رضا اولادی
تحقق جهش تولید در کشور نیازمند ابزارهایی است که یکی از آنها را باید کشاورزی مدرن دانست که در آن با استفاده از دانش و فناوری روز، بهره‌وری و تولید محصول در اراضی باغی، زراعی و واحدهای دامی و صنایع تبدیلی به بالاترین میزان میرسد.
به گزارش ایرنا، افزایش جمعیت جهان و رشد مصرف، اهمیت کشاورزی در دهه‌های اخیر را بالا برده و باعث شده تا کشورها برای تامین امنیت غذایی خود، برنامه‌ریزی در حوزه اشتغال و کسب درآمد و رونق اقتصادی به فکر استفاده از یافته‌های علمی و تحقیقاتی و استفاده از فناوری در بخش کشاورزی باشند که موجب می‌شود تا بهره‌وری در این بخش ارتقا پیدا کرده و تولید محصولات به شکل جهشی افزایش پیدا کند.
در سال جهش تولید، مدرن شدن کشاورزی کشور و فاصله‌گیری از کشاورزی سنتی و خودکفایی در محصولات استراتژیک به جهت تامین و حفظ امنیت غذایی جامعه بیش از پیش حایز اهمیت شده است، چرا که جهش تولید در بخش کشاورزی با استفاده شیوه‌های علمی و فناورانه محقق می‌شود.
محدودیت منابع آب در کشور و همچنین محدودیت خاک و قابل توجه نبودن میزان اراضی قابل کشت نیز ضرورت گام برداشتن به سمت کشاورزی مدرن و علمی در کشور را بیش از پیش نمایان کرده است.
البته طی سال‌های اخیر و با حمایت‌های دولت قدم‌های خوبی برای علمی کردن کشاورزی و استفاده از فناوری‌های روز در این بخش ازجمله در حوزه‌های دامپروری، زراعت و باغبانی، آبیاری، تولید کود و بذر و ... در کشور ازجمله استان قزوین برداشته شده است که البته هم مسئولان و هم بهره‌برداران اذعان دارند، کافی نیستند.
با این وجود چالش‌ها و موانع زیادی نیز پیش روی مدرن شدن کشاورزی در کشور وجود دارد که در کنار اظهارنظر مسئولان، یکی از کشاورزان نمونه کشوری و بهره‌برداران با سابقه این بخش در این گزارش به آنها اشاره کرده‌اند.
رفتن به سوی کشاورزی علمی یک نیاز نه بلکه یک ضرورت است
جهش تولید محدود و منحصر به صنعت نیست بلکه باید با اتکا به دانش و فناوری روز در بخش کشاورزی نیز شاهد آن باشیم.
استاندار قزوین با اشاره به لزوم گام برداشتن از کشاورزی سنتی به کشاورزی مدرن و علمی، گفت: گام‌های خوبی در این خصوص برداشته شده که البته کافی نیست و باید در سال جهش تولید در این حوزه نیز جهش داشته باشیم چرا که رفتن به سوی کشاورزی علمی و مدرن نه یک نیاز بلکه یک ضرورت است.
هدایت‌ا... جمالی‌پور با بیان اینکه مقام معظم رهبری امسال را سال جهش تولید نام‌گذاری کردند، اظهار داشت: جهش تولید محدود به صنعت نیست بلکه در حوزه کشاورزی نیز باید با اتکا به دانش روز و مدرن کردن کشاورزی بتوانیم این شعار را عملیاتی کرده و شاهد جهش و رشد قابل توجه تولید به ویژه در حوزه محصولات استراتژیک باشیم.
وی اظهار داشت: کشاورزی با امنیت غذایی کشور گره خورده و یک حوزه اساسی و بسیار مهم است؛ بنابراین برای پیشبرد این حوزه و پیشرفت در آن از همه ظرفیت‌ها ازجمله توانمندی‌های علمی نخبگان و محققان این بخش استفاده کنیم.
