نویسندگان: علی اکبر حاجی محمدی، سید‌مصطفی ابراهیمی
مقدمه: نقش حوزه‌های علمیه در توانمندسازی مربیان تربیتی، ارتقاء فرهنگ دینی، هدایت جامعه انسانی بسیار حائز اهمیت است. حوزه‌های علمیه به عنوان هسته‌های پیشتاز و طلاب به عنوان نیروهای پیشاهنگ اصلی برای ایجاد زمینه‌های حرکت و علامت‌گذاری مسیر سعادت بشریت مطرح است. همچنین امروزه دیدبانی آسیب‌ها و فرصت‌ها بیش از گذشته در رسالت حوزه‌های علمیه تعریف می‌شود. در قرآن کریم ضرورت وجود حوزه‌های علمیه در تحولات اجتماعی، ماندگاری و اثربخشی این تحولات چنین مطرح شده است: «مِنْکُمْ أُمَّةٌ یَدْعُونَ إِلَى الْخَیْرِ وَ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ أُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ (آل عمران آیه 104): از میان شما باید گروهى باشند که (دیگران را) به خیر دعوت نمایند و امر به معروف و نهى از منکر کنند و آنها همان رستگارانند.» در این مجال به معرفی مدرسه علمیه التفاتیه، یکی از ریشه‌دارترین و باسابقه‌ترین مراکز دعوت به خیر و رستگاری می‌پردازیم.  مدرسه علمیه التفاتیه قزوین در مورد تاریخ تأسیس و موسس مدرسه دو قول وجود دارد؛ بر اساس برخی نقل‌ها، مدرسه علمیه التفاتیه، در قرن هفتم هجری توسط یکی از امرای ایلخانان به نام خواجه التفات بنا شده و به همین دلیل به نام وی معروف گشته است. بنا به نقل دیگر، این مدرسه توسط خواجه التفات از عالمان بزرگ قزوینی سده یازدهم هجری قمری بنا شده است. از سال تولد و خصوصیات اولیه زندگی وی اطلاعی در دست نیست، اما کارهای خیری که در قزوین از وی بر جای مانده، نام او را در بین دوست داران علم زنده نگهداشته است. آقا التفات از اکابر علمای قزوین و از شاگردان ملا محمدکاظم طالقانی قزوینی بوده و از همین استاد، موفق به دریافت اجازه گردیده است. خواجه التفات از فقهای اصولی، ثقه، در عین حال زاهد و عابدی است که از اخلاق حمیده و سجایای فاضله برخوردار بود. بنای با برکت مدرسه علمیه التفاتیه، یادگار تلاش و همت خواجه التفات است. گفته شده شاهزاده خانم زینت بیگم دختر شاه صفوی در تأسیس مدرسه به وی یاری رسانده است. (افشاری، نقی، فرهنگ نام‌آوران قزوین، ج 2 ص 606).  بنای مدرسه علمیه التفاتیه ‌ساختمان مدرسه التفاتیه به سبک معماری اسلامی، دارای طرحی 2 ایوانی و یک طبقه است و سر در ورودی مدرسه - که با احداث خیابان تخریب شده - در جانب جنوبی قرار دارد و کتیبه بسیار نفیس آن هم اینک در بخش دوره اسلامی موزه ایران باستان نگهداری می‌شود. مدرسه التفاتیه در قزوین، خیابان امام خمینی‌(ره) واقع شده و این اثر در تاریخ 11 مرداد 1376 با شماره ثبت 1889 به ‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این مدرسه دارای حیاطی به شکل مربع و دارای ساختمانی یک طبقه است که در چهار گوشه‌ی آن، چهار زاویه و در هر زاویه، سه حجره ایجاد شده است. در ضلع شرقی و غربی مدرسه هر کدام 5 حجره قرار دارد. در ضلع شمالی سه حجره بزرگ واقع شده و در طرفین حجره میانی، 2 راهروی یک متری