتوا در فضای رسانه‌ای؛ امروزه برای هر فردی در دنیا امری ضروری است، اما در بسیاری از جوامع، از جمله قزوین، با چالش‌های فرهنگی و اجتماعی بسیاری در این زمینه روبه‌رو هستیم.
به نظر می‌رسد که مشکلات موجود تنها به مسائل فردی محدود نمی‌شوند و در بستر اجتماعی و فرهنگی نیز تبعات گسترده‌ای دارند.
بحران‌های مرتبط با سواد رسانه‌ای را باید نه تنها به عنوان یک مساله آموزشی، بلکه به‌عنوان یک پدیده اجتماعی و فرهنگی مورد بررسی قرار داد، این مشکل تنها به مصرف اطلاعات نادرست یا شایعات محدود نمی‌شود، بلکه به شکاف‌های عمیق‌تری در جامعه منتهی می‌شود که در آن‌ها فقدان آموزش و آگاهی‌سازی عمومی به وضوح مشاهده می‌شود.
در این یادداشت، تلاش داریم تا از دیدگاه‌های مختلف به چالش‌های سواد رسانه‌ای در قزوین پرداخته و راه‌حل‌هایی برای بهبود وضعیت کنونی ارائه دهیم.
بحران اطلاعات و تکثیر اخبار نادرست
در دهه‌های اخیر، با گسترش روزافزون اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، پدیده‌ای به نام
«بحران اطلاعات» به وجود آمده است.
در این بحران، اطلاعات به‌طور وسیع و سریع منتشر می‌شود، اما کیفیت و صحت آن تحت تأثیر عوامل مختلف قرار می‌گیرد؛ در حالی که در گذشته، رسانه‌ها تحت نظارت و فیلترهای خاصی تولید می‌شدند؛ در دنیای امروز همه افراد می‌توانند به‌راحتی به تولید و نشر اطلاعات بپردازند.
این آزادی در نشر محتوا، اگرچه مزایای خاص خود را دارد، اما در بسیاری از مواقع به تولید اطلاعات نادرست، شایعات و حتی اخبار جعلی منجر می‌شود.
در قزوین، مانند بسیاری از نقاط کشور، مردم در مواجهه با این سیل عظیم اطلاعاتی فاقد ابزارهای لازم برای تحلیل و ارزیابی صحیح هستند. تحقیقات نشان می‌دهد که بیشتر افراد در این منطقه قادر به تمییز دادن منابع معتبر از منابع غیرمعتبر نیستند و همین مسئله موجب شده تا محتوای رسانه‌ای نادرست، به‌ویژه در فضای مجازی، به سرعت در میان مردم گسترش یابد.
در این فضا، استفاده از اخبار سطحی، غیرمستند و جانبدارانه بسیار رایج است، در حالی که تحلیل‌های دقیق و مستند به ندرت توجه مخاطبان را جلب می‌کند، این وضعیت منجر به ایجاد بحران‌های اجتماعی، سیاسی و حتی فرهنگی می‌شود که در نهایت آسیب‌های آن به عمق جامعه وارد می‌شود.
شکاف نسلی و چالش‌های فرهنگی
یکی دیگر از چالش‌های بزرگ سواد رسانه‌ای در قزوین، شکاف نسلی است که در نحوه مصرف و ارزیابی رسانه‌ها میان نسل‌های مختلف ایجاد شده است.
نسل‌های قدیمی‌تر، که بیشتر با رسانه‌های سنتی نظیر تلویزیون، رادیو و روزنامه آشنا بودند، به‌طور معمول در برابر اطلاعات نادرست مقاومت بیشتری دارند و قادر به ارزیابی بهتر منابع خبری هستند.
اما در مقابل، نسل جوان‌تری که به‌طور گسترده با فضای دیجیتال و شبکه‌های اجتماعی آشنا است، در مواجهه با حجم گسترده‌ای از اطلاعات نادرست و تبلیغات اغراق‌شده قرار دارد.
این شکاف نسلی نه تنها به دلیل تفاوت در شیوه‌های مصرف رسانه‌ای، بلکه به علت نبود آموزش‌های موثر و سیستماتیک در زمینه سواد رسانه‌ای ایجاد شده است؛ به‌طور مثال، نوجوانان و جوانان بیشتر وقت خود را در شبکه‌های اجتماعی و اینترنت می‌گذرانند و در این فضا، آگاهی کافی از نحوه تحلیل و ارزیابی محتوای رسانه‌ای ندارند.
در نتیجه، آن‌ها به‌راحتی تحت تاثیر اخبار نادرست و تبلیغات اغراق‌شده قرار می‌گیرند؛ این شکاف نسلی، در کنار عدم هماهنگی میان آموزش‌های رسمی و نیازهای روز جامعه، یکی از عوامل اصلی در گسترش بحران اطلاعاتی است.