این مسئول با بیان اینکه در نظام بهره‌برداری آبی بخش کشاورزی نیازمند استفاده حداکثری از یافته‌های علمی و فناوری‌های جدید هستیم، افزود: در این حوزه مشکلات جدی داریم؛ اگر چه دولت تلاش کرده تا با اجرای روش‌های نوین آبیاری، بهره‌وری در این حوزه را ارتقا دهد.
وی با بیان اینکه در تولید علم در حوزه کشاورزی در میان کشورهای سرآمد و مطرح قرار داریم اما در پیاده‌سازی یافته‌های علمی در این بخش کار زیادی داریم، اظهار داشت: باید تلاش کرد با پیوند بین دانشگاه و کشاورزی، به کمک علمی کردن کشاورزی و مدرن کردن این بخش پیش برویم.
استاندار قزوین خاطرنشان کرد: باید از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان و مراکز تحقیقاتی به منظور مدرن‌سازی کشاورزی بیش از پیش استفاده کرد.
جمالی‌پور با اشاره به اهمیت کشاورزی در تامین امنیت غذایی جامعه و رونق اشتغال و اقتصاد، اظهار داشت: از آنجا که سرزمین ما کم آب است برای حفظ امنیت غذایی و پایداری کشاورزی، نیازمند استفاده از شیوه‌های علمی و فناوری روز در این حوزه هستیم.
وی با بیان اینکه پیشینه کشاورزی در قزوین بالاست و در این حوزه سرمایه‌گذاری قابل توجهی شده است، افزود: از بهره‌برداران بخش کشاورزی به ویژه کشت و صنعت‌ها می‌خواهیم تا در حوزه علمی کردن کشاورزی و استفاده از یافته‌ها و محصولات شرکت‌های دانش بنیان در سال جهش تولید استفاده بهتر و بیشتری داشته باشند.
قزوین پایلوت طرح‌های کشاورزی مدرن
با اجرای شیوه آبیاری هوشمند اراضی کشاورزی به صورت پایلوت در قزوین، هزینه‌های تولید و میزان مصرف آب در بخش زراعت به طور چشمگیری کاهش پیدا می‌کند.
مجید اسماعیلی معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی قزوین در گفت‌و‌گو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: در سالیان اخیر با حمایت‌های دولت و همچنین توجه و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی گام‌های بلندی در زمینه کشاورزی علمی و مدرن در کشور از جمله استان قزوین در بخش‌های مختلف از جمله امور دام، آبیاری، باغبانی و زراعت برداشته شده است.
این مسئول خاطرنشان کرد: بدون شک برای تحقق شعار سال در بخش کشاورزی و جهش تولید در این حوزه، نیازمند اتکای بیشتر به فناوری و دانش روز هستیم که البته از سال‌های قبل در این زمینه تلاش‌های خوبی صورت گرفته که باید امسال مضاعف شود.
وی با بیان اینکه کشاورزی مدرن و علمی شعب و شاخه‌های مختلفی دارد که در کشور و استان قزوین به همه این شاخه‌ها تقریبا ورود پیدا شده است، افزود: البته قزوین در این حوزه پیشگام است و باید یادآور شد که استان از دهه 80 به این سو در بخش‌های مختلف کشاورزی مدرن پایلوت بوده است که از جمله آنها باید به پایلوت بودن قزوین در کشاورزی ارگانیک، حفاظتی و همچنین آبیاری هوشمند اشاره کرد.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی قزوین با بیان اینکه از سال گذشته طرح آبیاری هوشمند کشاورزی به صورت پایلوت در شهرستان بوئین زهرا به صورت پایلوت اجرا شد، افزود: در این نوع آبیاری براساس داده‌های هواشناسی، شرایط اقلیمی، شدت نور و رطوبت موجود در خاک به گیاه آب داده می‌شود.
وی با بیان اینکه آبیاری هوشمند در حال حاضر در سطح 300 هکتار در استان قزوین اجرا می‌شود، اظهار داشت: امیدواریم این نوع آبیاری که مزایایی چون کاهش هزینه‌های تولید و صرفه‌جویی در مصرف آب را به همراه دارد به همه استان‌ها تعمیم داده شده و مورد استفاده قرار بگیرد.