قرار دارد. درِ ورودی مدرسه در قسمت جنوبی تعبیه شده و هر طرف آن یک حجره بزرگ دیده می‌شود. سطح حیاط این مدرسه پایین‌تر از خیابان می‌باشد. این مدرسه در گذشته مسجدی داشته که هنگام خیابان‌کشی در دوره‌ی پهلوی تخریب شده است. از ویژگی‌های مدرسه التفاتیه، آب انباری در وسط حیاط است که گنجایش 90 هزار لیتر آب را داراست. حجت‌الاسلام والمسلمین شیخ حسین علیخانی در مقاله‌ای که 23 دی ‌1396 در روزنامه ولایت منتشر نموده به اتفاقاتی که در دوران پهلوی بر سر این مدرسه علمیه آمده پرداخته و می‌افزاید: «این مدرسه هم مانند بسیاری از مدارس علمیه در حکومت رضاخان از دست روحانیت و طلاب گرفته می‌شود و به عنوان مدارس دولتی از آنها استفاده می‌شود. آیت‌ا... حاج شیخ عبدالکریم زنجانی - که از علمای بنام نجف و مرتبط با دولت ایران بوده - در سفری که به ایران داشته، هنگام عبور از قزوین در اقبالیه «سلطان‌آباد قبلی» مورد استقبال علماء و طلاب حوزه‌ی علمیه‌ی قزوین قرار می‌گیرد و آقایان در مقام استفاده از موقعیت ایشان به منظور آزادسازی مدرسه‌ی مغصوبه برمی‌آیند. ایشان هنگام عبور در مقابل مدرسه توقف کوتاهی می‌کند و طلبه‌ها از این فرصت استفاده کرده وارد مدرسه می‌شوند و فردای آن روز هم آیت‌ا... رفیعی در معیّت ایشان وارد مدرسه می‌شوند و مورد استقبال طلاب قرار می‌گیرند و با این اقدام نیمی از مدرسه که یک دبستان بوده، آزاد شده و به تصرف طلاب درمی‌آید و با اقدامات ایشان در تهران، نیمه‌ی دوم مدرسه که دبستانی دیگر بود هم آزاد می‌شود و در نتیجه مدرسه‌ی التفاتیه پس از سال‌ها اشغال غاصبانه در اختیار طلاب قرار می‌گیرد. بعد از هجرت آیت‌ا... رفیعی به تهران، ‌آیت‌ا... سامت تولیت مدرسه را عهد‌ه‌دار و تعمیراتی در آن انجام می‌دهند و چند سال قبل از ارتحالشان مدرسه را در اختیار مرحوم آیت‌ا... باریک‌بین قرار می‌دهند تا با تعمیرات اساسی، مدرسه رونق گذشته را بازیابد.»  تربیت‌یافتگان مدرسه التفاتیه این مدرسه روزگاری محل تدریس و رفت و آمد بزرگانی همچون آیت‌ا... سید‌موسی زرآبادی، شیخ هاشم قزوینی، شیخ مجتبی قزوینی، سیدابوالحسن رفیعی‌قزوینی، سید احمد سیدجوادی (عماد)، شیخ یحیی مفیدی، شیخ علی‌اکبر الهیان، حاج شیخ عبدالرحیم سامت، سید‌جلیل زرآبادی، حاج شیخ حسین وحید، عباسعلی کیوان قزوینی و... اعلی‌اله مقامهم بوده است. برخی از این شخصیت‌ها از اساتید این مدرسه و برخی از شاگردان این مکتب به شمار می‌آیند. عباسعلی کیوان قزوینی ملقب به منصور علی شاه - که روزگاری از اقطاب صوفیه بوده - از محصلین مدرسه علمیه التفاتیه است. «کیوان از طلاب التفاتیه بوده و نسبت به دیگران برتری داشت و به قول خودش در حد و اندازه‌ای بود که کسی از مباحثه با او عار نداشته است. بنا به روایت کیوان: حاج یحیی، مطوّل درس می‌دهد و شیخ عبدالحسین الموتی و ملاعلی اکبر جلوخانی، هر دو رسائل تدریس می‌کردند.» وی دارای کتاب‌های متعدد در موضوعات: ترجمه، تدوین، تفسیر بوده که مهمترین آنها تفسیر حقایق است که 30 جلد آن به چاپ عمده رسیده