نیاز به تغییر در نظام آموزش و پرورش
در جوامعی مانند قزوین که هنوز سیستم‌های آموزشی آن به‌شکل سنتی است، تغییر نگرش به آموزش سواد رسانه‌ای از ضرورت‌های انکارناپذیر است؛ در حالی که فضای دیجیتال به‌سرعت در حال تغییر است، متاسفانه آموزش سواد رسانه‌ای همچنان در بسیاری از مدارس و دانشگاه‌ها به شکل محدود و ابتدایی ارائه می‌شود.
نظام آموزشی باید به‌گونه‌ای تغییر یابد که نه تنها به دانش‌آموزان و دانشجویان ابزارهای لازم برای تشخیص محتوای معتبر از غیرمعتبر را آموزش دهد، بلکه باید مهارت‌های تفکر انتقادی و تحلیل محتوای رسانه‌ای را در آن‌ها پرورش دهد.
آموزش سواد رسانه‌ای باید به‌صورت سیستماتیک و جامع در تمامی مقاطع آموزشی گنجانده شود.
از طرف دیگر، این آموزش‌ها نباید صرفاً به تحلیل اخبار محدود شود، بلکه باید به درک فرآیندهای تولید محتوا، تبلیغات رسانه‌ای، و نقش رسانه‌ها در شکل‌دهی به نگرش‌ها و رفتارهای اجتماعی نیز پرداخته شود.
به‌این‌ترتیب، می‌توان نسل جدید را برای درک عمیق‌تر رسانه‌ها و استفاده هوشمندانه‌تر از آن‌ها آماده کرد.
بازسازی ذهنیت‌ها و فرهنگ رسانه‌ای در قزوین
تحول در فرهنگ رسانه‌ای، یک فرآیند طولانی‌مدت است که نیاز به تغییر در ذهنیت و رویکرد عمومی نسبت به رسانه‌ها دارد، برای رسیدن به این هدف، لازم است که آگاهی عمومی نسبت به اهمیت سواد رسانه‌ای تقویت شود.
مردم باید بدانند که رسانه‌ها نه تنها ابزارهایی برای تفریح و سرگرمی، بلکه ابزارهایی مهم برای اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی هستند.
این تغییر ذهنی، به‌ویژه در مناطق مختلفی مانند قزوین، نیازمند هم‌افزایی میان نهادهای دولتی، آموزشی و رسانه‌ای است. رسانه‌ها باید علاوه بر تولید محتوا، نقش‌آفرین در فرهنگ‌سازی و آگاه‌سازی جامعه نسبت به چالش‌ها و فرصت‌های رسانه‌ای باشند.
این فرآیند باید از سطح خانواده‌ها و مدارس شروع شود و به‌تدریج به دیگر ارکان جامعه گسترش یابد به‌عنوان مثال، برنامه‌های آموزشی که در رسانه‌های محلی و دانشگاه‌ها برگزار می‌شود، باید به‌طور خاص بر اهمیت تحلیل محتوای رسانه‌ای و چگونگی شناسایی اخبار جعلی تمرکز کند.
نقش رسانه‌های محلی در ارتقاء سواد رسانه‌ای
رسانه‌های محلی در قزوین نقش کلیدی در ارتقاء سواد رسانه‌ای دارند. این رسانه‌ها به دلیل نزدیکی به جامعه و آشنایی با نیازهای فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مردم، قادرند با تولید محتوای خاص و هدفمند، تاثیرگذار باشند.
رسانه‌های محلی می‌توانند با تولید برنامه‌های آموزشی و تحلیلی در زمینه سواد رسانه‌ای، مردم را از آسیب‌های ناشی از اطلاعات نادرست و شایعات آگاه کنند، این رسانه‌ها همچنین باید برنامه‌های ویژه‌ای برای تحلیل اخبار و آموزش مهارت‌های تفکر انتقادی طراحی کنند.
این امر تنها از طریق هم‌افزایی میان رسانه‌ها، آموزش‌وپرورش و نهادهای دولتی امکان‌پذیر است، با این همکاری‌ها می‌توان جامعه‌ای آگاه و مقاوم در برابر بحران‌های اطلاعاتی ساخت و زمینه‌های رشد و توسعه پایدار را فراهم کرد.
در نهایت، سواد رسانه‌ای باید به‌عنوان یک عنصر اساسی در نظام آموزشی و فرهنگی جوامع شناخته شود، این مسئله نه تنها به آگاهی فردی مربوط می‌شود بلکه به تحولات اجتماعی و فرهنگی نیاز دارد که در آن نهادها و افراد مختلف باید به‌طور هماهنگ عمل کنند.
در قزوین، ارتقاء سواد رسانه‌ای باید به‌عنوان یک اولویت در دستور کار قرار گیرد و این فرآیند نیازمند همکاری میان نهادهای مختلف، از آموزش‌وپرورش گرفته تا رسانه‌ها و مسئولین محلی است.
با این رویکرد، می‌توان به جامعه‌ای هوشمندتر، مقاوم‌تر و آگاه‌تر در برابر چالش‌های دنیای رسانه‌ای دست یافت.
