آرش صالحی ـ‌ با وجود اینکه سال‌هاست مسئولان از لزوم حل مشکلات آلایندگی هوا در استان قزوین می‌گویند و در این حیطه وعده‌های زیادی به شهروندان این شهر داده‌اند، اما نگاهی به وضعیت آلودگی هوا در قزوین که بارها از مرز هشدار گذشته و هوای این شهر را در وضعیت ناسالم قرار داده، نشان‌دهنده‌ی این است که وعده‌های مسئولان طی این سال‌ها حتی برای خودشان هم جدی نبوده و باز هم مانند بحران‌های دیگر، به جای پیشگیری از وقوع، هنگام اتفاق افتادن بحران به فکر حل و رفع مشکلات آن هستیم. وقتی اواخر آذرماه صحبت از به مرز هشدار رسیدن آلودگی هوای قزوین ‌شد، کمتر کسی فکر می‌کرد که این وضعیت نزدیک به 2 ماه ادامه پیدا کند. معضلی که مقصرهای زیادی برای آن از سوی کارشناسان و مسئولان معرفی می‌شود. اما متهم اصلی وقوع آلودگی هوای این شهر کیست؟
 مظنون اول؛ خودروهای فرسوده با وجود اینکه رسانه‌ها بارها و بارها انگشت اتهام را به سمت صنایع به ویژه نیروگاه تولید برق شهید رجایی گرفتند و استفاده از سوخت مازوت به جای گاز را عامل اصلی آلوده شدن هوای قزوین عنوان کردند، اما مسئولان استان، به ویژه مدیران سازمان محیط زیست اعتقاد دارند که خودروها بیشترین سهم را در آلودگی هوای این شهر و حتی آلودگی هوای استان قزوین دارند. در این رابطه چندی پیش، علی فرخزاد، معاون عمرانی استاندار در نشست کارگروه مقابله با آلودگی هوای استان قزوین سهم خودروها در آلودگی هوای قزوین را 50 درصد و سهم صنایع و معادن را 30 درصد عنوان کرده بود. موضوعی که البته مورد تایید سازمان محیط زیست هم قرار گرفته است. به طوری که حسن عباس‌نژاد، مدیرکل سابق محیط زیست استان قزوین که چند روز است پست خود را واگذار کرده و به تبریز سفر کرده، چندین بار در گفت‌وگو با رسانه‌های مختلف بر نقش خودروها و سوخت غیراستاندارد آنها در آلودگی هوای قزوین تاکید کرده است. عباس‌نژاد با اشاره به دور بودن سوخت مصرفی خودروها از استانداردهای روز جهان، می‌گوید:‌ از آنجایی که سوخت‌های معمولی تا 40 برابر آلاینده‌تر از سوخت‌های دارای استاندارد یورو هستند، توزیع نشدن این نوع سوخت‌ها در جایگاه‌های توزیع سوخت خودروهای استان سبب آلودگی زیادی در شهرهایی مانند قزوین شده است. او عنوان کرده بود که «تنها بخشی از سوخت گازوئیل مصرف شده در سطح استان دارای استاندارد بین‌المللی یورو هستند.» مدیرکل سابق محیط زیست استان ضمن تاکید بر نقش مهم خودروهای بنزین‌سوز در آلودگی هوای قزوین خواستار جایگزینی هر چه سریع‌تر بنزین‌ فعلی با بنزین با استاندارد یورو 4 شده است.  مظنون دوم؛ نیروگاه شهیدرجایی در حالی که نمی‌توان و نباید نقش خودروهای فرسوده و سوخت‌های غیراستاندارد را در آلودگی هوای استان و به ویژه شهر قزوین نادیده گرفت، اما آنچه این روزها بیش از همه عوامل آلوده‌کننده توجه افکار عمومی و رسانه‌ها را به خود جلب کرده فعالیت صنایع آلاینده، به ویژه نیروگاه برق شهید رجایی و کارخانه‌ی سیمان قزوین است. در مورد نیروگاه شهید رجایی سال‌هاست که استفاده از سوخت مازوت در بخش بخار این نیروگاه، به ویژه در فصول زمستان آلودگی‌های زیادی را برای هوای شهرستان قزوین ایجاد می‌کند که البته امسال با توجه به افت فشار گاز در استان قزوین و تخصیص نیافتن گاز به این نیروگاه میزان استفاده از مازوت در این نیروگاه