است. زندگینامه‌ی ‌وی به دست شاگردانش نگاشته شده است. عباسعلی کیوان با زراعت و تجارت امرار معاش می‌کرد و با فروش خانه و زمین، آثار خود را به چاپ می‌رساند. شخصا ویرایش کتب را انجام می‌داد، آثار چاپ شده را به کتابخانه‌های عمومی ایران و از طریق واسطه به کتابخانه پاریس و برای برخی از فضلای مقیم برلین از جمله کاظم‌زاده ایرانشهر می‌فرستاد. عباس کیوان قزوینی در 19 شعبان 1357 قمری به رحمت ایزدی پیوست و در سلیمان داراب، نزدیک رشت به خاک سپرده شد. (افشاری، نقی، فرهنگ نام‌آوران قزوین، ج 2 ص 1133). سید‌علیرضا (جلیل) زرآبادی فرزند سید موسی زرآبادی نیز در این مدرسه تلمذ نموده است. وی مقدمات و منطق را نزد سید احمد سید جوادی – معروف به عماد - و سطح را نزد شیخ العلمای قزوین، آیت‌ا... حاج میرزا عبدالرحیم سامت و شیخ علی اکبر الهیان تنکابنی – دایی سید جلیل- در مدرسه التفاتیه فرا گرفته است. در قم با آیت‌ا... سعیدی هم مباحثه بوده و از محضر بزرگانی چون آیت‌ا... بروجردی، محقق داماد، حجت کوه کمره‌ای و امام خمینی رحمهم‌ا... بهره‌مند شده و سپس به آستانه‌ی اشرفیه رفته و سرپرستی مدرسه‌ی علمیه آنجا را بر عهده می‌گیرد. وی بعد از سه سال به قزوین بازگشته و کرسی تدریس تفسیر برگزار می‌کند. مشارکت در بازسازی مدرسه التفاتیه بخشی از مسئولیت‌های ایشان بوده است. حاج شیخ علی‌اکبر الهیان نیز از نعمت حضور در مدرسه التفاتیه و بهره‌مندی از محضر اساتیدش برخوردار بوده است. وی علاوه بر تحصیل دروس مقدماتی در نظر پدر، در علوم عرفانی و علوم غریبه نیز از محضر آیت‌‌ا... سید‌موسی زرآبادی بهره برده است. سید جلیل زرآبادی نقل می‌کند: «مرحوم سیّد موسی زرآبادی برای مشایعت دوستان و مصاحبین خود، آنها را تا در حیاط بدرقه می‌نمودند، اما برای مشایعت آقایی الهیان تا مدرسه‌ی التفاتیه_ که محل سکونت شیخ بود_ بدرقه‌اش می‌نمود و سپس به خانه برمی‌گشت.» کرسی درس هر دو استاد ایشان در مدرسه التفاتیه برقرار بوده است. ایشان علاوه بر تحصیل، بخش زیادی از زندگی خود را نیز در این مدرسه سپری نموده و به تربیت علمی و اخلاقی شاگردانش می‌پرداخت. حاج شیخ حسین وحید از علمای برجسته آستانه اشرفیه، در سال 1303 در سفر به سمت نجف اشرف برای ادامه تحصیل، مدتی در قزوین و در مدرسه‌ی التفاتیه ساکن شده و در کنار آیت‌ا... سید‌موسی زرآبادی در علوم مختلف خصوصاً حکمت مطالبی فرا گرفت...  التفاتیه در عصر جدید این مدرسه بعد از انقلاب اسلامی برای تربیت طلاب علوم دینی در سطوح مختلف به کار رفته است. دوره تربیت مبلغ حوزه‌های علمیه معروف به سفیران هدایت از این مدرسه نضج یافته و به بار نشست. پس از چند دوره تربیت سفیران هدایت، این مدرسه به تحصیل طلاب مقدماتی حوزه بلندمدت و سپس دوره‌های تخصصی کلام امامیه اختصاص یافت. مدرسه علمیه التفاتیه در حال حاضر کاربری آموزشی ندارد و با توجه به نیاز جامعه و شرایط کرونایی، محل رفت و آمد و تدبیر برنامه‌های جهادی در عرصه‌ی سلامت است. مرکز ارتباطات و بین‌الملل حوزه علمیه استان قزوین