اسماعیلی با بیان اینکه ایران سرزمین کم آبی است و نظام بهره‌برداری آبی در اختیار کشاورز قرار ندارد، افزود: در این شرایط ممکن است زمانی که گیاه به آب نیاز دارد از این تغذیه محروم بماند و به همین دلیل با کاهش عملکرد و تولید روبرو شود؛ چرا که آب دادن به گیاه پس از مرحله‌ای که بیشترین نیاز به آب را داشته است تاثیر چندانی نداشته و به اصطلاح نوشدارو پس از مرگ سهراب است، مثلا اوج و پیک نیاز کلزا به آب مرحله گل‌دهی است و اگر پس از آن به گیاه آب بدهیم فایده زیادی ندارد اما در آبیاری هوشمند به این مهم توجه شده است.
وی یکی از ملزومات کشاورزی مدرن را تجهیز اراضی به شیوه‌های نوین آبیاری عنوان کرد و افزود: با حمایت‌های دولت در سال‌های اخیر بیش از 20 هزار هکتار از اراضی کشاورزی قزوین به آبیاری نوین مجهز شده‌اند و امیدواریم سالانه بین 5 تا 6 هزار هکتار به این رقم اضافه کنیم.
وی با بیان اینکه مطالعات خاک‌شناسی استان قزوین انجام شده و در راستای آن نقشه حاصلخیزی اراضی کشاورزی تهیه شده است، اظهار داشت: مطالعه ناهنجاری‌های تغذیه‌ای اراضی کشاورزی نیز انجام شده و بر این اساس می‌توانیم مثلا کمبودهای مواد آلی و معدنی خاک در یک منطقه را شناسایی و برآورد کنیم.
این مسئول با بیان اینکه با داده‌های به دست آمده می‌توانیم به مدیریت بهینه کشاورزی بپردازیم، افزود: با این داده‌ها می‌توان جا به جایی و کشت‌های جایگزین داشت تا هزینه‌های تولید کاهش یافته و عملکرد و تولید افزایش یابد.
قزوین پیشگام در تولید بذور اصلاح شده
با استفاده از بذور اصلاحی با وجود کاهش بیش از 25 هزار هکتار کشت گندم در قزوین در تولید این محصول شاهد رشد 7 تا 10 برابری بوده‌ایم.
وی از قزوین به عنوان یکی از استان‌های پیشرو کشور در تولید بذور هیبریدی و اصلاح شده نام برد و گفت: تولید انبوه و استفاده از این بذور به جای بذرهای سنتی باعث شده تا با کاهش سطح زیر کشت، در تولید محصولات هر ساله با رشد و یا حفظ میزان تولید روبرو باشیم که مصداق عینی در کشاورزی مدرن و علمی است و با استفاده از آن شاهد جهش تولید در مزارع و باغات خواهیم بود.
اسماعیلی با بیان اینکه بذرهای معمولی و سنتی دارای ظرفیت تولیدی پایینی است، اظهار داشت: در حال حاضر بیشتر بذر گندم و کلزا در استان از نوع هیبریدی است و موجب شده تا عملکرد و تولید این محصولات در مقایسه با میزان کشت قابل توجه باشد و به سمتی پیش می‌رویم که کشاورزان به استفاده از این بذور سوق دهیم.
وی افزود: بد نیست برای اینکه به طور عینی از مزایای استفاده از بذور هیبریدی و اصلاح شده آشنا شویم به یک مثال اشاره کنیم، در مزارع گوجه فرنگی که از بذور سنتی استفاده می‌شود در هر هکتار بین 20 تا 25 تن محصول برداشت می‌شود اما در مزارعی که از بذور هیبریدی و اصلاح شده بهره برده شده است شاهد برداشت 170 تا 180 تن گوجه‌فرنگی هستیم که مصداق عینی زراعت علمی و مدرن و ارتقای بهره‌وری در صنعت کشاورزی است.
