آنچه باید از شیمی درمانی دانست …

تهیه و تنظیم: ا . امیر دیوانی

اشاره:

هنگامی که بحث شیمی درمانی مطرح می‌شود، فقط یک کلمه به ذهن متبادر می‌گردد. واژه‌ای که همگان از آن می‌هراسند. آری حدس‌تان درست است؛ خرچنگ یعنی سرطان. احتمالا شنیده‌اید که این روزها چه تعداد سرطان‌ها که مداوا شدنی‌اند. ولی خوب است بدانید شمار زیادی از این درمان‌ها، خود عوارضی در پی دارند که مشکلاتشان کمتر از خود سرطان نیست. ولی این بدان مفهوم نیست که باید از عوارض این مداواها بیمناک بود بلکه تعداد زیادی از این‌گونه عوارض بر اثر رعایت نکاتی ساده به سادگی پیشگیری شده‌اند و این نوید را به بیمار سرطانی می‌دهد که وی نیز سرانجام توانایی آن را دارد که تندرستی‌اش را بازیابد.

کلا شیمی درمانی از جمله شیوه‌های درمانی سرطان‌ها شمرده می‌شود که در این طریق با کاربرد داروها و آمیزه‌ها (ترکیبات) شیمیایی یاخته‌ها (سلول‌‌ها)‌ی سرطانی را از میان می‌برند. نکته‌ی مهم این است که داروهای ایده‌آل و دلخواه ضد سرطان باید به نحوی طراحی و تولید گردند که صرفا با یاخته‌های سرطانی یورش برند و سایر یاخته‌ها از این هجوم مصون بمانند، لکن شوربختانه در دوران کنونی هیچ کدام از این داروهای موجود مطابق با این معیار نیست و در نتیجه شیمی درمانی به یکی از پر عارضه‌ترین سبک‌های درمان تبدیل شده است!

شیمی درمانی و مشکلات گوارشی!

یکی از اصولی که در شیمی درمانی باید بدان توجه نمود این است که داروهای کاربردی و شیمی درمانی به سراغ یاخته‌هایی می‌روند که به سرعت تکثیر می‌یابند و این‌گونه داروها، با توجه به ویژگی‌شان، این یاخته‌ها را تخریب می‌نمایند. ولی متاسفانه داروهای فعلی تفاوت بین یاخته‌های سالم از یاخته‌های سرطانی را درنمی‌یابند و به هر یاخته‌ای که در تن انسان خیلی تند تکثیر می‌یابند، هجوم می‌آورند و یکی از اندام‌هایی که از نظر تکثیر یاخته‌ای در وضع مطلوبی به‌سر می‌برد، بافت گوارشی است. اختلالات گوارشی در پی شیمی درمانی را می‌شود به دسته‌های گوناگونی تقسیم کرد.

تهوع و استفراغ

ناراحت کننده‌ترین عوارض جانبی شیمی درمانی، تهوع و استفراغ است و این در صورتی است که بیشتر داروهای ضد سرطان سبب پیدایش چنین حالتی در بیمار می‌گردند.

بی‌تردید عواملی چون نوع دارو، میزان مصرفی آن و زمان کار بستش (مثلا صبح‌ها یا شب‌ها) و سرعت تجویز دارو در مقدار تهوع و استفراغ بیمار اثر دارند که پزشک معالج باید بدین موارد توجه ضروری داشته باشد.

بدون شک تهوع و استفراغ ممکن است برآیند آمیزه‌هایی باشد که به وسیله‌ی یاخته‌های سرطانی به درون خون ترشح می‌شوند. در اینجا پیشنهاد می‌کنیم که جهت تخفیف تهوع و استفراغ بیمارتان موارد ذیل را مورد توجه قرار دهید:

1ـ وعده‌های غذایی بیمار را با حجم اندک و به تعداد فراوان تدارک ببینید، یعنی اگر تا دیروز به او 3 وعده غذایی می‌خوراندید، از امروز همان مقدار غذا را طی وعده‌های فزون‌تر با حجم کمتر برایش آماده سازید.

2ـ به بیمار آموزش دهید آرام غذا بخورد نه با عجله و شتاب.

3ـ به او یادآوری کنید در صورتی که استفراغ دارد چیزی نخورد و بعد از اینکه استفراغش مهار گشت، مصرف موادغذایی را با اندکی مایعات صاف به مقدار یک قاشق چایخوری هر 10 دقیقه یک بار شروع کند و هرگاه برایش تحمل‌پذیر است به همین نحو ادامه دهد.

4ـ از نوشیدنی‌های خنک و خیلی سرد استفاده شود.

5ـ در صورتی که بیماری هستید که دچار تهوع و استفراغید، بین وعده‌های غذایی به میزان بسنده مایعات خوش طعم و خوش‌مزه مصرف نمایید. اما هنگامی که در حال خوردن غذای اصلی هستید، نباید از نوشیدنی استفاده کنید، چرا که در این حالت، دچار تهوع می‌گردید.

6ـ از مصرف اغذیه‌ی چرب، تند و پر ادویه بپرهیزید.

7ـ سعی کنید از موادغذایی نرم مانند کیک برنجی، غلات، حبوبات گرم، شربت و کمپوت میوه زیاد استفاده نمایید.

بی‌اشتهایی عصبی

بی‌اشتهایی عصبی، شایع‌ترین عامل سوء تغذیه در بیماران مبتلا به سرطان است که امکان دارد حاصل فرآورده‌های شیمیایی ناشی از توده (تومور)، درد برخاسته از سرطان و غیره باشد. باید این مورد را در بیمار سرطانی شدیدا جدی گرفت، زیرا چنانچه بیمار سرطانی دست به گریبان چنین حالتی شود، سوء تغذیه‌ی برآیند آن، اوضاع او را کاملا وخیم می‌کند، از این روی:

1ـ از خوردن اغذیه‌ی کم کالری دوری گزینید. سعی کنید خوراک‌های پر پروتئین و پر کالری صرف کنید.