افزایش محسوسی داشته و سبب افزایش آلایندگی این نیروگاه و تشدید آلودگی هوا در قزوین شده است. مشکلی که کار را به دستگاه قضایی هم کشانده و مسئولان محیط زیست استان خبر از ارجاع پرونده مدیران این نیروگاه به دادگاه، بعد از بی‌اعتنایی‌ها برای قطع یا کاهش استفاده از سوخت مازوت داده‌اند. پیشتر هم هدایت‌ا... جمالی‌پور، استاندار قزوین ضمن تاکید بر برخورد با واحدهای صنعتی آلاینده، به مدیران نیروگاه شهیدرجایی اخطار داده بود که اگر شاخص آلودگی هوای قزوین از عدد 140 بیشتر شود، برای تعطیلی آن اقدام خواهد کرد. اما با وجود اینکه این عدد حتی به 234 و وضعیت بسیار ناسالم هم رسید، اما استاندار هیچ‌گاه به هشدار خود حداقل تا امروز عمل نکرده است.  مظنون سوم؛ سیمان قزوین اما یکی از متهمان همیشگی آلودگی‌های زیست‌محیطی در استان قزوین و شهرستان قزوین، کارخانه‌ی سیمان قزوین است که با وجود قرارگرفتن در استان البرز، هر روزه گرد و غبار زیادی را راهی شهر قزوین و اطراف آن می‌کند. کارخانه‌ای که به گفته‌ی کارشناسان، جهت وزش باد و جریان هوا باعث می‌شود که تقریباً تمامی گرد و غبار آن به سمت قزوین بیاید و هیچ تهدیدی از این نظر متوجه استان البرز نباشد. همین مساله سبب شد که در سال 1392 این کارخانه‌ی سیمان از فهرست صنایع آلاینده استان همسایه حذف شود. طی چند سال اخیر مدیران کارخانه به دفعات از روزآمد کردن و استانداردسازی خط تولید آن و استفاده از فیلترهای استاندارد و سازگار با محیط زیست خبر داده‌اند؛ اما در عمل آنچه دیده شده سرازیر شدن همیشگی گرد و غبار به شهر قزوین است. چندی پیش هم استاندار قزوین با بیان اینکه با مدیران کارخانه سیمان قزوین تعارف نداریم، گفته بود: «یکی از تصمیمات غلط در گذشته این بود که کارخانه سیمان قزوین در تقسیمات کشوری در داخل استان البرز قرار گرفته در حالی که در دل قزوین قرار گرفته و آلودگی آن هوای این شهر را تحت‌تاثیر قرار داده است.» با این حال به نظر می‌رسد که برخورد با مدیران کارخانه یاد شده از ید قدرت مسئولان استان قزوین خارج است و در این زمینه استاندار قزوین هم دست یاری را به سوی عیسی کلانتری، رئیس سازمان محیط زیست دراز کرده است. استمدادی که باید منتظر ماند و دید که چه وقت پاسخ موثر ریاست این سازمان را در پی خواهد داشت.  مظنون چهارم؛ معادن یکی از متهمانی هم که این روزها بیش از گذشته پای آن به پرونده آلودگی هوای قزوین باز شده، معادن پیرامون این شهر و فعالیت‌های آنهاست. معادنی که به گفته‌ی علی فرخزاد، معاونت عمرانی استاندار مسئول 15 درصد از آلودگی هوای این شهر هستند. رئیس اداره‌ی حفاظت از محیط زیست شهرستان قزوین در مورد نقش معادن در آلودگی هوای قزوین می‌گوید: «مقدار زیاد برداشت از معادن در واحدهای معدنی قزوین و استان البرز و انجام انفجارهای زیاد سبب رها شدن مقادیر زیادی گرد و غبار در هوای قزوین می‌شود و جهت وزیدن باد هم طوری است که این گرد و غبار را مستقیم به شهر قزوین منتقل می‌کند. همچنین این واحدها به خاطر استفاده نکردن از سنگ شکن، رفت‌و‌آمد زیاد خودروهای سنگین به آنها و رعایت نکردن قوانین و مقررات زیست محیطی از متهمان اصلی آلودگی هوای قزوین هستند.»  