اسماعیلی اضافه کرد: باید توجه داشت که رشد چند برابری تولید در اراضی با استفاده از بذور اصلاح شده نسبت به بذرهای معمولی و سنتی در شرایطی رقم می‌خورد که تغییری در میزان آب و وضعیت خاک نداریم.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی قزوین با بیان اینکه در حال حذف ارقام محلی و سنتی گندم در اراضی کشاورزی استان هستیم، افزود: هر ساله 60 تا 65 درصد بذور گندم مزارع آبی و 40 درصد بذور مزارع گندم دیم را با استفاده از بذور اصلاح شده ریکاوری و بازیابی می‌کنیم.
وی ادامه داد: از مزایای این کار باید به این مساله اشاره کرد که سطح زیر کشت گندم در اواخر سال‌های دهه 80 در استان بالای 70 هزار هکتار بود که این رقم اکنون به حدود 45 هزار هکتار کاهش یافته است ولی به جای این که تولید این محصول استراتژیک کاهش یابد، شاهد رشد و افزایش آن بودیم که بدان معناست که با کاهش مصرف آب و استفاده کمتر از خاک شاهد افزایش تولید بوده‌ایم.
اسماعیلی گفت: با استفاده از بذور هیبریدی در تلاش هستیم تا میزان استفاده از مزارع دیم را افزایش دهیم که در این خصوص امسال شاهد رشد 6 درصدی کشت گندم در این اراضی بودیم.
تولید سه تا هشت برابری محصول در باغ‌های مدرن قزوین
وی با بیان اینکه کشاورزی مدرن به حوزه زراعت خلاصه نمی‌شود و در حوزه باغبانی نیز در این راستا اتفاقات خوبی در استان قزوین رقم خورده است، اظهار داشت: استفاده از یافته‌های علمی باعث شده محصولات باغی در باغ‌های مدرن و فوق‌مدرن قزوین با رنگ مطلوب، بهبود طعم و مزه و افزایش عملکرد روبرو باشند و شاهد تولید ارقام تجاری باشیم.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی قزوین گفت: در باغ‌های مدرن که از نهال‌های گواهی شده و اصلاح شده استفاده شده است شاهد عملکرد چند برابری نسبت به باغ‌های معمولی هستیم.
وی ادامه داد: به طور نمونه در باغ‌های متراکم و فوق متراکم زیتون طارم سفلی در هر هکتار بین 900 تا 1800 اصله نهال و درخت وجود دارد که این رقم در باغ‌های سنتی زیر 250 اصله است که بدون شک عملکرد و بهره‌وری در باغات نوع اول بسیار قابل توجه است و در حالی که تولید محصول در باغ‌های سنتی در هر هکتار چهار تن است این رقم در باغ‌های مدرن بیش از 25 تن بوده تا 27 تن نیز به ثبت رسیده است.
اسماعیلی با اشاره به فعالیت سه شرکت دانش بنیان در زمینه تولید پایه‌های رویشی اصلاح شده و تکثیر انبوه آنها،گفت: به طور خلاصه باید اذعان کرد به‌کارگیری روش‌های علمی در حوزه زراعت و باغبانی موجب می‌شود تا سطح عملکرد و تولید محصول به طرز چشمگیری افزایش یابد. وی افزود: به عنوان نمونه در یک باغ 40 هکتاری گردو مدرن در بخش کوهین شهرستان قزوین که از روش کشت بافتی استفاده کرده است از هر هکتار بین 10 تا 12 تن محصول برداشت می‌کند در حالی که میانگین برداشت محصول در باغات سنتی ما بین یک تا یک و نیم تن است و علاوه بر این شکل و سایز میوه باغ مدرن هم اندازه و یکسان و به لحاظ کیفیت و مزه نیز از سطح بالایی برخوردار است.
گام‌های برداشته شده به سوی کشاورزی علمی در کشور کافی نیست
با وجود همه حرکات مثبت و گام‌های ارزشمندی که برای استفاده از علم در کشاورزی کشور برداشته شده است، در این خصوص هنوز مشکلات و چالش‌های زیادی وجود دارد که انتظار می‌رود در سال جهش تولید همت والایی از سوی مسئولان برای از میان برداشتن آنها را شاهد باشیم.