2ـ هر آینه بیماری هستید که گرفتار این‌گونه حالتید، سعی کنید زمانی که احساس خوب و شادابی دارید، غذا میل کنید و در سایر اوقات از مکمل‌های غذایی برخوردار شوید.

3ـ جهت دوری جستن از بوهای محرک غذاها، خودتان آشپزی نکنید و از محل طبخ فاصله بگیرید. ضمنا از اغذیه‌ی سرد، بیشتر بهره ببرید چون کمتر موجب حالت تهوع در شما می‌گردند.

زخم‌های دهانی

زخم‌های دهانی شامل استوماتیت و موکوزیت در زمره‌ی متداول‌ترین واکنش‌های التهابی مخاط دهان و بافت‌های نرم درون آن است که در بیماران سرطانی تحت درمان با شیمی درمانی مشاهده می‌شوند. بیمار موقع صرف غذا و یا صحبت رنج زیادی را برنمی‌تابد. لذا:

1ـ سعی کنید از اغذیه و نوشیدنی‌های نرم و سبک همانند چاشنی‌ها (سس‌ها)، کمپوت‌های سیب، موز، ماست، پنیر، شیر، ماکارونی، حبوبات، پوره، سیب‌زمینی و پوره‌ی گوشت و سبزی‌ها بیشتر بهره ببرید تا مخاط دهان کمتر تحریک شود.

2ـ از صرف موادغذایی محرک دهان نظیر مرکبات، آب مرکبات، اغذیه‌ی تند، شور و نیز موادغذایی سخت خودداری ورزید.

3ـ غذا را سرد و خشک مصرف نمایید.

4ـ به منظور حفظ بهداشت دهان مرتبا از دهان‌شویه‌های با طعم معمولی استفاده کنید. دهان شویه‌های تند، التهاب دهان را می‌افزاید.

شیمی درمانی و احساس کسالت

بیمار سرطانی به علل متفاوت به کسالت و خستگی دچار می‌گردد. شیمی درمانی در تشدید این احساس‌ها نقش عمده‌ای دارد. از همین‌روی، موارد زیر رعایت کردنی است:

1ـ استراحت و خواب بسنده داشته باشید. شب‌ها به موقع بخوابید تا صبح‌ها زود از خواب برخیزید.

2ـ در ساعات اولیه‌ی روز حتما از ورزش‌های سبک برای سرحال آوردن خویش سود بجویید. ورزش‌ها در هوای آزاد همراه با موسیقی باشد تا شما را حسابی به وجود آورد.

3ـ به مقدار فراوان مایعات بخورید، سعی کنید از آبمیوه‌ها استفاده کنید که کالری بدن‌تان هم به قدر کافی تامین گردد.

شیمی درمانی و ریزش مو‌ها

از جمله عوارضی که همواره در شیمی درمانی مشاهده می‌شود و بیمار را شدیدا می‌آزارد، ریزش موهاست که قاعدتا به شکل موضعی است و به طاسی طبیعی شباهتی ندارد. این عارضه طی چند روز و حداکثر 2 تا 3 هفته بعد از آغاز شیمی درمانی رخ می‌نماید.

سرد کردن سر به مدت 60 ـ 30 دقیقه در طی درمان یا بعد از آن ریزش مو را می‌کاهد.

شیمی درمانی و تغییرات حس چشایی

افرادی که تحت درمان با شیمی درمانی‌اند، پس از مدتی بدین عارضه مبتلا می‌گردند. این بیماران از مزه‌ی تلخ و مشابه فلز در هنگام تناول خیلی از غذاها شکوه دارند. همین امر سبب می‌گردد از خوردن بسیاری از اغذیه‌ها خودداری نمایند. این‌گونه دگرگونی‌ها معمولا در عرض 3 هفته بعد از شروع درمان آغاز می‌شوند و تا حدود یک سال پس از اتمام طول مداوا بهبود می‌یابند. لکن در طول همین مدت باید به نکات زیر توجه لازم بشود.

1ـ بر طبق معمول بیمار در پی خوردن گوشت قرمز دچار این حالت می‌گردد. از این‌رو به منظور تامین پروتئین می‌تواند از ماهی، جوجه، مرغ، تخم‌مرغ و محصولات شیری استفاده نماید.

2ـ موقع صرف غذا از ریحان به اندازه‌ی بسنده استفاده برید تا طمع تلخ دهان‌تان از بین رود.

3ـ برای طبخ غذاها از وسایل آشپزی پلاستیکی یا شیشه‌ای سود ببرید.

4ـ غذاها را با توجه به درجه‌ی حرارت اتاق بخورید.

شیمی درمانی و خانم‌ها

خانم‌هایی که تحت شیمی درمانی قرار می‌گیرند، دچار تغییراتی در چرخه‌ی عادت ماهانه می‌شوند. جهت رفع این عوارض توصیه بر این است که از خوددرمانی بپرهیزید و از پزشک معالجتان درمورد راه درمان سوال کنید. باید در نظر گرفت که زنده ماندن آنچنان می‌ارزد که بتوان عوارض شیمی درمانی را برتافت، لیکن رعایت موارد یاد شده از این بابت است که تحمل این عوارض سهل‌تر گردد. بنابراین شیمی درمانی را تحمل نمایید و باور داشته باشید که شما نیز روزی دوران سلامت‌تان باز خواهید گشت.