متهم پنجم؛ دامداری‌ها یکی از بخش‌هایی که نقش آنها در آلوده کردن هوای قزوین چندان مورد توجه رسانه‌ها و مسئولان محیط زیست استان قرار نگرفت، نقش دامداری‌ها اعم از مرغداری‌ها و گاوداری‌ها بود. نقشی که البته هنوز بررسی درست، دقیق و علمی در مورد آن صورت نگرفته است. با این همه علی فرخزاد، معاون عمرانی استاندار 15 درصد از آلودگی هوای قزوین را ناشی از فعالیت دامداری‌ها می‌داند. مساله‌ای که می‌تواند بعد از شایعه وجود سم آفلاتوکسین در محصولات لبنی، چالشی دیگر برای دامداری‌های اطراف قزوین ایجاد کند.  علت افزایش کم‌سابقه میزان آلودگی هوای استان مدیرکل هواشناسی استان قزوین در پاسخ به سوالی درباره‌ی علت افزایش کم‌سابقه میزان آلودگی هوای استان اظهار داشت: دلیل اصلی آلودگی هوای قزوین از ابتدای دی‌ماه تا امروز فعالیت صنایع آلاینده و کاهش محسوس میزان بارش در 3 هفته‌ی اخیر است که در کنار ساکن ماندن هوا مشکلات زیادی را برای گروه‌های حساس ایجاد کرده است. یوسف شیخ‌الملوکی تجمع مه، دمه (بخارآب) و گردوغبار در هوای سرد را عامل افزایش و باقی‌ماندن آلودگی واحدهای صنعتی در هوای استان دانست و اضافه کرد: وقتی این 3 عامل یعنی مه، دمه و گردوغبار با کاهش دما و سرعت باد همزمان می‌شوند، میزان آلودگی هوای به شکل خطرناکی بیشتر می‌شود و همین پدیده عامل کاهش دید افقی در نواحی مختلف استان شده است. وی با بیان اینکه در حال حاضر میزان دید افقی مردم استان قزوین به کمتر از 10 کیلومتر کاهش پیدا کرده است، گفت: وقتی سطح دید افقی از 10 کیلومتر بیشتر باشد، به معنای عادی بودن وضعیت آلودگی هوا و کاهش سطح دید از این عدد به معنای جدی بودن آلودگی هواست که این موضوع باید مدنظر مدیران برای فعالیت صنایع آلاینده استان باشد. شیخ‌الملوکی با اشاره به نمودارهای تعیین عوامل آلودگی هوای ماهانه ادامه داد: این نمودارها نشان می‌دهند که از 20 روز اخیر دلیل اصلی آلودگی در 13 روز غبار‌های ناشی از فعالیت‌ صنایع آلاینده به ویژه نیروگاه برق شهید رجایی بوده است. ضمن اینکه 4 روز به دلیل مه‌گرفتگی و 3 روز هم به دلیل گردوغبار و دمه (بخارآب) هوای استان آلوده بود.  دورنمای مبهم حل مشکل آلودگی هوای قزوین با وجود قرارگرفتن تقریباً هر روزه وضعیت هوای قزوین در وضعیت ناسالم اما هنوز اقدام جدی‌ای از سوی مسئولان استان برای رفع یا کاهش آلودگی هوای قزوین صورت نگرفته و تا امروز همه چیز به دادن مجموعه‌ای از وعده و وعیدها خلاصه شده است. با توجه به اینکه قزوین به گفته مدیرکل محیط زیست استان قزوین طی 3 هفته‌ی اخیر به آلوده‌ترین شهر ایران تبدیل شده، ادامه‌ی این وضع و انجام نشدن اقدام جدی از سوی مسئولین می‌تواند قزوین را به شهری غیرقابل سکونت بدل کند. با این همه آنچه که می‌تواند دورنمای مبهم حل مشکل آلودگی هوای قزوین را روشن و شفاف کند، بازشناسی مجدد نقش صنایع مختلف در میزان آلودگی هوای استان قزوین و پایان دادن به مناقشات در مورد نقش نیروگاه برق شهید رجایی و معادن در میزان این آلودگی است که مطالبه اصلی کارگروه پیشگیری از آلودگی هوا و کارگروه هوای پاک استان هم محسوب می‌شود و شایسته است که این موضوع در دستور کار اصلی سرپرست جدید اداره‌ی کل حفاظت محیط زیست قزوین قرار بگیرد و به همین خاطر اداره‌ی کل محیط زیست باید طرح شناسایی صنایع آلاینده محیط زیست را که از سوی کارگروه‌های یادشده به آن ابلاغ شده، در اولویت کاری و پژوهشی خود بگذارد.