شهرام شاهین‌فر کشاورز نمونه ایران و استان قزوین در گفت‌و‌گو با خبرنگار ایرنا با بیان اینکه لازمه تحقق شعار سال در بخش کشاورزی فاصله گرفتن از کشاورزی سنتی و علمی کردن این حوزه است، اظهار کرد: به کشاورزی مدرن و علمی در کشور ما طی سالیان اخیر توجه خوبی شده اما این‌ها کافی نیست و هنوز در این زمینه با کشورهای توسعه یافته و حتی برخی کشورهای در حال توسعه مانند ترکیه، مصر و هندوستان فاصله زیادی داریم.
این بهره‌بردار بخش کشاورزی فعال در زمینه زراعت، باغبانی و دامپروری و تولید بذور اصلاح شده که 27 سال در این عرصه فعالیت دارد، افزود: متاسفانه دانش فنی و علم روز هنوز در مزارع، باغ‌ها و صنایع کشاورزی ما آنچنان که باید و شایسته است ظهور و بروز پیدا نکرده و متداول نشده است.
وی که برای هشت بار عنوان کشاورز نمونه قزوین و برای دو بار عنوان کشاورز نمونه کشور را به دست آورده است، گفت: زیرساخت‌های لازم را در بخش کشاورزی برای اینکه به سمت علمی شدن کشاورزی پیش برویم ایجاد نکرده‌ایم و هنوز 90 درصد تصمیم‌گیری‌های ما برای این بخش دولتی است و تشکل‌ها و متخصصان و نخبگان این حوزه چندان در عرصه تصمیم‌گیری دخیل نیستند.
این کشاورز ادامه داد: به همین دلیل علم و فناوری روز در کشاورزی ما آن طور که باید گسترده نشده است و بخش زیادی از این مساله را باید ناشی از مشکلات ساختارهای مدیریتی دانست و همچنین باید اذعان کرد که در بخش دولتی یک تیم متخصص به معنای واقعی برای حل و فصل امور کشاورزی هنوز شکل نگرفته است.
سرمایه‌گذاری اندک در بخش تحقیقات، سدی برای مدرن شدن کشاورزی کشور
یافته‌های تحقیقاتی نخبگان کشاورزی از آنجا که حمایت‌های مالی از کشاورزان قابل توجه نیست در سطح وسیع عملیاتی و مورد استفاده قرار نگرفته و داخل آزمایشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی باقی می‌مانند.
وی با بیان اینکه یکی دیگر از مشکلات کشاورزی کشور برای علمی و مدرن شدن سرمایه‌گذاری اندک در بخش تحقیقات است، اظهار داشت: در کشوری مانند مکزیک که از قطب‌های تولید گندم در دنیاست، بخش تحقیقات مربوط به این محصول به تشکل‌ها و بخش خصوصی واگذار شده اما متاسفانه در کشور ما تشکل‌های بخش کشاورزی کارکرد اصلی خود را نداشته و تاثیرگذاری آنها در تصمیم‌گیری‌ها و اجرای امور اندک و جزئی است.
شاهین‌فر، مشکلات ساختاری را سدی پیش روی علمی شدن کشاورزی کشور دانست و گفت: حتی دستگاه تخصصی وزارت جهاد کشاورزی در مجامع قیمت‌گذاری یک رای از چند رای را دارد و نمی‌تواند به طور مستقل تصمیم بگیرد.
وی با بیان اینکه دولت در راستای علمی شدن کشاورزی کمک می‌کند اما حجم این کمک‌ها اندک بوده و کافی نیست و به همین دلیل نمی‌توانیم دانش و فناوری روز را در مزارع و واحدهای کشاورزی پیاده کنیم، اظهار داشت: باید از تجربه برخی کشورها ازجمله ارایه یارانه‌های چشم گیر به بخش کشاورزی استفاده کنیم.
کشاورز نمونه کشور و استان قزوین با بیان اینکه یافته‌های تحقیقاتی خوب و قابل توجهی در کشور به همت محققان و نخبگان به دست آمده اما چندان از آنها استفاده نشده و عملیاتی نمی‌شوند، اظهار داشت: عملیاتی شدن این یافته‌ها نیازمند حمایت‌های مالی از کشاورزان است در حالی که سرمایه‌گذاری ما در این بخش اندک است، به عنوان نمونه در زمینه کودها پیشرفت زیادی در کشور حاصل شده اما بسیاری از کشاورزان به دلیل مشکلات مالی امکان استفاده از یافته‌های جدید در این خصوص را ندارند.
وی با بیان اینکه در زمینه اصلاح بذور و همچنین ساخت ادوات کشاورزی نیز پیشرفت‌های زیادی در کشور حاصل شده که قابل کتمان نیست، افزود: با این وجود وقتی کشاورز توان مالی برای خریداری دستگاه‌های ساخته شده را ندارد، این دستگاه‌ها و یا یافته‌های علمی در لابراتوارها، آزمایشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی باقی مانده و خاک می‌خورند.
موانع قانونی پیش روی مدرن کردن کشاورزی در کشور
نبود زیرساخت‌های لازم در حوزه حمل و نقل، بسته‌بندی، طولانی بودن فرآیند صدور مجوزها، نبود مشوق‌های صادراتی و مالیاتی و شفاف نبودن قوانین گمرکی و نوسانات بازار داخلی و سود بالای واسطهگری و دلالی موجب شده تا در زمینه صنایع تبدیلی به رشد بالا دست پیدا نکنیم.
شاهین‌فر با بیان اینکه در بخش قانون‌گذاری نیز دچار ضعف‌هایی هستیم که سدی در برابر علمی شدن کشاورزی شده است، اظهار داشت: از آنجا که نمایندگانی که قانونگذار بوده و قانون وضع می‌کنند با بخش کشاورزی عجین نیستند، قوانین وضع شده در دوره‌های بعد به طور مکرر نیازمند اصلاح و استفساریه می‌شوند.
وی با بیان اینکه حتی خیلی از اعضای کمیسیون کشاورزی مجلس تحصیلات مرتبط ندارند، اظهار داشت: در این شرایط چگونه می‌توان انتظار داشت قوانین دقیقی برای حل مشکلات کشاورزی و توسعه این بخش و رفتن آن به سمت نوین و علمی شدن تصویب شود.
این کشاورز نمونه کشور با بیان اینکه در داشتن علم و فناوری روز مشکل چندانی نداریم اما قادر به پیاده‌سازی و غملیاتی کردن آنها در اراضی و واحدهای کشاورزی نیستیم، افزود: به عنوان نمونه سم‌پاشی از طریق پهپاد سه چهار سالی است که مرسوم شده اما به دلیل اینکه در این بخش کار به کاردان سپرده نشده و هنوز قوانینی برای اینکه شرکت‌های مکانیزاسیون مجرب و قوی امور را در اختیار بگیرند نداریم، از این فناوری به طور محدود در اراضی کشاورزی کشور استفاده می‌شود و نتوانسته‌ایم آن را فراگیر کنیم.
وی در خصوص وضعیت صنایع تبدیلی به لحاظ فناوری و دانش روز نیز گفت: در این بخش نیز ضعف‌هایی داریم که موجب شده تا ترجیح کشاورزان فروش محصول به صورت خام و نه فرآوری شده باشد که از جمله آن باید به نبود زیرساخت‌های مناسب در جهت ترانسفر و حمل و نقل این مواد ازجمله کانتینرهای مجهز، ضعف در صنعت بسته‌بندی، سود بالای واسطهگری و دلالی، معطلی بیش از اندازه در زمینه گرفتن مجوزها، موانع صادراتی، نبود مشوق‌های لازم مالیاتی، شفاف نبودن قوانین گمرکی و نوسانات بازار داخلی و حتی نبود میادین عرضه مناسب در داخل اشاره کرد.
صفحه اول
